Μάρκο Πόλο – ασίγαστος ταξιδιώτης ή ευφάνταστος απατεώνας;
Το έργο του υπήρξε έναυσμα αλλά και εργαλείο σε κάποιες περπτώσεις για τους μεγάλους θαλασσοπόρους του 15ου και 16ου αιώνα.
Συνώνυμο της Ανατολής, της περιπέτειας και του ταξιδιού, ο Μάρκο Πόλο δεν έπαψε ποτέ να αιχμαλωτίζει τη φαντασία ειδικών ερευνητών και απλών αναγνωστών από την πρώτη στιγμή που εκδόθηκαν “τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο”. Για πολλούς ο διάσημος Βενετσιάνος ήταν ένας πετυχημένος κοσμοπολίτης που κατάφερε να σταδιοδρομήσει στη Μογγολική αυλή, καταγράφοντας πιστά τα γεγονότα. Για άλλους ήταν ένας φαφλατάς τυχοδιώκτης που πούλησε για “αληθινές ιστορίες” τις φήμες των λιμανιών και των παζαριών. Υπήρξαν μάλιστα και όσοι αμφισβήτησαν πως πήγε στην Κίνα, αναφέροντας πως δε μνημονεύει το τσάι, το σινικό τείχος ή τα ιδεογράμματα, ενώ το όνομά του απουσιάζει από τις κινέζικες πηγές το όνομά του. Το τελευταίο βέβαια δε σημαίνει τίποτε καθώς κι άλλοι δυτικοί επισκέπτες καταγράφονται με την αγνώριστη κινεζική εκδοχή των ονομάτων τους.
Γεννήθηκε κατά μία εκδοχή σαν σήμερα το 1254 στη Βενετία. Ανήκε σε οικογένεια εμπόρων που είχαν ήδη ανεπτυγμένες σχέσεις στην Ανατολή και ιδιαίτερα με το Μογγόλο ηγεμόνα Κουμπιλάι Χαν, του οποίου πρέσβεις έγιναν. Δε γνωρίζουμε κάτι για τη ζωή του μέχρι τη στιγμή που σε ηλικία 15 ή 16 ετών συνόδευσε τον πατέρα του και το θείο του στη μογγολική αυλή. Σταματώντας στην Άκρα του σημερινού Ισραήλ, οι Πόλο παρέλαβαν από τον παπικό απεσταλμένο επιστολές για τον Κουμπιλάι Χαν. Από εκεί ταξίδεψαν προς την Κίνα μέσω Κεντρικής Ασίας, αρρωσταίνοντας από ελονοσία στο Αφγανιστάν, όπου ανάρρωσαν χάρη στο ήπιο κλίμα. Στο διάβα τους συνάντησαν ένα μωσαϊκό λαών και πολιτισμών, κυρίως μουσουλμανικών, συναναστρεφόμενος ωστόσο και βουδιστές, νεστοριανούς χριστιανούς και ζωροάστρες. Το 1274 ή 1275, η οικογένεια έφτασε στην αυλή του Κουμπιλάι Χαν στην Κίνα. Για τα επόμενα 17 χρόνια υπηρέτησαν το Μογγόλο ηγεμόνα, όπως έκαναν και πολλοί ξένοι υπήκοοι, καθώς οι κατακτητές Μογγόλοι δεν εμπιστεύονταν τους Κινέζους. Πιθανολογείται ότι ο πατέρας και ο θείος είχαν κάποιου είδους τεχνοκρατικό ρόλο, ενώ σύμφωνα με το βιβλίο υπήρξαν στρατιωτικοί σύμβουλοι.
Ο 20χρονος τότε Μάρκο Πόλο, που εκείνη την εποχή δε μιλούσε κινέζικα, μιλούσε όμως πολλές γλώσσες της Ανατολικής Ασίας, ίσως και μογγολικά, εντυπωσίασε τον Κουμπιλάι Χαν που τον έστειλε σε μακρινές αποστολές, όπως στη νοτιοδυτική Κίνα ή τη σημερινή Μιανμάρ. Υπήρξε επίσης φορολογικός επιθεωρητής των εσόδων από το εμπόριο αλατιού, είναι όμως αμφίβολο ότι υπήρξε κυβερνήτης της πόλης Γιανγκζού.
Το 1290 οι Πόλο έφυγαν από την αυλή για να συνοδεύσουν μια πριγκίπισσα στην αυλή του Αργκούρ Χαν. Με ένα στόλο 14 πλοίων, η πριγκίπισσα και οι Πόλο αναχώρησαν από το Κουανζού, περνώντας από το Βιετνάμ, τη Σουμάτρα και τη Σρι Λάνκα μεταξύ άλλων. Έφτασαν τελικά στο Χορασάν, όπου η πριγκίπισσα παραδόθηκε στο γιο του Αργκούρ, καθώς εκείνος είχε στο μεσοδιάστημα πεθάνει.
Ο Μάρκο Πόλο με τους συγγενείς του συνέχισαν το ταξίδι του στην Ευρώπη, αλλά έπεσαν θύματα ληστείας στην Τραπεζούντα. Με πολλές περιπέτειες έφτασαν το 1295 στη Βενετία, όπου αρχικά κανείς γείτονας ή συγγενής δεν τους αναγνώρισε. Λίγο καιρό μετά ο Μάρκο Πόλο αιχμαλωτίστηκε από Γενουάτες πειρατές. Στη φυλακή γνώρισε το γνωστό συγγραφέα από την Πίζα Ρουστικέλα, στον οποίο υπαγόρευσε τις αναμνήσεις του. Το αρχικό χειρόγραφο έχει χαθεί ενώ για την ακριβή μορφή του πρωτότυπου, υπάρχει έντονη διαμάχη μεταξύ των ειδικών. Έζησε ήσυχα την υπόλοιπη ζωή του έως τα 70 του χρόνια που πέθανε κληροδοτώντας με τη διαθήκη του την ελευθερία σε έναν Τατάρο σκλάβο που είχε φέρει μαζί του από την Ασία. Λέγεται πως το νεκροκρέβατό του ζητήθηκε από τον Πόλο να ανακαλέσει τα “παραμύθια” που είχε πει στο βιβλίο, με τον ίδιο να απαντά πως στο βιβλίο κατέγραψε μόνο τα μισά από όσα είδε.
Σήμερα οι περισσότεροι συμφωνούην ότι ο Πόλο προσπάθησε να είναι πιστός καταγραφέας όσων είδε και άκουσε, αλλά ότι πολλά από όσα του μεταφέρθηκαν ήτα θρύλοι και φήμες. Παρόλα αυτά, το έργο του υπήρξε έναυσμα αλλά και εργαλείο σε κάποιες περπτώσεις για τους μεγάλους θαλασσοπόρους του 15ου και 16ου αιώνα. Μεταξύ άλλων οι ακριβείς περιγραφές των μπαχαρικών και των σημείων στα οποία βρίσκονταν αυτά, συνέβαλαν στην ευρωπαϊκή εμπορική εξάπλωση σε βάρος του αραβικού μονοπωλίου στον τομέα, γεγονός που άνοιξε το δρόμο για την αλλαγή του συσχετισμού και σε πολιτικό επίπεδο στην νοτιοανατολική Ασία.
