Η απελευθέρωση του Βελιγραδίου – Ένα επίτευγμα διεθνιστικής στρατιωτικής αλληλεγγύης
Μια σπουδαία εξέλιξη στο πολεμικό μέτωπο των Βαλκανίων, η νίκη αυτή ήρθε ως αποτέλεσμα της αδελφικής συνεργασίας μεταξύ σοβιετικών, γιουγκοσλαβικών και βουλγαρικών δυνάμεων.
Μια από τις πιο συμβολικές νίκες του αντιφασιστικού στρατοπέδου στα Βαλκάνια, η απελευθέρωση του Βελιγραδίου, δεν ήρθε τυχαία, αλλά ως αποτέλεσμα της στενής συνεργασίας του Κόκκινου Στρατού με τους Γιουγκοσλάβους παρτιζάνους. Σημαντικός υπήρξε επίσης, έμμεσα και άμεσα, ο ρόλος του Βουλγαρικού Στρατού, που μόλις πρόσφατα είχε περάσει με τη σοβιετική πλευρά μετά την αποτίναξη του φασιστικού καθεστώτος.
Τα σχέδια για την κοινή επίθεση Σοβιετικών και Γιουγκοσλάβων χρονολογούνται στο Σεπτέμβρη του 1944, με τις συναντήσεις της σοβιετικής και γιουγκοσλαβικής ηγεσίας στη Μόσχα. Η ΕΣΣΔ χορήγησε γενναία βοήθεια σγτην αεροπορία και στο πολεμικό υλικό, αποστέλλοντας επίσης πολιτικούς επιτρόπους σε ομάδες παρτιζάνων. Η εντολή για επίθεση στο Βελιγράδι δόθηκε στο 3ο Ουκρανικό Μέτωπο υπό το στρατάρχη Φίοντορ Τομπούλχιν, με τους Σοβιετικούς να διαθέτουν σοβαρή υπεροχή έναντι των γερμανικών δυνάμεων. Οι σχεδιαζόμενες επιχειρήσεις θα λάμβαναν χώρα μέσα
Η επίθεση ξεκίνησε στις 28 Σεπτέμβρη 1944 κι η αρχική της φάση έληξε μετά από σκληρές μάχες με τη διάσπαση της γερμανικής γραμμής άμυνας και την προέλαση του σοβιετικού στρατού ως τον ποταμό Μοράβα σε βάθος 130 χλμ. Από εκεί ήταν δυνατή η δημιουργία προγεφυρώματος για την έναρξη της δεύτερης και κύριας επίθεσης στο Βελιγράδι. Αρχικά οι Γερμανοί δεν πρόβαλαν σημαντική αντίσταση, σύντομα όμως συγκέντρωσαν δυνάμεις, αναχαιτίζοντας προσωρινά τον αντίπαλο. Η είσοδος μιας ταξιαρχίας τεθωρακισμένων και η υποστήριξη της σοβιετικής αεροπορίας επέτρεψαν τελικά τη διάσπαση των γερμανικών γραμμών άμυνας και την υπέρβαση του Μοράβα και σε αυτό το σημείο.
Στς 11 Οκτώβρη άρχισε η τελική επίθεση στην πόλη, με αποτέλεσμα Σοβιετικοί και Γιουγκοσλάβοι να φτάσουν στα πρόθυρα του Νότιου Βελιγραδίου, τρεις μέρες μετά. Ήδη στις 15 του μήνα μεγάλο μέρος της πόλης είχε απελευθερωθεί, ωστόσο για λίγες μέρες υπήρξε σθεναρή αντίσταση της γερμανικής στρατιωτικής δύναμης “Felber” η κάμψη της οποίας επέτρεψε στις 20 Οκτώβρη 1944 να καταληφθεί και η τελευταία εστία αντίστασης των Γερμανών, στη θέση Καλέμεγκνταν. Το σοβιετικό πυροβολικό και η αεροπορία είχαν περιορισμένη δράση κατά την κατάληψη της πόλης, ώστε να αποφευχθούν οι εκτεταμένες ζημιές.
Οι απώλειες των δύο πλευρών ήταν 10 χιλιάδες νεκροί για το ναζιστικό στρατό και περίπου 9 χιλιάδες για τον Κόκκινο Στρατό. Σε 20 στρατιώτες και αξιωματικούς απονεμήθηκε ο τίτλος του “Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης” και σε 70 χιλιάδες συμμετέχοντες το μετάλλιο “για την απελευθέρωση του Βελιγραδίου”.
Η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση που εγκαταστάθηκε αμέσως στην απελευθερωμένη πόλη, απένειμε αργότερα με τη σειρά της παρόμοιους τίτλους στα σοβιετικά πρότυπα. Κατά μία ειρωνεία της ιστορίας, η αμφισβήτηση της συμμετοχής της συμβολής του Κόκκινου Στρατού, υπήρξε το 1948 το πρελούδιο της σοβιετο-γιουγκοσλαβικής ρήξης. Τις μέρες όμως εκείνες της μεγάλης νίκης, βασισμένης στο αίμα και την ενότητα των δύο στρατών, τίποτε δεν προμήνυε μια τέτοια εξέλιξη.
