Αντώνης Μπριλλάκης – Από “πετραχήλι” του ΚΚΕ σε εξαπτέρυγο του ΠΑΣΟΚ

O Αντώνης Μπριλλάκης, επί χρόνια ηγετικό στέλεχος της προδικτατορικής ΕΔΑ, αλλά και του ΚΚΕ σε μια καθοριστική για τη φυσιογνωμία του περίοδο, είναι περίπτωση αρκετά χαρακτηριστική για την πιθανή μετεξέλιξη του κόμματος αν είχαν επικρατήσει οι λεγόμενοι “ανανεωτικοί” στη διάσπαση του 1968, εκ των οποίων ο Μπριλλάκης ήταν εξέχουσα φυσιογνωμία.

Με σημαντικούς αγώνες στο ενεργητικό του, κατέληξε τελικά μέσα από μια πολυκύμαντη πορεία στην αγκαλιά του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, πιθανόν λόγω και της βραδύτητας -όπως την αντιλαμβανόταν – του ΚΚΕ εσ. να αποτινάξει τα έστω και κατ’ όνομα κομμουνιστικά του χαρακτηριστικά.

Γεννήθηκε το 1924 στα Χανιά και ήταν γιος του σημαίνοντος αντιβενιζελικού πολιτικού κι εκδότη Γιώργου Μπριλλάκη. Ως μαθητής συμμετείχε στην Αντίσταση μέσα από τις γραμμές της ΠΟΕΝ (Παγκρήτιας Οργάνωσης Ελεύθερων Νέων) και στη συνέχεια μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ. Συνελήφθη στις αρχές το 1944 από την Γκεστάπο και καταδικάστηκε σε καταναγκαστικά έργα στο Λάντσμπεργκ της Βαυαρίας. Μετά τη γερμανική συνθηκολόγηση γύρισε στην Ελλάδα και σπούδασε νομικά. Αναδείχθηκε σε γραμματέα περιοχής Κρήτης της ΕΠΟΝ και για τη δράση του εξορίστηκε το 1947 στη Λήμνο, την Ικαρία και τη Μακρόνησο, απ’ όπου απελευθερώθηκε για λόγους υγείας χωρίς να υπογράψει δήλωση.

Παρά το νεαρό της ηλικίας του, προτάθηκε από τον παράνομο κομματικό οργανισμό του ΚΚΕ ως ένας από τους επονίτες υποψηφίους της νεοσύστατης ΕΔΑ. Στις εκλογές της 9ης Σεπτμέβρη 1951 ο νέος σχηματισμός εξέλεξε 10 βουλευτές, συγκεντρώνοντας 10,57% των ψήφων. Ο Μπριλλάκης ήταν υποψήφιος στην Αθήνα και τα Χανιά, όπου μάλιστα ήταν πρώτος σε σταυρούς προτίμησης μεταξύ των υποψηφίων του κόμματος. Δεν εκλέχθηκε αρχικά, ωστόσο το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς πήρε την έδρα του φυλακισμένου Μάνθου Τσιμπουκίδη, καθώς το εκλογοδικείο ακύρωσε την εκλογή φυλακισμένων κι εξορίστων βουλευτών της ΕΔΑ. Έκτοτε ο Μπριλλάκης θα εκλέγεται σχεδόν διαρκώς ως τη δικατορία, με εξαίρεση τις εκλογές του 1952, όπου λόγω πλειοψηφικού συστήματος, η ΕΔΑ έμεινε εκτός βουλής παρότι αύξησε το ποσοστό της σε 11,28%. Ο Μπριλλάκης τότε είχε υποστηρίξει μάλιστα φανατικά την αυτόνομη κάθοδο του κόμματος, σε αντίθεση προς τη μετέπειτα πορεία συμπόρευσής του με το κέντρο.

Ως βουλευτής ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το ζήτημα των εξορίστων και των πολιτικών κρατουμένων, με συνεχείς παρεμβάσεις στη βουλή. Ανήκε στην πρώτη Διοικούσα Επιτροπή της ΕΔΑ και ήταν επιφορτισμένος με το ρόλο μεταξύ της ηγεσίας του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι και την ΕΔΑ, χωρίς όμως να συμμετέχει στην συγκρότηση και τη λειτουργία του παράνομου μηχανισμού του κόμματος. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Μανώλη Γλέζου, ο ηγέτης της ΕΔΑ Γιάννης Πασαλίδης, ονόμαζε τον Μπριλλάκη “πετραχήλι”, εννοώντας πως ήταν ένα από τα “παιδιά”, όπως έλεγε, που έφερναν τη γραμμή του κόμματος και προτρέποντας το Γλέζο “να του έχει εμπιστοσύνη”.

Αναδείχθηκε σε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και του καθοδηγητικού Γραφείου Εσωτερικού το 1961, που θα αποτελούσε και πυρήνα της διάσπασης λίγα χρόνια αργότερα. Στη διάρκεια της κρίσης των Ιουλιανών και της μετέπειτα αστάθειας του αστικού πολιτικού σκηνικού στην Ελλάδα, ο Μπριλλάκης πρωτοστάτησε στη γραμμή που μετέτρεπε την ΕΔΑ σε ουρά της Ένωσης Κέντρου και του Γεωργίου Παπανδρέου. Μετά το πραξικόπημα κατόρθωσε να αποφύγει τη σύλληψη και συμμετείχε στην ίδρυση του ΠΑΜ (Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο), ενώ το καλοκαίρι διέφυγε στο εξωτερικό. Στην Ιταλία συνυπέγραψε το 1968 ως εκπρόσωπος του ΠΑΜ σύμφωνο με το ΠΑΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, μια πρώτη κίνησης προσέγγισης που θα εξελισσόταν σε συνεργασία δυο δεκαετίες αργότερα. Υπήρξε σημαντική φυσιογνωμία στο στρατόπεδο των “ανανεωτών” κατά τη διάσπαση του 1968 και εκπροσώπησε ως υποψήφιος βουλευτής το ΚΚΕ εσ. στις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές του 1974, παρότι είχε ταχθεί κατά του σχηματισμού της “Ενωμένης Αριστεράς” από ΚΚΕ, ΚΚΕ εσ. και μεταδικτατορική ΕΔΑ. Η σημαντική του θέση εντός του ΚΚΕ εσ. φαίνεται και από το γεγονός πως υπήρξε διευθυντής της “Αυγής” στο διάστημα 1978-1979, ενώ το 1976 είχε εκλεγεί και μέλος της Κεντρικής του Επιτροπής.

Έδρασε με όλες του τις δυνάμεις για την και τύποις μετεξέλιξη του ΚΚΕ εσ. σε σοσιαλδημοκρατικού τύπου κόμμα, θέτοντας από το 1983 την αναγκαιότητα “υπέρβασης της μονοσήμαντης κομμουνιστικής του φυσιογνωμίας”. Υποστήριξε με ενθουσιασμό το σχηματισμό της ΕΑΡ (Ελληνικής Αριστεράς), αναλαμβάνοντας και τη θέση του Λεωνίδα Κύρκου ως κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του κόμματος το 1987. Δυο χρόνια μετά όμως θα ερχόταν σε ρήξη με το κόμμα του εντός ενιαίου Συνασπισμού, διαφωνώντας κάθετα με τη συγκυβέρνηση με τη ΝΔ και την παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου. Προσέγγισε ανοιχτά πλέον το ΠΑΣΟΚ, τασσόμενος υπέρ μιας “Ευρωαριστεράς”, δηλαδή της συμμαχίας ΠΑΣΟΚ και “ανανεωτικής αριστεράς”. Υπό αυτό το πρίσμα έλαβε μέρος ως ανεξάρτητος συνεργαζόμενος στο ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ της Α’ Αθηνών στις εκλογές του Νοεμβρίου 1989, όσο και σε εκείνες του Απριλίου 1990, χωρίς να κατορθώσει να εκλεγεί.

Όντας άνθρωπος του στενού περιβάλλοντος του Ανδρέα Παπανδρέου, εντάχθηκε τελικά κι επίσημα στο κόμμα και το 1992 εξελέγη μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του κινήματος, ως “προεδρικός”. Έφυγε από τη ζωή την 1η Οκτώβρη 1994, σε ηλικία 70 ετών.