Ταξίδι στην κοινωνία του μέλλοντος – πρώτες σκέψεις

Η επίσκεψη στην Κούβα έχει ιδιαίτερη σημασία. Δεν είναι απλώς ένα ταξίδι. Φυσικά, όποιος θέλει, και με αρκετή προσπάθεια, μπορεί να το μετατρέψει σε ένα απλό ταξίδι. Οι ίδιοι οι Κουβανοί δίνουν την επιλογή στον επισκέπτη να κατέβει όσο βαθιά θέλει στα κοινωνικά επιτεύγματά τους ή ακόμα και να μην έρθει καθόλου αντιμέτωπος με αυτά. Με άλλα λόγια, δύο άνθρωποι που επισκέπτονται μαζί την Κούβα χρειάζεται να συζητήσουν για το τι είδαν και έζησαν. Κι αυτό είναι σημαντικό για κάποιον πέραν από αυτούς τους δύο, γιατί η Κούβα φιλοξενεί μια «περίεργη» κοινωνία, όπου όλα είναι τόσο γνώριμα και οικεία, αλλά και τόσο διαφορετικά.

Εικόνα 1 Εργαστήριο Λόλο, Ματάνζας

Το πρώτο πράγμα με το οποίο έρχεται κανείς αντιμέτωπος στην Κούβα είναι η αίσθηση της ασφάλειας. Απ’ όπου κι αν προσεγγίζει κανείς την Κούβα, η τελευταία εικόνα που έχει μέχρι να βγει στο αεροδρόμιο Χοσέ Μαρτί είναι αυτή των ένοπλων (και γενικά πάνοπλων) αστυνομικών που σου δημιουργεί την εντύπωση ότι είναι πιθανό κάποιος να ανατιναχθεί δίπλα σου από στιγμή σε στιγμή. Είναι λοιπόν πολύ χτυπητή η αντίθεση με τους Κουβανούς υπαλλήλους του αεροδρομίου, όπου το πιο μεγάλο όπλο τους είναι η κομψότητα. Παντελώς άοπλοι, χωρίς εργαλεία καταστολής να κρέμονται από κάθε πρόσφορη τσέπη, σου δίνουν την εντύπωση ότι τίποτα το κακό δεν πρόκειται να συμβεί, κι ότι για τα πραγματικά κακά συμβάντα, η οπτική τρομοκρατία είναι εντελώς άχρηστη. Αποκορύφωμα της στυλιστικής «επίθεσης» στα στερεότυπα του τουρίστα είναι η στολή των γυναικών – υπαλλήλων ασφαλείας που περιλαμβάνει διχτυωτό καλσόν με μίνι φούστα.

Αυτή η πρώτη αίσθηση ακολουθεί τον επισκέπτη καθ’ όλη την παραμονή του στο Νησί της Επανάστασης. Είναι η απόλυτη αίσθηση της ασφάλειας που διαχέεται σε κάθε επικοινωνία με τους Κουβανούς. Και οι ρίζες αυτής της ασφάλειας βρίσκονται στην ικανοποίηση μιας σειράς βασικών λαϊκών αναγκών. Ο Κουβανός θεωρεί εξασφαλισμένη την παροχή κατοικίας μέχρι και για τα δισέγγονά του· έχει βάσιμους λόγους να πιστεύει ότι ακόμα και τα αγέννητα παιδιά δεν πρόκειται να πεινάσουν ούτε να διψάσουν· θα γεννηθούν σε ένα σύστημα υγείας που έχει έναν από τους χαμηλότερους δείκτες θνησιμότητας παγκοσμίως· θα μορφωθούν ολόπλευρα με βάση τις κλίσεις τους αλλά και με βάση τις ανάγκες της κοινωνίας· θα βρουν δουλειά αμέσως μετά τον κύκλο μόρφωσης και σε πλήρη συμφωνία με αυτόν· θα είναι πάντα σχετικά ελεύθεροι να αλλάξουν δουλειά και πόλη με βάση τη διαθεσιμότητα· θα έχουν λαϊκό πολιτισμό υψηλού επιπέδου δωρεάν· θα έχουν την ευκαιρία να παρεμβαίνουν συνέχεια στην διοίκηση και οργάνωση της κοινωνίας μέσα από μια ουσιαστική διαδικασία αξιολόγησης και εκλογής για όλα τα καίρια πόστα. Ακόμα και απέναντι στη φύση και την τύχη, ο Κουβανός δεν νιώθει μόνος και απροστάτευτος, αφού περιβάλλεται από ένα ανεπτυγμένο και λειτουργικό σύστημα πολιτικής προστασίας.

Με άλλα λόγια, ο λαός της Κούβας στέκεται αυτή τη στιγμή σε στέρεο έδαφος, πολύ πιο στέρεο από τις πρώτες δεκαετίες της επανάστασης ή από την Ειδική Περίοδο. Αντικειμενικά, έχει τα νώτα του καλυμμένα. Το χρειάζεται αυτό για να παλέψει με τα θηρία. Και το μεγαλύτερο θηρίο είναι το εμπάργκο. Το εμπάργκο στέκεται εμπόδιο στην ολόπλευρη ανάπτυξη της Κουβανικής κοινωνίας. Διμερείς συμφωνίες με κράτη ή επιχειρήσεις, εμπλοκή στο παιχνίδι των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και υπερπροσπάθεια δίνουν κατά καιρούς μια διέξοδο στην στενότητα κυρίως σε μέσα παραγωγής και μέσα μεταφοράς. Τα τελευταία αξιοσημείωτα επεισόδια σε αυτήν την προσπάθεια είναι η άντληση και διύλιση πετρελαίου, η ανανέωση του στόλου των αστικών και τουριστικών λεωφορείων, η δυνατότητα περιορισμένης ανοικοδόμησης και ανανέωσης των υποδομών κατοικίας και άλλων δημόσιων κτιρίων.

Όλα αυτά τα επιτεύγματα που έχουν συσσωρευτεί στην Κούβα δεν είναι καθόλου αρκετά για να διασφαλίσουν ότι η Επανάσταση – και το πνεύμα της, όπως επισημαίνει ένας συνταξιδιώτης – είναι ζωντανά. Ενόψει της Συνταγματικής Αναθέωρησης και των επικείμενων αλλαγών που αυτή θα σφραγίσει αναζωπυρώνεται μια συζήτηση για το άμεσο μέλλον της Κούβας. Η συζήτηση αυτή είναι βάσιμη, τουλάχιστον εδώ και 30 χρόνια, από τότε δηλαδή που ο Κουβανικός λαός, διά του Αρχικαπετάνιου του, απέρριψε το τελεσίγραφο της Περεστρόικας και αποφάσισε να τα βάλει, εκτός από τους Δαίμονες, και με τους Θεούς. Το θέμα της κριτικής απέναντι στις επιλογές και την πράξη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας, του Κουβανικού κράτους και του Κουβανικού λαού, που φαίνεται να οδηγούν σε μια συντεταγμένη υποχώρηση, εδώ και δεκαετίες, διατηρώντας όμως την εξουσία στο λαό και την κυριαρχία των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, έχει ήδη λυθεί θεωρητικά και θεωρώ περιττό να κάνω οτιδήποτε άλλο από το να αναπαραγάγω την ανάλυση του μεγάλου σοβιετικού φιλόσοφου Έβαλντ Ιλιένκοφ (Ο Μαρξ και ο Δυτικός Κόσμος).

«Είναι επίσης σαφές πως ο ώριμος Μαρξ και μετά από αυτόν ο Λένιν, ποτέ και σε καμιά φάση των θεωρητικών του κειμένων, δεν θεώρησε την πράξη της ανατροπής και μετατροπής της ιδιωτικής-καπιταλιστικής ιδιοκτησίας σε «κρατική» ιδιοκτησία ως τον υψηλότερο και απώτερο σκοπό του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά μόνο ως το πρώτο, μολονότι αναγκαίο, βήμα προς τη δημιουργία μια κοινωνίας χωρίς κράτος, χωρίς χρήμα, χωρίς βιαιο-νομικές μορφές ρύθμισης της ανθρώπινης ζωτικής δραστηριότητας και χωρίς καθόλου «αποξενωμένες» μορφές ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και συνεργατικής εργασίας. Είναι αυτές ακριβώς οι μορφές, που επειδή το κομμουνιστικό κίνημα δεν είναι σε θέση να τις ξεπεράσει άμεσα, μέσω διαταγμάτων ή τη χρήση δύναμης, εξακολουθούν και διατηρούνται κατά την πρώτη (σοσιαλιστική) φάση της ωριμότητάς του. Διατηρούνται όμως μόνο ως σημεία και δείκτες της ιστορικής του ανωριμότητας.
[…]
Η «δυτική» κριτική του σύγχρονου κομμουνισμού, μιας και σε αυτήν εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη κάποιος κόκκος ορθολογικότητας, είναι στην ολότητά της, από την αρχή ως το τέλος, σιωπηρά αυτοκριτική. Είναι δίκαιη μόνο στο βαθμό που αντικείμενό της είναι όλες εκείνες οι άλυτες από την κομμουνιστική κοινωνία τάσεις και φαινόμενα τα οποία κληροδοτήθηκαν σε αυτή την κοινωνία από τον κόσμο της «ατομικής ιδιοκτησίας». Εντούτοις, η ουσία του προβλήματος βρίσκεται στο ότι αυτές οι τάσεις της σοσιαλιστικής κοινωνίας ξεπερνιούνται, βρίσκονται σε πορεία εξάλειψης, την ίδια στιγμή που τα στοιχεία της εμπορευματο-καπιταλιστικής, και ειδικά της μονοπωλιακής ιδιοκτησίας, αναπόδραστα ενισχύουν αυτές τις τάσεις.»

Όλα λοιπόν τα προβλήματα της Κουβανικής κοινωνίας αφορούν τις επιδράσεις της εμπορευματο-καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και όχι την οργάνωση του σοσιαλισμού. Καλύτερα, δεν νοείται καν πρόβλημα στην οργάνωση του Σοσιαλισμού, στο οποίο να μην εμπλέκεται το εμπάργκο. Αυτά τα ζητήματα που επισημαίνει ο καλόπιστος υποστηρικτής και ο ανοιχτός ή συγκαλυμμένος εχθρός της Επανάστασης αφορούν σε κατάλοιπα του καπιταλισμού και όχι σε αδυναμίες της νέας κοινωνίας.

Η αντίφαση αυτή είναι πολύ χτυπητή στην Κούβα, ακόμα και στην μορφή που παίρνει. Σύγχρονο περιεχόμενο ικανοποίησης λαϊκών αναγκών βρίσκει στέγη σε ακατάλληλα αποικιακά κτίρια της προκαπιταλιστικής εποχής και υλοποιείται με μέσα που έχουν ξεμείνει από τον ηττημένο αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Κι ανάποδα, νέες, σύγχρονες και προοδευτικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης, όπως η καθημερινή αλληλεγγύη, είναι προϊόντα της ανάγκης να ξεπεραστούν οι καθημερινές δυσκολίες.

Τι θα γίνει; Εξαρτάται. Από τι; Νομίζω ότι η πεμπτουσία αυτής της ερώτησης που ταλαιπωρεί τους Κουβανούς περισσότερο απ’ ό,τι οποιονδήποτε άλλον συλλαμβάνεται από ένα απόφθεγμα του Ραούλ χαρακτηριστικό της Κουβανικής ελαστικότητας στη σκέψη:

«Η επιτυχία θα εξαρτηθεί από την εξυπνάδα με την οποία δρούμε

Συνεχίζεται

γ