Θέατρο εξορίστων στον Αη Στράτη

Ξεχωριστό και ιδιαίτερο κομμάτι στο Στέκι Πολιτισμού του Φεστιβάλ 100 χρόνια ΚΚΕ – 50 χρόνια ΚΝΕ, αποτέλεσε η ενότητα της Εικαστικής Έκθεσης που ήταν αφιερωμένη στην ανάδειξη της τέχνης που αναπτύχθηκε στο ξερονήσι του Άη Στράτη από τους εξόριστους. Πολλοί ήταν οι καλλιτέχνες μεταξύ των εξορίστων: Γιάννης Ρίτσος, Μάνος Κατράκης, Θέμος Κορνάρος, Τάσος Λειβαδίτης, Μενέλαος Λουντέμης, Τζαβαλάς Καρούσος, Γιώργος Φαρσακίδης, Χρίστος Δαγκλής και πολλοί άλλοι.

Επιθεώρηση στον Αη Στράτη

Με τα λιγοστά μέσα που είχαν στη διάθεσή τους, αλλά με τεράστια δημιουργικότητα, οι εξόριστοι οργάνωσαν πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα, ειδικά την περίοδο από το 1947 μέχρι το 1962 που έκλεισε το στρατόπεδο του Άη Στράτη. Έχτισαν θέατρο, συγκρότησαν μαντολινάτα και ομάδα χορού, έγραφαν και ζωγράφιζαν.

Οι εξόριστοι χτίζουν το μόνιμο θέατρό τους (1953)

Οι παραστάσεις περνούσαν από τη λογοκρισία της διοίκησης του στρατοπέδου, όμως οι εξόριστοι έδιναν το δικό τους περιεχόμενο στα έργα… Οι κάτοικοι του νησιού αψηφούσαν πολλές φορές την απαγόρευση και κρυφά παρακολουθούσαν τις παραστάσεις.  Για πρώτη φορά στη ζωή τους έβλεπαν θέατρο…

Το θέατρο το 1953, μετά τον ερχομό των γυναικών

Πέρσες, Σεπτέμβρης 1951

Οι «Πέρσες» του Αισχύλου ήταν η πρώτη θεατρική παράσταση που ανέβηκε στον Aη Στράτη, τον Σεπτέμβρη του 1951.

Ζωγραφική μακέτα (τέμπερα) του Χρίστου Δαγκλή για το σκηνικό των Περσών (1951)

Η διεξαγωγή της επιτράπηκε από τη διοίκηση του στρατοπέδου θεωρούμενη εθνικοπατριωτικού περιεχομένου επειδή είχε ανέβει το 1946 στο Εθνικό θέατρο.

Για την αστική τάξη, η ήττα των Περσών τονίζει την νίκη των Ελλήνων απέναντι στους εχθρούς της. Οι εξόριστοι όμως καταφέρνουν να περάσουν το μήνυμα που εκείνοι ήθελαν. Να μιλήσουν για τους ηττημένους, να τονίσουν ότι ο αγώνας συνεχίζεται και να περιγράψουν μια νέα μορφή ηρωισμού.

Μακέτα σκηνικών για τη θεατρική παράσταση «Πέρσες» του Αισχύλου (1:10)

Τη σκηνοθεσία ανέλαβε ο Τζαβαλάς Καρούσος, σκηνικά και κοστούμια ο Χρίστος Δαγκλής ενώ την κίνηση του Χορού, που αποτελούταν από 18 εξόριστους, επιμελήθηκε ο Γιάννης Ρίτσος. Τον πρώτο κορυφαίο έπαιξε ο Τζαβαλάς Καρούσος και τον δεύτερο ο Γιώργος Γιολάσης. Εξάγγελος ήταν ο Μάνος Κατράκης και Άτοσσα ο Φάνης Καμπάνης (την περίοδο εκείνη δεν υπήρχαν εξόριστες στον Αη Στράτη).

Η Άτοσσα (Φάνης Καμπάνης) με τους δύο φρουρούς της και τον χορό των Περσών

Ο Αγγελιαφόρος (Μάνος Κατράκης) με το χορό των Περσών

«Πέρασε μια βδομάδα τώρα που δόθηκε η δεύτερη παράσταση των Περσών… Την ανέβασε ο Κατράκης. Οι άνθρωποι που παίζανε, για πρώτη φορά ανεβαίνανε στη σκηνή. Όμως η παράσταση στάθηκε τόσο καλή που ακόμη η ίδια θα μπόραγε να σταθεί και έξω περίφημα.

(…)Δουλειά σκληρή και βασανιστική. Κοντεύει η ώρα της παράστασης… Κάποια ανησυχία επικρατεί. Η παράσταση αρχίζει. Απλώθηκε τέλεια σιγαλιά. Η όραση και η ακοή βρίσκονται στη μεγαλύτερή τους ένταση. Η ανάσα σταματάει και οι καρδιές των ανθρώπων ριγούν από τη συγκίνηση. Οι αθάνατες αλήθειες, ξαναζωντανεμένες, μπαίνουν ίσια στην ψυχή όλων..»

Απόσπασμα από γράμμα του Χρίστου Δαγκλή (29 Σεπτεμβρίου 1951) προς τη Βικτωρία Θεοδώρου, εξόριστη στο Τρίκερι.

 Βαβυλωνία, Οκτώβριος 1951

Ο θίασος των εξόριστων ανέβασε τη Βαβυλωνία του Δημήτριου Βυζάντιου. Η Βαβυλωνία ήταν άλλο ένα από τα έργα που εγκρίθηκε, λόγω του ότι είχε παιχτεί στο Εθνικό Θέατρο το 1947.

Ζωγραφική μακέτα του Χρίστου Δαγκλή, για τη Βαβυλωνία (1951)

Κοστούμια του Χρίστου Δαγκλή για τη Βαβυλωνία

Τα σκηνικά και τα κοστούμια σχεδίασε και κατασκεύασε ο Χρίστος Δαγκλής, με τη βοήθεια του Γιώργου Φαρσακίδη. Στο σκηνικό συνυπήρχαν, εξαρχής, το εσωτερικό ενός πανδοχείου(αριστερά) και ο εξωτερικός χώρος (δεξιά).

Έτσι από τη μια μεριά κατασκευάστηκαν τραπέζια και καθίσματα, κι από την άλλη φτιάχτηκε ένα ξύλινο στέγαστρο, ώστε να υποδηλωθεί ο εξωτερικός χώρος. Το φόντο είχε συνειδητά ζωγραφιστεί με απλοϊκό τρόπο, διατηρώντας όμως μια ενότητα ύφους με το υπόλοιπο σκηνικό. Για το φόντο χρησιμοποιήθηκε τελαρωμένο πανί και υδρόχρωμα.

Προμηθέας Δεσμώτης

Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» κατασκευάστηκε σύμφωνα με τη ζωγραφική μακέτα του Γ. Φαρσακίδη.

Η μακέτα του Γιώργου Φαρσακίδη για τον Προμηθέα Δεσμώτη

Μακέτα σκηνικών για τη θεατρική παραστάση του «Προμηθέα Δεσμώτη» (1:2)

Το συγκεκριμένο έργο, λόγω της θεματολογίας του, ανέβηκε σε πολλούς τόπους εξορίας. Η Κ. Χαριάτη – Σισμάνη, εξόριστη στο Τρίκερι, όπου κι εκεί είχαν προσπαθήσει να ανεβάσουν το έργο, έγραφε χαρακτηριστικά:

«Για μας, ο Προμηθέας ήταν εκείνος που δεν κάνει δήλωση… Για μας ο Προμηθέας είμαστε εμείς και όλα τα λόγια του δράματος μας ταίριαζαν σα γάντι»

Ζωγραφική μακέτα άγνωστου σκηνικού από το Αρχείο του ΚΚΕ

Δεν έχει βρεθεί μαρτυρία που να δίνει τα στοιχεία έργου. Δεν έχει βρεθεί ποιος το φιλοτέχνησε και πότε, σε ποιο θεατρικό έργο αναφέρεται ή αν κατασκευάστηκε.

Μακέτα άγνωστου έργου (1:20)

Η επιλογή αυτού του έργου έγινε γιατί παρουσιάζει το εσωτερικό ενός φτωχικού σπιτιού και στο βάθος ένα παράθυρο που δείχνει έξω, στη φύση, στο φως. Είναι ένα έργο που δίνει έναν τόνο αισιοδοξίας και που μέχρι σήμερα μπορεί να συμβολίζει την ελπίδα και την προοπτική που ήθελαν να προβάλλουν οι εξόριστοι αγωνιστές.