Η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια για τον Όλιβερ Κρόμγουελ

Με αφορμή το θάνατο του Όλιβερ Κρόμγουελ, μιας σημαντικής όσο και αντιφατικής προσωπικότητας της Αγγλικής Επανάστασης, μεταφράζουμε το λήμμα για εκείνον από την γ’ έκδοση της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας (1970-1979), όπου αναδεικνύονται βασικοί σταθμοί της πολιτικής του πορείας, η προσφορά του στον αστικό εκσυχρονισμό της Αγγλίας, αλλά και τα όρια των δημοκρατικών του διακηρύξεων, που τον έφεραν σε σύγκρουση με τα πιο ριζοσπαστικά κινήματα της εποχής του:

Γεννήθηκε στις 25 Απρίλη 1599 στο Χάντινγκντον: Εξέχουσα μορφή της Αγγλικής Αστικής Επανάστασης του 17ου αιώνα. Ηγέτης των Ανεξάρτητων και λόρδος προστάτης της Αγγλίας (από το 1653). Σύμφωνα με την εκτίμηση του Ένγκελς, ήταν ο “Ροβεσπιέρος και Ναπολέων σε ένα” της Αγγλικής Επανάστασης.

Γεννήθηκε σε μια οικογένεια της μεσαίας κτηματικής αριστοκρατίας και ξεκίνησε την πολιτική του δραστηριότητα το 1628, όταν πρωτοεκλέχθηκε στο Κοινοβούλιο. Ωστόσο ο Κρόμγουελ έγινε γνωστός στις τάξεις της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης στον απολυταρχισμό των Στιούαρτ (δυναστεία που κυβέρνησε την Αγγλία από το 1603 ως το 1714, σ.τ.Μ) μόνο με τη σύγκληση της “Μακράς Βουλής” το 1640, όπου μίλησε ως εκπρόσωπος των συμφερόντων της αστικής τάξης και της νέας κτηματικής αριστοκρατίας.

Με την έναρξη του πρώτου εμφυλίου κατά του βασιλιά (1632-1646), ο Κρόμγουελ με το βαθμό του λοχαγού έγινε επικεφαλής (το Σεπτέμβρη του 1642), ενός αποσπάσματος εθελοντών ιππικού. Ο Κρόμγουελ ήταν έντονα υπέρ του εκδημοκρατισμού του κοινοβουλευτικού στρατού, και επιθυμούσε να προσελκύσει σε αυτό εκείνους που θα πολεμούσαν κατά του βασιλιά από πεποίθηση κι όχι ως μισθοφόροι. Ψάχνοντας τέτοιους “στρατιώτες του Θεού”, ο Κρόμγουελ στράφηκε στους ελεύθερους μικρογαιοκτήμονες της ανατολικής Αγγλίας, που ήταν αφοσιωμένοι Πουριτανοί (δηλαδή Καλβινιστές, σ.τ.Μ) και εχθρικοί στην παρωχημένη φεουδαρχική τάξη πραγμάτων. Το ιππικό χωρικών του Κρόμγουελ (ήταν διοικητής τάγματος ιππικού από τις αρχές του 1643), σύντομα φάνηκε αντάξιο του προσωνυμίου του “Σιδηρόπλευροι” (Ironsides) λόγω της αντοχής και της πειθαρχίας του. Έγινε ο πυρήνας του κοινοβουλευτικού στρατού, που αναδιοργανώθηκε με πρωτοβουλία του Κρόμγουελ στις αρχές του 1645 (Ο “Νέος Πρότυπος Στρατός”), στον οποίο ο Κρόμγουελ ήταν αναπληρωτής διοικητής με το βαθμό του υποστράτηγου. Η ικανότητα του Κρόμγουελ ως στρατηγού φάνηκε πιο καθαρά στις αποφασιστικές μάχες του πρώτου εμφυλίου πολέμου – στο Μάρστον Μόορ (2 Ιούλη 1644) και στο Νέιζμπι (14 Ιούνη 1645) , όπου το ιππικό του Κρόμγουελ καθόρισε την επιτυχία αυτών των μαχών.

Παρότι στη διάρκεια του πρώτου εμφυλίου πολέμου ο Κρόμγουελ αντανακλούσε σε σημαντικό βαθμό τη διάθεση της επαναστατικής δημοκρατίας στο κοινοβουλευτικό στρατόπεδο, μετά τη νίκη επί του βασιλιά και την φυλάκιση του τελευταίου, επιβράδυνε και περιόρισε το κίνημα των λαϊκών μαζών. Αυτό οδήγησε σε σκληρή πάλη μεταξύ Κρόμγουελ και Εξισωτών το 1647 (Levellers, κίνημα με πρώιμα αστικοδημοκρατικά χαρακτηριστικά που αναπτύχθηκε στη διάρκεια της Αγγλικής Επανάστασης, σ.τ.Μ). Εγκλωβισμένος μεταξύ τριών πολιτικών δυνάμεων το 1647 (την πρεσβυτεριανή πλειονότητα στο Κοινοβούλιο, το στρατό και το φυλακισμένο βασιλιά) ο Κρόμγουελ απέδειξε πως ήταν ένας πολυμήχανος πολιτικός που ήξερε να ελίσσεται. Εργαλειοποιώντας το στρατό ως βασικό του στήριγμα, προέβη σε μυστικές διαπραγματεύσεις με το βασιλιά και την ίδια στιγμή αντιμετώπισε με σκληρότητα αναταραχές στο στράτευμα.

Όταν στην αρχή του δεύτερου εμφυλίου πολέμου (1648) ο Κρόμγουελ χρειάστηκε ξανά την υποστήριξη των μαζών, ήρθε σε προσωρινή συμμαχία με τους εξισωτές. Το 1648 κατέλαβε το Λονδίνο και με τη βοήθεια των στρατιωτών του εκκαθάρισε το Κοινοβούλιο από τους ανοιχτά φιλοβασιλικούς (“Η εκκαθάρισε της Περηφάνιας, 6 Δεκέμβρη 1648). Υπό την πίεση των κατώτερων τάξεων, ο Κρόμγουελ εξαναγκάστηκε να συμφωνήσει στη δίκη κι εκτέλεση του βασιλιά, την κατάργηση της μοναρχίας και της βουλής των Λόρδων και την ανακήρυξη της Αγγλίας σε δημοκρατία. Ωστόσο, η δημοκρατία που εξαγγέλθηκε το Μάη του 1649 στην πραγματικότητα ήταν μια δικτατορίω των λεγόμενων “Ταπεινών Ανεξάρτητων” με επικεφαλής των Κρόμγουελ.

Το τσάκισμα της εξέγερσης των Εξισωτών και του κινήματος των Εκσκαφέων (κοινωνικό και θρησκευτικό κίνημα υπό τον Τζωρτζ Ουινστάνλεϊ που μεταξύ άλλων ήταν υπέρ της κοινοκτομοσύνης των γαιών, σ.τ.Μ), η ιδιαίτερα σκληρή στρατιωτική εκστρατεία κατά της εξεγερμένης Ιρλανδίας (1649-50) η εκστρατεία του Κρόμγουελ στη Σκωτία (1650-51) και η λεηλασία της Ιρλανδίας όλα πιστοποιούν τη μετατροπή του Κρόμγουελ σε Ναπολέοντα της Αγγλικής Επανάστασης. Με τον αυξανόμενο συντηρητισμό του και την εχθρότητά του στους δημοκρατικούς σκοπούς των μαζών ο Κρόμγουελ κέρδισε επάξια την επιστοσύνη των αστών και της νέας γαιοκτητικής αριστοκρατίας.

Διορισμένος επισήμως από τη βουλή το Μάη του 1650 ως Λόρδος προστάτης και διοικητής όλων των ενόπλων δυνάμεων της πολιτείας, ο Κρόμγουελ προχώρησε στην εγκαθίδρυση της προσωπικής του δικτατορίας. Διέλυσε τη Μακρά Βουλή και το Δεκέμβρη του 1653 ανακηρύχθηκε Λόρδος Προστάτης της Αγγλίας, της Ιρλανδίας και της Σκωτίας. Το προτεκτοράτο κατέστησε τον Κρόμγουελ ντε φάκτο ηγέτη της χώρας, η στρατιωτική δύναμη της οποίας, που είχε σφυρηλατηθεί στη διάρκεια της επανάστασης, έμπαινε τώρα στην υπηρεσία του εμπορία των αστών και της αποικιακής εξάπλωσης.

Το εξωτερικό μεγαλείο του Κρόμγουελ, που έφτασε στο απόγειό του εκείνα τα χρόνια, δεν μπορούσε ωστόσο να κρύψει την αδυναμία του συστήματος του προτεκτοράτου. Οι ταξικοί σύμμαχοι που είχαν έρθει στην εξουσία επιδιώκαν να εγείρουν ένα πιο σταθερό εμπόδιο ενάντια στις διεκδικήσεις των λαϊκών μαζών. Λόγω της φήμης του ως βασιλοκτόνου, ο Κρόμγουελ στα μάτια τους ήταν ανεπαρκής εγγυητής ενάντια στον απλό λαό. Οι δεξιοί εχθροί του Κρόμγουελ μυστικά προετοίμαζαν την παλινόρθωση των Στιούαρτ. Με τον ανοιχτό αντιδημοκρατισμό του ο ίδιος ο Κρόμγουελ διευκόλυνε και επιτάχυνε αυτή την παλινόρθωση, που έγινε το 1660, λίγο μετά το θάνατο του Κρόμγουελ.