Τι ζητούν τέλος πάντων οι γυμνασιόπαιδες κι οι αρσακειάδες; (Απεργία μαθητών στον Μεσοπόλεμο)

Όταν πριν από μια δεκαετία ψάχνοντας μαρτυρίες για τη συγγραφή ενός βιβλίου τοπικής ιστορίας για τη συνοικία μας στα δυτικά της Παλιάς Πόλης των Χανίων με τίτλο «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα», άκουσα από τον αείμνηστο Νίκο Μαρκάκη, αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, για απεργία μαθητών προπολεμικά, ξαφνιάστηκα. Δεν πίστευα στ’ αυτιά μου. Η διήγησή του απολαυστική [1]: «Το 1936 ήμουν μαθητής της Στ΄ τάξης του 5^ου Δημοτικού Σχολείου. Πριν όμως από την 4^η Αυγούστου, κατά την άνοιξη έγιναν μια σειρά από κινητοποιήσεις και απεργίες από εργάτες και μαθητές του Γυμνασίου που απεργήσανε και κλείσανε τα σχολεία. Μας μπήκε και μας στο κεφάλι να κάνουμε απεργία. Μια μέρα, θυμάμαι, λείπαν οι δάσκαλοι πήραμε τη σημαία του σχολείου, μπήκαμε από πίσω καμιά εικοσιπενταριά με τριάντα κοπέλια και ξεκινήσαμε από το Τζαμί [2] για τα Χανιά να κάνουμε απεργία. Κι όντενε εφτάξαμε λίγο πιο πέρα απ’ τα Πευκάκια (πάρκο), προς τη Ντάμπια (Ενετικά τείχη) έξω από το σπίτι του διευθυντή μας του Φιωτάκη, εκείνη τη στιγμή ανοίγει η πόρτα και νάτος μπροστά μας. Εμείς κόκαλο.

– Που πηγαίνετε; μας ρωτά.

– Απεργία κάνουμε, του απαντάμε.

Βάζει τις φωνές εξαγριωμένος, εμείς πετάμε τη σημαία και το βάζουμε στα πόδια…».

Αφορμή για την παραπάνω μικρή ιστορία οι κατά καιρούς αγωνιστικές διεκδικήσεις και κινητοποιήσεις των μαθητών για την επίλυση των πολλών και μεγάλων προβλημάτων της εκπαίδευσης και της παιδείας που χρονίζουν και διογκώνονται για δεκαετίες.

Απεργοί μαθητές του 2ου Γυμνασίου Πειραιά στις 12 Μαρτίου 1936. (πηγή: εφημ. Ριζοσπάστης, 13-3-1936)

ΜΙΚΡΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΩΝ

Στη μεταπολεμική Ελλάδα οι πρώτες μαθητικές κινητοποιήσεις έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ενάντια στον νόμο 4000 (περί τεντυμποϊσμού). Οι μαθητές θα παίξουν πρωτοπόρο ρόλο και στα Ιουλιανά του 1965 και στις κινητοποιήσεις του «114». Είναι γνωστό ότι στο Πολυτεχνείο τις μέρες της κατάληψης λειτούργησε μαθητική συνέλευση.

Στη μεταπολίτευση πρώτο θύμα ήταν ο μαθητής Σιδέρης Ισιδωρόπουλος που δολοφονήθηκε παραμονές πρωτομαγιάς. Το 1985 μετά την πορεία του Πολυτεχνείου ο αγωνιστής του μαθητικού κινήματος Μιχ. Καλτεζάς δολοφονήθηκε (πυροβολήθηκε πισώπλατα) από τον αστυνομικό Μελίστα.

Η πιο μεγάλη και γνωστή κινητοποίηση των μαθητών, έγινε με το κίνημα καταλήψεων του ’90-’91 τότε που η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση της ΝΔ με πρωθυπουργό τον Κων. Μητσοτάκη και υπ. Παιδείας τον Βασ. Κοντογιαννόπουλο είχε βάλει στόχο να ιδιωτικοποιήσει τα πάντα στην Ελλάδα. Η κατάληξη ήταν το θανάσιμο χτύπημα του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα με λοστό στο κεφάλι από τον Γιάννη Καλαμπόκα  πρόεδρο της τοπικής ΟΝΝΕΔ Αχαΐας και δημοτικό σύμβουλο Πατρών με τη Νέα Δημοκρατία.

Το 1998-1999 η κατάσταση στην εκπαίδευση οξύνεται και πάλι αυτή την φορά με το εκπαιδευτικό σύστημα μεταρρύθμισης Αρσένη, που ξεσηκώνει την μαθητική κοινότητα η οποία αντιδρά στο νέο αντιεκπαιδευτικό σύστημα και ξεκινά πολύμηνες καταλήψεις και πορείες σε όλη την χώρα. Το σύνθημα «Κάτσε καλά Γεράσιμε» ακούγονταν σε όλη τη χώρα.

Η νεολαία εξεγέρθηκε και το 2008. Μετά τη δολοφονία του 15χρονού Αλέξη Γρηγορόπουλου από τον ειδικό φρουρό Κορκονέα, η Ελλάδα συνταράχτηκε για δύο βδομάδες από καθημερινές τεράστιες διαδηλώσεις σε όλες τις πόλεις. Αν και οι κινητοποιήσεις ήταν εντελώς αυθόρμητες, και δεν εκφράστηκαν από ένα οργανωμένο κίνημα καταλήψεων, η ψυχή αυτής της εξέγερσης ήταν οι μαθητές[3].

ΟΙ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΑΠΕΡΓΙΕΣ ΣΤΟΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ

Συγκέντρωση απεργών μαθητών των διαφόρων Γυμνασίων του Πειραιά στην πλατεία Αλεξάνδρας. (πηγή: εφημ. Ριζοσπάστης, 14-3-1936)

Οι ρίζες όμως των πρώτων μαζικών μαθητικών αγώνων βρίσκονται στα χρόνια του Μεσοπολέμου με κορύφωση τις παραμονές της δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου του Μεταξά. Πιο πριν υπήρξαν μεμονωμένα περιστατικά, όπως οι δύο μαθητικές απεργίες στην Αμαλιάδα της Ηλείας τη δεκαετία του 1920, που στην οργάνωσή τους πρωτοστάτησε ο Νίκος Μπελογιάννης ως μαθητής Γυμνασίου οργανωμένος στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) [4].

Τον Μάρτη του 1936, που ήδη η χώρα ζει στον πυρετό των εργατικών απεργιών (τρο-χιοδρομικοί, αρτεργάτες κ.ά.) και των φοιτητικών κινητοποιήσεων, ξεσπούν οι πρώ-τες μαθητικές απεργίες στα Γυμνάσια της Αθήνας. Τη Δευτέρα 9 Μαρτίου ανάβουν τη σπίθα της απεργίας οι μαθητές του 1ου Γυμνασίου της Πλάκας που αμέσως γίνεται φλόγα κι απλώνεται αστραπιαία σ’ όλη την Αθήνα και τον Πειραιά και πολύ γρήγορα σε όλη τη χώρα.

Τις αντιδράσεις των μαθητών πυροδότησε ο αναγκαστικός νόμος του υπουργού Παιδείας Γεωργίου Λογοθέτη με τον οποίο τροποποίησε επί το αυστηρότερο τις ισχύουσες διατάξεις που αφορούσαν τις εξεταστικές περιόδους, τη βαθμολογία, τις απουσίες και όριζαν ότι: «1) Με 120 αδικαιολογήτους απουσίας ο μαθητής παραπέμπεται εις επανεξέτασιν διά τον Σεπτέμβριον, με 250 δε απορρίπτεται και 2) Όταν ο μαθητής δεν συγκεντρώση την βάσιν 5 εις δύο ή τρία δευτερεύοντα μαθήματα κρίνεται επανεξεταστέος» κ.ά. Εναντίον αυτών των αυστηρών διατάξεων αντέδρασαν οι μαθητές, ζητώντας την κατάργησή τους και δηλώνοντας ότι δεν πρέπει να θεωρηθεί ως απεργία αλλά ως αποχή από τα μαθήματά τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Η κινητοποίηση, που συντάραξε συθέμελα την συντηρητική κοινωνία της εποχής, κράτησε περίπου μια εβδομάδα. Το πρωτόγνωρο για την εποχή γεγονός ξάφνιασε τον τύπο και αντιμετωπίστηκε από τις περισσότερες αθηναϊκές εφημερίδες ποικιλόμορφα. Άλλες το πρόβαλαν ικανοποιητικά και από άλλες καλύφθηκε με υποβαθμισμένο τρόπο ακόμη και με μονόστηλα εκτός από την εφημερίδα «Ριζοσπάστης» ο οποίος όλες τις μέρες είχε εκτεταμένο και αξιόπιστο ρεπορτάζ.

«Ορμητική έξοδος των μαθητριών του Γυμνασίου θηλέων Γαργαρέττας προς απεργίαν, ενώ ο γυμνασιάρχης ματαίως προσπαθεί να ανακόψη το απεργιακό μένος» (πηγή: εφημ. Έθνος, 10 Μαρτίου 1936)

Ορισμένες δε απ’ αυτές, αμήχανες μπροστά στο πρωτοφανές φαινόμενο, διακωμωδούν ή και διασύρουν τους μαθητές είτε με χρονογραφήματα είτε με τις γραφίδες των δημοσιογράφων-σχολιογράφων και προσπαθούν να επιστρατεύσουν το καυστικό χιούμορ και την ειρωνική διάθεση, μη έχοντας άλλο τρόπο αντιμετώπισης των νεαρών παιδιών που φαντάζουν μικροί δαίμονες. Στο στόχαστρο της δημοσιογραφικής πέννας δεν μπήκαν μόνο οι μαθητές, μα και οι καθηγητές και οι γονείς τους διότι δεν ήταν αρκούντως αυστηροί, αλλά και το «Κράτος» ως υπεύθυνο για την «κατάντια» στην οποία έχει περιέλθει η κοινωνία(!) και κυρίως ο νέος εχθρός του έθνους (!) ο κομμουνισμός. Με μια γρήγορη, πρόχειρη, επιφανειακή προσέγγιση των πραγμάτων, χωρίς εμβάθυνση επί της ουσίας, επιχειρούν να αναλύσουν τα γεγονότα με τη δική τους βιωματική γνώση ως μαθητές, δίχως να γνωρίζουν τις νέες επιστήμες (κοινωνιολογία) και την ανάλυσή τους και χωρίς να έχουν υπ’ όψη τους τα νέα δεδομένα που έφεραν στην παιδαγωγική επιστήμη οι ιδέες του Σχολείου Εργασίας που πολλοί πρωτοπόροι εκπαιδευτικοί εφάρμοζαν στα σχολειά τους.

Μικρά χαρακτηριστικά παραδείγματα: Στο υποτιμητικό για τους μαθητές ρεπορτάζ της, η εφημερίδα «Ελληνικό Μέλλον», σημειώνει [5]: «[…] Και βέβαια μια μαθητική απεργία προστιθεμένη στο σάλο των άλλων σοβαρών απεργιών, δεν μπορούσε παρά να φαιδρύνη την κατάστασι και να προκαλέση το μυκτηριστικό γέλιο και αυτών ακόμη των αστυφυλάκων. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο οι θερμόαιμοι αυτοί απεργοί με τα κοντά πανταλονάκια δεν ετιμωρήθησαν από τα όργανα της τάξεως παρά μόνον με μερικά χαστουκάκια. Επιεικώς. Αλλά τι ζητούν τέλος πάντων οι γυμνασιόπαιδες και οι αρσακειάδες; Και τι δεν ζητούν να λέτε. Εν πρώτοις οι μαθηταί των γυμνασίων Νέας Σμύρνης και Καλλιθέας, των οποίων επιτροπή ανήλθε μέχρι των γραφείων μας, ζητούν όπως απαγορευθή δι’ αναγκαστικού νόμου εις τον γυμνασιάρχην των, να τους κόβη τα μαλλιά!

– Και γι’ αυτό απεργήσατε; τους ερώτησε ο συντάκτης μας που τους εδέχθη.

– Όχι απάντησε ο μεγαλείτερος της επιτροπής, ένας πιτσιρίκος με κοντό παντελονάκι που το στόμα του μύριζε γαλατάκι. Έχουμε κι άλλα αιτήματα. Δεν θέλουμε να κάνουμε λατινικά.

– Δεν θέλετε λατινικά; Και τότε πως θα διαβάζετε μαθηματικά αν καταργηθή αυτή η ώρα από το πρόγραμμά σας; ρώτησε αγανακτισμένος ο συντάκτης μας, που στα μαθητικά του χρόνια χρησιμοποιούσε την ώρα των λατινικών για την μελέτη του επομένου μαθήματος.

– Τι άλλο ζητάτε τέλος πάντων;

– Ζητούμε να καταργηθή ο αναγκαστικός νόμος που ορίζει ότι ο μαθητής που έχει 90 απουσίες το χρόνο αποκλείεται από τας εξετάσεις.

– Ζητάτε δηλαδή, με άλλους λόγους να θεωρούνται οι απουσίες σας ως… δεδουλευμένες ώρες;

– Ναι. Νομίζουμε ότι με 180 απουσίες το χρόνο δεν ζημιώνεται ο μαθητής. […]».

Γελοιογραφία (πηγή: εφημ. Πρωία 15 Μαρτίου 1936)

Με τα τζάμια και τους τζαμάδες ασχολείται η εφημερίδα «Πρωία» με το σκωπτικό της σχόλιο «Μαθηταί και υαλοπωλεία», υπογραμμίζοντας [6]: «Έχομεν την υπόνοιαν ότι την απεργίαν των φοιτητών, των μαθητών των Γυμνασίων, των εμπορικών σχολών, των Πολυτεχνείων, των δημοτικών σχολείων, την υπεκίνησαν οι υαλοπώλαι: Οι νεαροί και ανήλικοι απεργοί θραύουν ευσυνηδείτως και συστηματικώς υελοπίνακας – υελοπίνακας σχολικών κτιρίων, εργαστηρίων, ιδιωτικών κατοικιών. Τα υελοπωλεία πανηγυρίζουν δικαίως διά το μένος της χρυσής νεότητος, το τόσον προσοδοφόρον δι’ αυτά. […] Αν η κυβέρνησις θέλη να σταματήση η απεργία, ας κατευθύνη τα μέτρα της προς τα υελοπωλεία».

Στην εφημερίδα «Πατρίς» ο ΦΛΙΚ [7] σχολιάζει το θέμα επιτιθέμενος κατά των καθηγητών με τα παρακάτω [8]: «Η απεργία των Γυμνασίων Αθηνών δεν είνε συμπτωματική αλλ’ αποτέλεσμα του όλου κρατικού ξεχαρβαλώματος εις το οποίον διατελεί το Κράτος. Ουδεμία υπάρχει εις το Κράτος πειθαρχία και παράδοξον θα ήτο αν οι μαθηταί των Γυμνασίων εφαίνοντο πειθαρχικοί προς τον γυμνασιάρχην και τους καθηγητάς των. Οι τελευταίοι είνε υπαίτιοι της τοιαύτης των μαθητών απειθαρχίας διότι εκτός της καθαρώς σχολαστικής διδασκαλίας ουδέποτε εδίδαξαν εις αυτούς την πειθαρχίαν προς το Κράτος, τους νόμους, την κοινωνίαν, τους γονείς και τους διδασκάλους. Όταν υπάρχουν εις τα σχολεία κομμμουνισταί μαθηταί τούτο και μόνον δεικνύει το αμέθοδον και αντιπαιδαγωγικόν των διδασκάλων των και οι τελευταίοι πρέπει να τιμωρούνται. Το αυτό όταν γίνεται απεργία Γυμνασίων οι γυμνασιάρχαι και οι καθηγηταί πρέπει να τιμωρηθούν διότι δεν έχουν το απαιτούμενον κύρος να επιβληθούν εις τους μαθητάς οι οποίοι αποτελούν αυτό το μέλλον του Κράτους και της Κοινωνίας. […]».

Με λεπτό χιούμορ και φιλοπαίγμονα διάθεση αντιμετωπίζει το ζήτημα, στο χρονογράφημά του στην εφημερίδα «Έθνος» [9] ο Τίμος Μωραϊτίνης όπου, μεταξύ άλλων, τονίζει:

« – Δεν εκήρυξες ακόμη την απεργίαν σου;

– Όχι. Γιατί να την κηρύξω;

– Μα δεν έχεις αιτήματα να υποβάλης;

– Σε ποιον;

– Στην γυναίκα σου, στην πεθερά σου, σε κάποιον τέλος πάντων. Πρέπει να απεργήσης. […] Χθες απήργησαν και οι μαθηταί των Γυμνασίων, λέγεται δε ότι θα κατέλθουν εις τον απεργιακόν αγώνα και οι μαθηταί των Δημοτικών Σχολείων. Τα αιτήματα τα οποία πρόκειται να υποβάλουν εις το υπουργείον της Παιδείας, είνε τα εξής: 1ον) Κατάργησις της ορθογραφίας και πολλών κανόνων της Γραμματικής. Ο άνθρωπος να γράφεται με ο και με δύο ρ. 2ον) Το μηδέν να θεωρήται βαθμός, αφού εκ του Μηδενός επλάσθη και ο κόσμος. 3ος) Κατά τας μεγάλας χριστιανικάς εορτάς τα σχολεία να μένουν κλειστά. Μεγάλαι δε χριστιανικαί εορταί  να θεωρούνται, η Δευτέρα, η Τρίτη, η Τετάρτη, η Πέμπτη, η Παρασκευή και το Σάββατον. 4ον) Μαθητής ξυλοκοπών διδάσκαλον να προάγεται εις την αμέσως ανωτέραν τάξιν, ο δε διδάσκαλος να αποβάλλεται. Τα αιτήματα των οι μαθηταί των κατωτέρων τάξεων συνώδευαν με την εξής αναφοράν:

«Κίρηε υπουργαί,

»Αναγκαζωμεθα να κατέλθομαιν εις απεργείαν και σας παρακαλλούμεν όπως μερριμνόντες διά την υπόθεσήν μας υμείς θα σας ίμεθα εβγνόμονες».

Άγνωστον τι θα πράξη το υπουργείον. Θα υποχωρήση ή δεν θα υποχωρήση εις το ολονέν ογκούμενον κύμα της μαθητικής απεργίας; Αλλά μήπως είνε μόνον η μαθητική; Είπαμε ότι όλος ο κόσμος έγινε απεργός. Μόνος απεργοσπάστης προς το παρόν φαίνεται ο Έρως. […]».

«Απεργοί των Γυμνασίων της Πρωτευούσης… πανηγυρίζοντες διά την αποχώρησιν των εκ των μαθημάτων!» (πηγή: Ελεύθερος Άνθρωπος 11 Μαρτίου 1936)

«Τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων» στο θέμα της μαθητικής απεργίας, έβαλε το εκπαιδευτικό περιοδικό «Σχολική Εφημερίς» που εξέδιδαν (1935-1936) οι σπουδαίοι παιδαγωγοί Μιχάλης Παπαμαύρος και Κώστας Σωτηρίου και έκλεισε η δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Ο Δ. Νέστορας (δάσκαλος) στο κύριο άρθρο [10] με μεθοδικότητα, επιστημοσύνη, σοβαρή επιχειρηματολογία, χτυπά στην καρδιά του προβλήματος και γράφει : «Όλα λοιπόν επρόκειτο να τα ζήσουμε στην πολυτάραχη εποχή μας. Μεγάλους πολέμους, μεγάλες εφευρέσεις, ραδιόφωνα, τηλεόραση και… απεργίες μαθητών. Την εβδομάδα που μας πέρασε κατά χιλιάδες τα παιδιά των Γυμνασίων στην Αθήνα, στον Πειραιά, στην Πάτρα και σε άλλες πόλεις παράτησαν τα μαθητικά θρανία, κατέβηκαν στους δρόμους, λιθοβόλησαν τα σχολικά χτίρια και διατύπωσαν αιτήματα, όπως οι αρτεργάτες, οι τροχιοδρομικοί ή οι κεραμοποιοί. Πολλοί συνάδελφοι τρίβουν τα μάτια τους και δεν μπορούν να συνέλθουν από την κατάπληξή τους. Οι περισσότεροι γονείς δεν ξέρουν τι να σκεφτούν και με ποιον να τα βάλουν, με τα παιδιά τους, με τους δασκάλους ή με το κράτος; Το κράτος, όπως πάντα διαλέγει τον ευκολότερο τρόπο για ν’ αντιμετωπίσει το ζήτημα.

“Αποβολή των απεργούντων μαθητών από πάντων των Γυμνασίων του Κράτους”. Και αν αυτό δεν φτάνει στέλνει την αστυνομία να κυνηγήσει τα παιδιά και να τα φέρει σε θεογνωσία με το βούρδουλα. Το “Εκπαιδευτικό Συμβούλιο” ανίκανο όπως πάντα, φυσικά κοιμάται μακαρίως επάνω στις παχυλότατες μισθοδοτικές του καταστάσεις. […[ Και όμως το φαινόμενο αυτό των μαθητικών απεργιών πρέπει να μας απασχολήσει πολύ, πάρα πολύ, όλους τους εκπαιδευτικούς, όλους τους δασκάλους.

Ποια αίτια έσπρωξαν τους νέους στην απεργία; Εδώ θ’ ακούσετε πολλές εξηγήσεις.

• “Παρασύρθηκαν από την απεργία των φοιτητών και σπουδαστών. Ήθελαν κι αυτοί να μιμηθούν τα μεγαλύτερα παιδιά, να περάσουν κι αυτοί για σπουδαίοι”.
• “Το ένστικτο της αταξίας και της ανωμαλίας σπρώχνει τα παιδιά, τώρα που βρήκαν ευκαιρία να κάνουνε κι αυτά λίγο ντόρο, να λιθοβολήσουνε τους αστυνομικούς, να σπάσουνε τζάμια. Τα παιδιά διψάνε για περιπέτειες”.
• “Το κάνουν από αμέλεια. Την απεργία την υποκινούν οι τεμπέληδες. Θέλουν να προβι-βάζονται χωρίς να μελετούν καθόλου και χωρίς καν να πηγαίνουν στο σχολείο”.
• “Το πνεύμα της ανταρσίας τους παρασύρει. Δάχτυλος κομμουνιστικός. Προπαγάνδα εκ Μόσχας. Πρέπει να χτυπηθούν οι άθλιοι προδότες τα μίσθαρνα όργανα των εχθρών της πατρίδος, της ηθικής, της οικογένειας, της θρησκείας”.

Καθώς βλέπετε κανείς δεν αναζητάει την πραγματική αιτία, όλοι ρίχνουν το λάθος στα παι-διά. Τα παιδιά είναι επιπόλαια, άταχτα, αμελή, οκνηρά, επιρρεπή σε αταξίες και ανωμαλίες, αναρχικά ή διεφθαρμένα υπό των κομμουνιστών. Από το μέρος της Παιδείας όλα είναι ρόδι-να (!) όλα θαυμάσια (!). Τα παιδιά πρέπει να χτυπηθούν και πιο πολύ εκείνοι που τα υποκινούν.

Αυτός είναι ο προχειρότερος και ο χειρότερος τρόπος για ν’ αντικρύσει κανείς το σπουδαίο αυτό ζήτημα. Εμείς όμως έχουμε υποχρέωση να σκεφτούμε κάπως νηφαλιώτερα, σοβαρότερα και πιο στοχαστικά.

Πρώτα – πρώτα, και αν παραδεχτούμε πως τα παιδιά ενεργούν από επιπολαιότητα ή φυγο-πονία ή από πνεύμα αναρχίας, πάλι η ευθύνη δεν παύει να βαρύνει εμάς, το κράτος, την κοι-νωνία και όχι τα παιδιά. Αν όλος ο εκπαιδευτικός μηχανισμός της κοινωνίας, οικογένεια, σχολείο, τύπος, άμβωνας, δεν κατορθώνει να εμπνέει πνεύμα σοβαρότητος, φιλεργίας, ζήλο για αληθινή μόρφωση και ηθικές ροπές στους νέους των γυμνασίων και των ανωτέρων Σχολών, τότε πρέπει να δεχτούμε, πως τα Ελληνόπουλα είναι βιολογικά εκφυλισμένα και ανεπίδεχτα από μόρφωση ηθική και πνευματική και ν’ απελπιστούμε για τη φυλή μας, ή πρέπει να δεχτούμε πως φταίει το μορφωτικό μας σύστημα. Κι αυτό είναι η πραγματική αιτία του κακού. Η απεργία των μαθητών είναι μια βίαιη και απότομη άρνηση να δεχτούν την πνευματική τροφή που τους προσφέρουνε. Ισοδυναμεί με μια άρνηση συσσιτίου. […]

Μια κοινωνία, ένα κράτος, που ξοδεύει δισεκατομμύρια κάθε χρόνο και πολλά απ’ αυτά τα σπαταλάει σε σκοπούς αντικοινωνικούς, ή στην ικανοποίηση κομματικών και ρουσφετολο-γικών απαιτήσεων και συσσωρεύει μέσα σε άθλιες τρώγλες 100 και 150 παιδιά γύρω από ένα δάσκαλο απάνω σε θρανία αντιυγιεινά ή χωρίς καν θρανία απάνω στο πάτωμα, μέσα σε αέρα μολυσμένο, σε χώρους ακάθαρτους.

Ένα κράτος και μια κοινωνία που δεν κατόρθωσε ακόμη να καθορίσει με ποια γλώσσα θα μορφώνονται τα παιδιά και ο κάθε κατεργάρης κάνει πειράματα στου κασίδη – δηλαδή των παιδιών – το κεφάλι.

Ένα κράτος και μια κοινωνία που δεν κατόρθωσε να δώσει ακόμη στα σχολεία του μια ορ-γάνωση και ένα πρόγραμμα και μέσα διδασκαλίας που να εξυπηρετούν τις ανάγκες της ζωής, παρά φορτώνει τα παιδιά με άχρηστες γνώσεις και γεμίζει τους δρόμους με πνευματικούς προλετάριους ανίκανους να κερδίσουνε το ψωμί τους.

Ένα κράτος και μια κοινωνία, που οργιάζει απάνω στους δασκάλους, τους αφήνει να λιμο-χτονούν, τους μεταβάλλει σε ζητιάνους, τους παύει, τους μεταθέτει αδικαιολόγητα, τους κα-τατυραννεί, τους εξαθλιώνει και έχει έπειτα την αξίωση αυτοί οι δάσκαλοι να φρονηματί-ζουνε τα παιδιά και να τα εξυψώνουν ως τη σφαίρα της αυτοθυσίας γι’ αυτό το κράτος, γι’ αυτή την κοινωνία.

Ένα κράτος και μια κοινωνία, που διατηρεί ένα εκπαιδευτικό σύστημα με βάση τη σωματική και ψυχική στρέβλωση, την κατατυράννηση των παιδιών, την αποβλάκωσή τους, τη με-ταβολή τους σε παπαγάλους, βέβαια και θ’ αντικρύσει κάποτε τη στιγμή, όπου τα παιδιά από το απλό ένστιχτο της αυτοσυντηρησίας θ’ αρνηθούνε πια να δένονται στην κλίνη του Προ-κρούστη, που ονομάζεται ελληνική εκπαίδευση.

Συγκέντρωση απεργών μαθητών στον λόφο Φινοπούλου δίπλα στο πεδίον του Άρεως για ν’ αποφύγουν τη διάλυσή τους από την αστυνομία. (πηγή: Ελεύθερος Άνθρωπος 11 Μαρτίου 1936)

Και αυτή η στιγμή έφτασε. Αυτή τη στιγμή ζούμε σήμερα. Αντίς λοιπόν να ρίχνουμε τα βάρη στα παιδιά και στους «πράκτορας της Μόσχας» καλύτερα θα είναι και για το κράτος και για την κοινωνία και για μας τους δασκάλους να στρέψουμε την προσοχή σ’ αυτό το άθλιο εκπαιδευτικό σύστημα, που ως σήμερα δεν κατορθώσαμε ούτε να το προσαρμόσουμε ούτε στις σωματικές, ούτε στις ψυχικές, ούτε στις βιωτικές ανάγκες των παιδιών μας και να προσπαθήσουμε ειλικρινά και τίμια και με ακλόνητη αποφασιστικότητα να διορθώσουμε όλα τα τρωτά του. Αν δεν το κάνουμε αυτό […] κάποτε το ξέσπασμα θα είναι πολύ τρομερότερο από σήμερα, που το παίρνουμε στ’ αστεία. Τα παιδιά αυτά θα μας σπάσουν κάποτε τα κεφάλια όλων μας. Και θα τ’ αξίζουμε».

Δ. ΝΕΣΤΟΡΑΣ     

Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΣΕ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΠΕΙΡΑΙΑ

Το ξεκίνημα των γεγονότων μας παρουσιάζει η εφημερίδα «Ακρόπολις» [11]: «[…] Δεν μας έφταναν οι αρτεργάτες που χάρις στην απεργία των κοντεύουν να ξεμάθουν οι νεοέλληνες να ματσουλίζουν κουλούρια. […] Από χθες έχομε και απεργία γυμνασιοπαίδων! Το σύνθημα έδωσε το 1ο Γυμνάσιο. Το επιβλητικό κτίριο της οδού Σχολείου, σ’ ένα στενοσόκακο της Πλάκας, κοντά στην οδό Ανδριανού, ήτο χθες από το πρωί έρημο μαθητών. Από τους 500, εί-νε ζήτημα αν προσήλθαν 50 και ο γυμνασιάρχης κ. Καμαρινός μαζί με άλλους καθηγητάς του Γυμνασίου που δεν πίστευαν τις σχετικές πληροφορίες, τα είχαν χάσει κυριολεκτικώς. […] Οι απεργοί του Α΄ Γυμνασίου, συνεκεντρώθησαν το απόγευμα στις στήλες του Ολυμπίου Διός. […]».

«Μαθηταί των Δημοτικών σχολείων… απεργοί, πανηγυρίζοντες διά την εγκατάλειψιν των μαθητικών θρανίων! (πηγή: Ελεύθερος Άνθρωπος 12 Μαρτίου 1936)

Ο Ριζοσπάστης στο εκτενές του ρεπορτάζ, γράφει [12]: «Ο δίκαιος αγώνας των φοιτητών της Αθήνας ξεσήκωσε σ’ όλη τη χώρα ένα μαζικό απεργιακό κίνημα αλληλεγγύης της σπουδάζουσας νεολαίας […] κι οι μαθητές των Γυμνασίων κατεβαίνουν στον αγώνα. Πρώτοι οι μαθητές του 1ου Γυμνασίου έδωσαν το σύνθημα της απεργίας αλληλεγγύης του μαθητικού κόσμου, στους ηρωικούς απεργούς φοιτητές. Από χτες όλοι κατέβηκαν στην απεργία. Δεν υπάρχει κανένας απεργοσπάστης. Οι απεργοί ζητάν: α) Δωρεάν  εκπαίδευση των απόρων, β) Όλες τις εξεταστικές περιόδους για την 6η τάξη, γ) Προαιρετικά λατινικά, δ) Πλήρη Ιατρική περίθαλψη, ε) Δικαίωμα συνεταιρίζεσθαι (μαθητικές κοινότητες), στ) Ίδρυση μαθητικών βιβλιοθηκών κ.λ.π., ζ) Καθιέρωση του βαθμού 5 ως βάση.

Οι απεργοί πήγαν ομαδικά στο 4ο Γυμνάσιο και κάλεσαν τους συναδέλφους τους να τους ενι-σχύσουν, κατεβαίνοντας στον κοινόν αγώνα. Στο μεταξύ ο γυμνασιάρχης κάλεσε την αστυ-νομία. Έγινε σύγκρουση. Οι αστυφύλακες διέλυσαν με τα κλομπς τους απεργούς. Οι μαθητές του 4ου βγήκαν τότες όλοι απ’ το Γυμνάσιο ζητωκραυγάζοντας υπέρ της απεργίας. Κανένας μαθητής δεν πήγε στο μάθημα. […[ Στην απεργία κατέβηκαν κι οι μαθητές των 3ου, 5ου και 9ου Γυμνασίων. Σήμερα κατεβαίνουν στην απεργία και τα υπόλοιπα Γυμνάσια, η Βαρβάκειος Σχολή και το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου. Επίσης ετοιμάζεται η κάθοδος σε α-περγία των σχολείων της Νέας Σμύρνης. […]». Ο Ριζοσπάστης την επόμενη μέρα συνεχίζει [13]: «Η απεργία μαθητών επεχτείνεται σε όλα τα Γυμνάσια. […] Το κίνημα φουντώνει και παίρνει πανελλαδικό χαρακτήρα. […]

Η χτεσινή μέρα

Οι μαθητές του 1ου, 2ου, 4ου, 5ου, 7ου, του Γυμνασίου Καλλιθέας συνέχισαν και χτες την απεργία τους. Πολλοί λίγοι απεργοσπάστες υπάρχουν στο 2ο και στο 3ο Γυμνάσιο. Στο πλευρό τους κατέβηκαν στην απεργία οι μαθητές των Γυμνασίων Παλαιού Φαλήρου, 4ου Πειραιώς, Νέας Σμύρνης. 1ο Γυμνάσιο Θηλέων (200), του Αρσακείου (50), της Βαρβακείου Σχολής (Αθήνας), δύο τάξεις του Πρακτικού Λυκείου. Οι απεργοί του Πρακτικού Λυκείου (150) πήγαν ομαδικά στο 2ο Γυμνάσιο Θηλέων και κάλεσαν τις μαθήτριες στον αγώνα. Οι καθηγητές κλείδωσαν τις πόρτες μα οι μαθήτριες φώναζαν από μέσα: “Απεργία”, “Ζήτω η απεργία”. Στην Καλλιθέα έγινε συγκέντρωση 200 απεργών στην Αγία Βαρβάρα. Από κει πήγαν στην ιδιωτική σχολή Ζερβού. Τους διέλυσε η αστυνομία. Ένας αστυφύλακας πυροβόλησε. Οι μαθητές αντεπετέθησαν με πέτρες. Πιάστηκαν 5 απ’ αυτούς. Ο ένας δικάστηκε 5 μέρες κράτηση που τις εξαγόρασε. Οι απεργοί μαθητές του Παλαιού Φαλήρου πήγαν να ενισχύσουν τους απεργούς της Νέας Σμύρνης. Ένας αστυφύλακας που θέλησε ν’ αντισταθεί και να διαλύσει τους απεργούς, δάρθηκε. Πάνω από 400 απεργοί του 4ου Γυμνασίου Πειραιά διαδηλώνοντας πήγαν στο Ε΄ Γυμνάσιο και κάλεσαν τους συναδέλφους τους στην απεργία. Επετέθηκε η αστυνομία πυροβολώντας και χτύπησε πολλούς απεργούς. Έξω απ’ το γυμνάσιο μίλησε ένας Πειραιώτης φοιτητής και κάλεσε τους μαθητές του Ε΄ Γυμνασίου να κατέβουν κι αυτοί στην απεργία. Οι μαθητές της Ε΄ τάξης ζητωκραύγασαν υπέρ της απεργίας. Ένας καθηγητής που θέλησε να εμποδίσει τους μαθητές να ενωθούν με τους απεργούς, ξυλοκοπήθηκε. Έφτασε η αστυνομία και τους διέλυσε με τα κλομπς. Πιάστηκαν δυό μαθητές. Οι γυναίκες φώναζαν “δολοφόνοι, δε θα πάρετε τα παιδιά μας”. Έναν μαθητή 12 χρονών οι αστυφύλακες τον χτυπούσαν καταγής. Επίσης χτυπήθηκε μια μαθήτρια στο στομάχι. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι απεργοί αντεπετέθησαν λιθοβολούντες τους αστυφύλακες.

Στα υπόλοιπα 3 γυμνάσια του Πειραιά έγιναν συγκεντρώσεις και αποφασίστηκε από σήμερα να κατέβουν σε απεργία. Μεγάλη κίνηση γίνεται επίσης να κατέβουν σε απεργία και οι 3 μηχανουργικές νυχτερινές σχολές Πειραιά: “Αρχιμήδης”, “Προμηθεύς” και “Πειραϊκή”. Στη σχολή “Αρχιμήδη” έγινε συγκέντρωση χτες το βράδυ κι αποφασίστηκε η κάθοδος σε απεργία για δωρεάν εκπαίδευση κι εγγραφή, εφοδιασμό με τεχνικά όργανα, πραχτική διδασκαλία, αύξηση της θεωρητικής διδασκαλίας και ελάττωση των εργάσιμων ωρών, κατάπαυση της τρομοκρατίας και επίλυση των φοιτητικών ζητημάτων.

Ο διευθυντής της σχολής ανεγνώρισε ως δίκαια τα αιτήματα, αλλά τους συνέστησε να μην απεργήσουν και τους κλείδωσε την πόρτα για να μην φύγουν. Στο τέλος των μαθημάτων έγινε καινούργια συγκέντρωση στην οποία αποφασίστηκε να κατέβουν σε απεργία από σήμερα το βράδυ. Επίσης από σήμερα το βράδυ θα κατέλθουν σε απεργία και οι άλλες μηχανουργικές νυχτερινές σχολές.

«Η απεργία των… βρεφών! Δύο απεργοί μαθηταί του δημοτικού σχολείου οδηγούμενοι εις το Τμήμα κατόπιν των νέων χθεσινών επεισοδίων». (πηγή: Ελεύθερος Άνθρωπος 13 Μαρτίου 1936)

Συγκεντρώσεις απεργών

Έγινε συγκέντρωση 150 απεργών μαθητών του Βαρβακείου, στο Θησείο. Μίλησε ένας απεργός και τους κάλεσε να συνεχίσουν την απεργία ως τη νίκη. Επίσης στις 4 το απόγευμα έγινε συγκέντρωση των απεργών του 3ου Γυμνασίου και του Πρακτικού Λυκείου. Μέσα σε μεγάλο ενθουσιασμό αποφασίστηκε η συνέχιση του αγώνα. Επίσης συγκέντρωση 200 απεργών του 2ου Γυμνασίου που αποφάσισε να συνεχιστεί η απεργία. Χτες πυκνές ομάδες απεργών πήγαν στο 8ο Γυμνάσιο και κάλεσαν τους συναδέλφους τους στην απεργία. Η αστυνομία τους διέλυσε βάρβαρα. Πιάστηκαν 2 απεργοί. Πάνω από 100 απεργοί του Ε΄ Γυμνασίου συγκεντρώθηκαν στο λόφο του Στρέφη. Η αστυνομία τους διέλυσε και έπιασε 9. Την ίδια στιγμή όλο το Γυμνάσιο και μερικοί απεργοί του 4ου Γυμνασίου, συγκεντρώθηκαν έξω απ’ το τμήμα και απαίτησαν ν’ αφεθούν ελεύθεροι οι μαθητές, πράγμα που έγινε. Απ’ τους μαθητές δάρθηκε άγρια ο φασίστας Γυμνασιάρχης.

Έγινε κοινή συγκέντρωση των απεργών μαθητών και μαθητριών των 2ου, 4ου και 5ου Γυμνασίων, στην οποίαν πήραν μέρος πάνω από 800 απεργοί. Βγήκε κοινή απεργιακή επιτροπή. Στο Στ΄ Γυμνάσιο συγκεντρώθηκαν πάνω από 300 απεργοί μαθητές. Η αστυνομία τους διέλυσε με τη βία. Η απεργία συνεχίζεται. Πολυμελής επιτροπή των απεργών ήρθε και διαμαρτυρήθηκε στα γραφεία μας για τις αυθαιρεσίες της αστυνομίας […]».

Με τη δική της ματιά και τον δικό της τρόπο ξεδιπλώνει τα γεγονότα της μαθητικής απεργίας η εφημερίδα «Ελεύθερος Άνθρωπος» η οποία στο ρεπορτάζ της γράφει [14]: «Η κίνησις ωρισμένων μαθητών των διαφόρων Γυμνασίων τόσον των Αθηνών όσον και του Πειραιώς. Την πρωίαν απεργοί μαθηταί των Α΄, Β΄, και Δ΄, Γυμνασίων χωρισθέντες εις ομάδας περιήρχοντο τα διάφορα Γυμνάσια της Πόλεως και προέτρεπον τους μαθητάς, όπως μη προσέλθουν εις τα μαθήματά των. Μία εκ των εν λόγω ομάδων διελθούσα του Ε΄ Γυμνασίου Αθηνών ημπόδιζε τους μαθητάς να εισέλθουν εις το σχολείον. Επειδή όμως δεν ηθέλησαν ούτοι να τους ακολουθήσουν οι απεργοί ήρχισαν λιθοβολούντες τα παράθυρα του Γυμνασίου θραύσαντες αρκετούς υελοπίνακας. Ο Γυμνασιάρχης κ. Γ. Μπομπός ειδοποίησε το πλησίον Αστυνομικόν Τμήμα, το οποίον απέστειλε μερικούς αστυφύλακας, οίτινες διά ραπισμάτων διέλυσαν τους απεργούς μαθητάς. Παρόμοιαι σκηναί εδημιουργήθησαν και εις τα περισσότερα Γυμνάσια άνευ σοβαρού τινός επεισοδίου. Δέον όμως να σημειωθή ότι οι αστυφύλακες εχρησιμοποίησαν αρκετάς φοράς και τους ζωστήρας των. Το απόγευμα επίσης οι απεργοί μαθηταί του Β΄ Γυμνασίου μετέβησαν εις τα Γυμνάσια και προέβησαν εις θορυβώδεις αποδοκιμασίας κατά των μη απεργησάντων συμμαθητών των και των καθηγητών. Επίσης εις το Γυμνάσοιν της Νέας Σμύρνης και εις αρκετά του Πειραιώς εδημιουργήθησαν παρόμοια επεισόδια. Δέον να σημειωθή όμως ότι εις ουδέν Γυμνάσιον παρουσιάσθη γενική αποχή των μαθητών. Εις τα περισσότερα εσημειώθησαν κρούσματα αποχής εις εκτεταμένην όμως κλίμακα, επιτρέπουσαν την εντύπωσιν γενικής γενικεύσεως της απεργίας. Οι πρωτοστατούντες εις την μαθητικήν απεργίαν είναι κυρίως οι των μεγαλειτέρων τάξεων, οίτινες και προσπαθούν να παρασύρουν και τους μικροτέρους μαθητάς. Πολλοί μαθηταί επιθυμούντες να παρακολουθήσουν τα μαθήματά των, ηναγκάσθησαν να προσέλθουν εις τα σχολεία μετά των κηδεμόνων των. Οι μαθηταί του Δ΄ Γυμνασίου εξέδωσαν το κάτωθι ανακοινωθέν: «Καταδιωκόμενοι από τα αστυνομικά όργανα, διότι ζητούμεν από το δίκαιόν μας, ηναγκάσθημεν να καταφύγωμεν εις τα βουνά… (Λόφος του Στρέφη και Τουρκοβούνια). Επίσης οι μαθηταί του Δ΄ Γυμνασίου Πειραιώς, απεργήσαντες, μετέβησαν εν σώματι εις την Νέαν Κοκκινιάν προς τον σκοπόν να παρασύρουν εις απεργίαν και τους μαθητάς του εκεί Γυμνασίου. Οι καθηγηταί αντελήφθησαν τας προθέσεις τούτων και διέκοψαν τα μαθήματα, ειδοποιήσαντες και την Αστυνομίαν. Προ της αφίξεως της αστυνομικής δυνάμεως εις Κοκκινιάν, οι μαθηταί εδημιούργησαν διάφορα επεισόδια και έρριψαν λίθους κατά των καθηγητών. Εκ μέρους των διευθυντών των Γυμνασίων ανακοινούται ότι οι μαθηταί δεν έχουν δίκαιον ν’ απειθαρχούν, καθ’ όσον δεν πρόκειται περί εφαρμογής νέου διατάγματος εξετάσεων αυστηροτέρου του παλαιοτέρου τοιούτου, διότι το ισχύον ορίζει ότι: 1) Με 120 αδικαιολογήτους απουσίας ο μαθητής παραπέμπεται εις επανεξέτασιν διά τον Σεπτέμβριον, με 250 δε απορρίπτεται και 2) Όταν ο μαθητής δεν συγκεντρώση την βάσιν 5 εις δύο ή τρία δευτερεύοντα μαθήματα κρίνεται επανεξεταστέος […]».

Ομάδα απεργών μαθητών του Πειραιά. (πηγή: Ελληνικό Μέλλον 13 Μαρτίου 1936)

Το ρεπορτάζ ολοκληρώνεται με την εφημερίδα «Πατρίς» που το κείμενό της σε κάποια σημεία συμπληρώνει το ρεπορτάζ των προηγούμενων εφημερίδων. Στην Πατρίδα σημειώνεται [15]: «Η κηρυχθείσα προ διημέρου μαθητική απεργία εις διάφορα Γυμνάσια εσυνεχίσθη και χθες με μεγαλυτέραν ζωηρότητα. […] Προς ματαίωσιν των κινήσεων των τελειοφοίτων μαθητών διά την γενίκευσιν της απεργίας, οι διευθυνταί των Γυμνασίων επεκαλέσθησαν την βοήθειαν της αστυνομίας ήτις κατεδίωκε τους απεργούς μαθητάς και επροστάτευε τους απεργοσπάστας. […] Περί την 10^ην πρωινήν χθες οι μαθηταί του Δ΄ Γυμνασίου Πειραιώς της συνοικίας Αγίας Σοφίας ανερχόμενοι εις τετρακοσίους, εγκατέλειψαν τα μαθητικά θρανία κηρύξαντες απεργίαν. […] (Οι απεργοί πήγαν στο γυμνάσιο της Νέας Κοκκινιάς για να παρακινήσουν τους συμμαθητές τους στην απεργία αλλά συνάντησαν την αντίδραση των καθηγητών που συνέχιζαν την παράδοση των μαθημάτων) «και ήρχισαν να ρίπτουν λίθους κατά των υαλοπινάκων του κτιρίου, πολλοί των οποίων κατεστράφησαν. Αστυνομικαί δυνάμεις σπεύσασαι επί τόπου κατώρθωσαν να διαλύουν τους ταραξίας καταδιώξασαι αυτούς μέχρι του λόφου Καραβά. Χθές την εσπέραν η αστυνομική διεύθυνσις Πειραιώς είχεν την πληροφορίαν ότι από της σήμερον θα κατέλθουν εις απεργίαν όλοι οι μαθηταί και μαθήτριαι των γυμνασίων Πειραιώς. Διά τον λόγον αυτόν ειδοποιήθη το τμήμα γεν. ασφαλείας να φρουρή από της 7.30 πρωινής τα κτίρια των γυμνασίων. Πολλοί γυμνασιάρχαι του Πειραιώς ειδοποίησαν την αστυνομικήν διεύθυνσιν Πειραιώς ότι έχουν υπονοίας ότι όπισθεν της απεργίας αυτής ευρίσκονται αριστερίζοντα στοιχεία προς δημιουργίαν ταραχών».

Μπροστά στις μη αναμενόμενες μαθητικές εξεγέρσεις ο υπουργός Παιδείας αγνοεί την πραγματικότητα που διαμορφώθηκε και προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Τα ρεπορτάζ του τύπου, [16] γράφουν: «Εις το υπουργείον της Παιδείας συνεκροτήθη χθες υπό την προεδρίαν του υπουργού της Παιδείας κ. Λογοθέτη εις την οποίαν μετέσχον ο Γ. Γ. του υπουργείου κ. Προεστόπουλος ο γεν. επιθεωρητής Μέσης Εκπαιδεύσεως κ. Βουσβούνης και ο δ/ντής Μέσης Εκπαιδεύσεως κ. Λέφας. Κατά την σύσκεψιν ταύτην εξητάσθησαν τα μέτρα τα οποία πρόκειται να ληφθούν διά την τιμωρίαν των απεργησάντων μαθητών». Και: «Ο υπουργός της Παιδείας κ. Λογοθέτης ερωτηθείς σχετικώς με την απεργίαν των μαθητών του Γυμνασίου, ανεκοίνωσεν ότι επισήμως δεν είχεν λάβει γνώσιν ταύτης, διά τον λόγον ότι παρέμεινε χθες καθ’ όλην την ημέραν εις το υπουργείον Δικαιοσύνης. Εις περίπτωσιν καθ’ ην θα του αναφερθή το γεγονός, θα καλέση τον επιθεωρητήν και τον Σύλλογον των καθηγητών και θα συστήση την αυστηράν τιμωρίαν των πρωταιτίων μαθητών» [17].

Επιτροπή μαθητών του Α΄ Γυμνασίου. (πηγή: Ακρόπολις 10 Μαρτίου 1936)

Στις 14 του Μάρτη, μόλις το συντονιστικό των απεργών πήρε την απόφαση λύσης της απεργίας και καθώς οι γυμνασιόπαιδες επανέρχονταν στα θρανία τους «εξηγέρθησαν και απήργησαν εξ αλληλεγγύης προς τους μαθητάς των Γυμνασίων και οι μαθηταί των Δ΄ και Ε΄ Δημοτικών Σχολείων. Μερική απεργία επίσης εκηρύχθη και από τους μαθητάς των Α΄ και Γ΄ Δημοτικών Σχολείων»  .

Το μήνυμα της απεργίας έφτασε αυτόματα μέσω του τύπου σ’ όλες τις πόλεις της χώρας. Οι μαθητές αμέσως συμφώνησαν και εξεγέρθηκαν παρά το πολύ πιο συντηρητικό κλίμα της επαρχίας. Σκηνές απείρου κάλλους εκτυλίχτηκαν στα γυμνάσια και τις πόλεις της Χαλκίδας, της Θεσσαλονίκης, των Γρεβενών, των Σερρών, της Λάρισας, του Βόλου, των Τρικάλων, των Ιωαννίνων, των Πατρών, της Αμαλιάδας, του Αιγίου, του Ηρακλείου, των Χανίων, της Μυτιλήνης και αλλού, με την αστυνομία να φέρεται με βαρβαρότητα (πυροβολισμοί και επέλαση ιππικού) εναντίον ανίσχυρων μαθητών. Ο δε τύπος της επαρχίας σε αρκετές περιπτώσεις ξεπέρασε κάθε όριο στην προπαγάνδα του αγγίζοντας το χυδαίο, εναντίον των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων. Οι περιγραφές και τα σχόλια είναι πέρα από κάθε φαντασία.

Επιτροπή μαθητών του 3ου Γυμνασίου Πειραιώς. (πηγή: Ακρόπολις 10 Μαρτίου 1936)

Στις 15 με 16 του Μάρτη τερματίστηκαν άδοξα οι απεργιακές κινητοποιήσεις των μαθητών σ’ όλη την Ελλάδα. Αιτία η τρομοκρατία (κρατική και κοινωνική) προς τους μαθητές καθώς και η δοθείσα υπόσχεση «ότι θα συζητηθούν ευνοϊκώς τα ζητήματά των». Έμεινε όμως μια σοβαρή παρακαταθήκη που φάνηκε αργότερα στις μαύρες μέρες της Κατοχής, όταν ο μεγάλος όγκος των μικρών απεργών μέσα από τις γραμμές των αντιστασιακών οργανώσεων και κυρίως της ΕΠΟΝ πολέμησαν για τη λευτεριά της πατρίδας από τους Ναζί κατακτητές.

Σημείωση:  Στα κείμενα που είναι εντός εισαγωγικών διατηρήθηκε η ορθογραφία, η γραμματική και η διατύπωση του πρωτοτύπου με μόνη επέμβαση τη μεταφορά τους στο μονοτονικό.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα», κεφ. 9, Γιώρ. Γ. Πιτσιτάκης, Βήματα εκπαίδευσης στην Καινούργια Χώρα, σελ. 288, Χανιά 2012.

[2] Το μουσουλμανικό τζαμί στη συνοικία της Νέας Χώρας Χανίων είχε μετατραπεί από το 1924 σε διδακτήριο και λειτούργησε ως σχολείο μέχρι το 1937.

[3] Βλ. μαθητικό περιοδικό «ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ», Σύντομη ιστορία του Μαθητικού κινήματος – 23 χρόνια από τη δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα, 6 Ιανουαρίου 2014. Επίσης βλ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 25-26 Δεκέμβρη 1999, Οι μαθητές στους δρόμους του αγώνα. Τίποτε δεν τους σταμάτησε… Μια αναδρομή στη δεκαετία των μαθητικών αγώνων, σελ. 14 και Δημ. Σκλαβενίτη, “Κάτσε καλά, Γεράσιμε…”, Μαθητικό κίνημα και καταλήψεις 1974-2000, Ιούνιος 2016, εκδ. Ασίνη.

[4] www.odigitis.gr/issue/992/ιστορία/60-χρόνια-απτη-δολοφονία-του-νίκου-μπελ/

[5] Ελληνικό Μέλλον, Οι μόνοι που υπελείποντο, Απήργησαν και οι γυμνασιόπαιδες. Πέντε Γυμνάσια χωρίς μαθητάς! Αγών διά την κατάργησιν των Λατινικών, Τρίτη 10 Μαρτίου 1936, έτος Δ΄, αρ. φύλ. 1257, σελ. 3.

[6] Η Πρωία, Μαθηταί και υαλοπωλεία, Πέμπτη 12 Μαρτίου 1936, έτος ια΄, αρ. φύλ. 11-130, σελ. 1-2.

[7] Ο ΦΛΙΚ είναι  το ψευδώνυμο του «αρχαιολόγου» Γ. Δρακόπουλ(λ)ου που διατηρεί την ανωνυμία του και όπως αναφέρει ο Κυριάκος Ντελόπουλος στο βιβλίο του, Νεοελληνικά φιλολογικά ψευδώνυμα 1800-2004, Εστία, Αθήνα 2003, υπήρξε τακτικό μέλος της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών: Επετηρίς Ε.Β.Σ. Α΄ (1924), 378 και το όνομά του παύει να καταγράφεται από τον τ. Ε΄ (1928). Βλ. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Σχολή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών, τμήμα γλώσσας, φιλολογίας και πολιτισμού παρευξείνιων χωρών, Αναπαραστάσεις και αποχωρισμοί, Τιμητικός τόμος στη μνήμη της Μάρθας Πύλια, Αγγελική Κωνσταντακοπούλου, Μεσοπολεμικές αναπαραστάσεις του οθωμανικού παρελθόντος, σελ. 155-185.

[8] «Πατρίς», Μεγάλη Καθημερινή Πανελλήνιος Εφημερίς, Η ζωή εδώ και αλλού. Εντυπώσεις. Γυμνασιόπαιδες, έτος Ι΄, αρ. φύλ. 3097-264, Πέμπτη 12 Μαρτίου 1936, σελ. 2.

[9] Έθνος, Αττικαί ημέραι, Απεργίαι, Τετάρτη 11 Μαρτίου 1936, έτος 23ον, αρ. φύλ. 1688, σελ. 1.

[10] Σχολική Εφημερίς: Εβδομαδιαίον Όργανον των Σχολείων και των λειτουργών Μέσης και Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, Απεργία μαθητών, 15 Μαρτίου 1936, σελ. 1. (Πηγή: Αρχείο Ιδρύματος Γληνού).

[11] Ακρόπολις, Μετά τους φοιτητάς απεργούν και οι… μαθηταί! Τι λέγουν διά την τριήμερην αποχήν των, έτος Η΄, αρ. φύλ. 2554, Τρίτη 10 Μαρτίου 1936, σελ. 5.

[12] Ριζοσπάστης, Οι μαθητές 5 Γυμνασίων κατέβηκαν από χτες σε απεργία. Η αστυνομία τους διαλύει με τα κλομπς. Σήμερα κατεβαίνουν και τα άλλα Γυμνάσια, Τρίτη 10 του Μάρτη 1936, αρ. φύλ. 599 (8034), σελ. 1.

[13] Ριζοσπάστης, Η απεργία μαθητών επεχτείνεται σε όλα τα Γυμνάσια, Τετάρτη 11 του Μάρτη 1936, αρ. φύλ. 600 (8035), σελ. 1.

[14] Ελεύθερος Άνθρωπος, Πρωινή Πανελλήνιος Εφημερίς Πολιτικής και κοινωνικής Πρωτοπορείας, Αυστηρά μέτρα του Υπουργείου της Παιδείας διά τον τερματισμόν της επεκταθείσης απεργίας των μαθητών. Όσοι δεν προσέλθουν σήμερον θ’ αποβληθούν των Γυμνασίων, έτος Στ΄, αρ. φύλ. 1902, Τετάρτη 11 Μαρτίου 1936, σελ. 5.

[15] «Πατρίς», Μεγάλη Καθημερινή Πανελλήνιος Εφημερίς, Η μαθητική απεργία επεκτείνεται, έτος Ι΄, αρ. φύλ. 3096-263, Τετάρτη 11 Μαρτίου 1936, σελ. 5.

[16] «Ελεύθερος Άνθρωπος», ό. π., σελ. 5.

[17] «Ελληνικό Μέλλον», ό. π.,  σελ. 3.

[18] Ελεύθερος Άνθρωπος, Μαθητικός κόσμος εν… αναβρασμώ. Μετά τους γυμνασιόπαιδας απήργησαν χθες και οι νεαροί μαθηταί των Δημοτικών Σχολείων! Αυστηρά μέτρα του Υπουργείου Παιδείας, Πέμπτη 12 Μαρτίου 1936, σελ. 5.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

Δημήτρης Σκλαβενίτης, «Κάτσε καλά, Γεράσιμε..». Μαθητικό κίνημα και καταλήψεις 1974-2000, Ιούνιος 2016, εκδ. Ασίνη.

Δ. Νέστορας, Απεργία μαθητών, Σχολική Εφημερίς: Εβδομαδιαίον Όργανον των Σχολείων και των λειτουργών Μέσης και Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, 15 Μαρτίου 1936, σελ. 1 (από το Αρχείο Ιδρύματος Γληνού).

Εφημερίδες των Αθηνών πανελλαδικής κυκλοφορίας: Ακρόπολις, Βραδυνή, Έθνος, Ελεύθερος Άνθρωπος, Ελληνικό Μέλλον, Πρωία, Ριζοσπάστης, Μάρτιος 1936.

Εφημερίδες του Πειραιά: Θάρρος, Σημαία, Χρονογράφος, Μάρτιος 1936.

Το μαθητικό κίνημα στην Ελλάδα, μαθητικό περιοδικό ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ, Νοέμβρης 2013.