Έναστρη Νύχτα

Ένα από τα πιο γνωστά αριστουργήματα της παγκόσμιας ζωγραφικής είναι η ελαιογραφία του Βίνσεντ βαν Γκογκ «Έναστρη Νύχτα».

Μετά από ψυχική κατάρρευση του το χειμώνα του 1888 και τον αυτο-ακρωτηριασμό του αριστερού αυτιού του ο Βαν Γκογκ οικειοθελώς κλείνεται στο άσυλο Σεν Πωλ ντε Μοζόλ κοντά στο ορεινό χωριό Σεν Ρεμί ντε Προβάνς της Νότιας Γαλλίας.

Ένα χρόνο αργότερα θα γράψει το αδελφό του Τεό: «Μέσα από το παράθυρο με τα σιδερένια κάγκελα. Μπορώ να διακρίνω ένα τετράγωνο κομμάτι γης με σιτάρι… πάνω από το οποίο, το πρωί, βλέπω τον ήλιο να ανατέλλει σε όλο του το μεγαλείο». Μέσα από τα σιδερένια κάγκελα του παράθυρου του στον πρώτο όροφο (του είχε παραχωρηθεί και ένα δωμάτιο ακριβώς δίπλα για να ζωγραφίζει) ο Βαν Γκογκ δεν θα μπορούσε να δει το χωριό. Οι απόψεις των ιστορικών τέχνης διαφέρουν ως προς το αν το χωριό που παρουσιάζεται στην «Έναστρη Νύχτα» είναι το Σεν Ρεμί ή αν στην πραγματικότητα είναι εμπνευσμένο από την πατρίδα του, την Ολλανδία.

Οι κριτικοί και οι ιστορικοί τέχνης είναι διχασμένοι ανάμεσα στις σκέψεις την ώθηση και τα νοήματά της.

1.Μελετώντας τα άστρα και τον ουρανό.
Η πρόκληση της ζωγραφικής τη νύχτα πάντα ενθουσίαζε τον Βαν Γκογκ. Μετά την άφιξή του στην Αρλ, Νότια Γαλλία το 1888, ο Βαν Γκογκ γίνεται εμμονικός με το φως την κίνηση και την λάμψη του νυχτερινού ουρανού. Από το Cafe Terrace (Εξώστης Καφενείου τη νύχτα) στο πορτρέτο του φίλου του επίσης ζωγράφου Ευγένιου Μποχ «Portrait of Eugene Boch» μέχρι την «Έναστρη Νύχτα πάνω από τον Ροδανό». Η δίψα του ουρανού και των αστεριών δεν τον εγκατέλειψε. Ένα χρόνο μετά έγραφε στον αδελφό του «….Αλλά πότε θα ζωγραφίσω ποτέ τον Αστρικό Ουρανό, αυτόν τον πίνακα που με κρατάει να με στοιχειώνει».

2. Η «Έναστρη Νύχτα» μπορεί να αφορά και το θάνατο.
Τα μεγάλα κυπαρίσσια στο προσκήνιο είναι τα δένδρα που συνδέονται συχνότερα με νεκροταφεία και θάνατο. Αυτή η σύνδεση δίνει ιδιαίτερη σημασία σε αυτό το απόσπασμα του Βαν Γκογκ: «Κοιτάζοντας τα αστέρια πάντα με κάνει να ονειρεύομαι. Γιατί, ρωτώ τον εαυτό μου, δεν πρέπει οι λαμπερές κουκκίδες του ουρανού να είναι τόσο προσιτές όσο οι μαύρες κουκίδες στο χάρτη της Γαλλίας; Ακριβώς όπως παίρνουμε το τρένο για να φτάσουμε στη Ταρασκόν ή στη Ρουέν, παίρνουμε το θάνατο για να φτάσουμε σε ένα αστέρι».

3. Θρησκευτική ερμηνεία της «Έναστρης Νύχτας»
Το 1888, ο Βαν Γκογκ γράφει σε μια προσωπική επιστολή: «μέσα από ένα μεγάλο θόλο του ουρανού … μπορεί κανείς να καλέσει μόνο τον Θεό». Ο Βαν Γκογκ ήταν θρησκευόμενος, είχε υπηρετήσει και ως ιεραπόστολος νεαρός. Αρκετοί ιστορικοί τέχνης πιστεύουν ότι υπάρχει κρυμμένο θρησκευτικό νόημα στην «Έναστρη Νύχτα». Στην ελαιογραφία το φεγγάρι και τα αστέρια στο νυχτερινό ουρανό περιβάλλονται από μεγάλα φώτα, ενώ ένα καμπαναριό εκκλησίας ξεχωρίζει πάνω από τα μικρότερα, λιγότερο λεπτομερή κτίρια της πόλης κάτω. Βρίσκουν μια βιβλική έννοια στον αριθμό των αστεριών ζωγραφισμένα στην «Έναστρη Νύχτα» που αναφέρει ένα συγκεκριμένο εδάφιο στο «Βιβλίο της Γένεσης. Γένεση 37,9: «Είδεν όμως και ένα άλλο όνειρον, το οποίον διηγήθη στον πατέρα και τους αδελφούς του, και είπεν· “ιδού εις ένα άλλο όνειρον, που είδον, μου εφάνη ως εάν ο ήλιος και η σελήνη και ένδεκα αστέρες με προσκυνούσαν”. Σημειώνουν την ταύτισή του με τον Ιωσήφ. Στη Βίβλο, ο Ιωσήφ ρίχτηκε σε ένα λάκκο, πουλήθηκε σαν δούλος, φυλακίστηκε, όπως πίστευε και ο Βαν Γκογκ για τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο άσυλο. Δεν είχε σημασία τι έκανε ο Ιωσήφ και δεν μπορούσε να δεχθεί την αποδοχή ή το σεβασμό των 11 μεγαλύτερων αδελφών του. Ομοίως, παρά τις καλύτερες προσπάθειές του, ως καλλιτέχνης ο Βαν Γκογκ απέτυχε να λάβει την αναγνώριση των καλλιτεχνών, όπως και των κριτικών τέχνης της εποχής του.

Είναι λογικό ότι, με μια περίεργη έννοια, η «Έναστρη Νύχτα» έχει περισσότερο νόημα σήμερα από ό,τι όταν φτιάχτηκε το 1889. Υπάρχει ένα παράξενο προφητικό νόημα για την «Έναστρη Νύχτα» που ο Βαν Γκογκ δεν μπορούσε ποτέ να ξέρει ότι θα γίνει πραγματικότητα. Πέρα από το γεγονός ότι ο καλλιτέχνης αργότερα δέχτηκε τον σεβασμό και την αναγνώριση – στην περίπτωση του Βαν Γκογκ, μεταθανάτια – τη σύνδεση της «Έναστρης Νύχτας», που προοριζόταν ή όχι με την έννοια του «ονείρου», ή του φωτός των αστεριών, που ακόμα και οι σουρεαλιστές τις περισσότερες φορές αδυνατούσαν να το εκφράσουν, ο ζωγράφος το άγγιξε. Ενώ ο Βαν Γκογκ πέθανε φτωχός και ανυπότακτος καλλιτέχνης, σήμερα είναι ένας από τους πιο διάσημους και αναπαραγόμενους ζωγράφους.

ΥΓ Θα τελείωνα το αφιέρωμα με την άποψη του Βαν Γκογκ ότι η «Έναστρη Νύχτα» ήτανε ένα από τα αποτυχημένα του έργα αλλά δεν θα το κάνω. Δε μας ρώτησε!!