Οι πρόδρομοι και οι ρίζες του ΣΕΚΕ

Ο πρόλογος από μια έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ που περιλαμβάνει τα πρακτικά του α’ συνεδρίου του ΣΕΚΕ, η οποία είχε βγει το ’82, όταν είχαν ανακαλυφθεί δηλαδή αυτά τα πρακτικά, που θεωρούνταν χαμένα για πολλά χρόνια, ενόψει του 11ου συνεδρίου του κόμματος.  Το προλογικό σημείωμα εξιστορεί τα αργά και βασανιστικά βήματα που έγιναν από το β’ μισό του 19ου αιώνα με τις πρώτες σοσιαλιστικές κινήσεις μέχρι να φτάσουμε στην ίδρυση του ΣΕΚΕ τον Νοέμβρη του 1918. Το σημείωμα εμφορείται ασφαλώς από τις κομματικές επεξεργασίες της εποχής περί εξάρτησης και καθυστερημένης καπιταλιστικής οικονομίας, διατηρεί όμως το ενδιαφέρον του και γι’αυτό μεταγράφουμε και δημοσιεύουμε ένα αποσπάσμά του.

Η ίδρυση του ΚΚΕ είναι προϊόν μιας μακρόχρονης οικονομικοκοινωνικής διαδικασίας που συντελέστηκε πάνω στη βάση της εμφάνισης του εργατικού κινήματος της χώρας, και της συνένωσής του με τις ιδεές του μαρξισμού.

Οι καταβολές αυτής της διαδικασίας βρίσκονται στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα στις τελευταίες δεκαετίες του, όταν με την ανάπτυξη μικρών βιομηχανικών επιχειρήσεων – μανουφακτούρα και βιοτεχνία – σημειώνεται μια συγκέντρωση της εργατικής τάξης στα βασικά εργατικά κέντρα.

Την περίοδο αυτή ιδρύονται τα πρώτα επαγγελματικά σωματεία της εργατικής τάξης, και μέσα στις συνθήκες μιας ανελέητης εκμετάλλευσης και καταπίεσης, που γεννούσαν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, ξεσπούν οι πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις και απεργίες.

Η συνδικαλιστική οργάνωση βέβαια είναι ακόμα πολύ περιορισμένη. Περιλαβαίνει μια μικρή μερίδα της εργατικής τάξης. Τα εργατικά σωματεία στη σύνθεσή τους δεν έχουν σαφή ταξικό χαρακτήρα και στη δράση τους επιδρούν σε μεγάλο βαθμό συντεχνιακές αντιλήψεις.

Τα γνωρίσματα αυτά του συνδικαλιστικού κινήματος αντανακλούν πριν απ’όλα το χαμηλό επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας. Η Ελλάδα ήταν τότε καθυστερημένη αγροτική χώρα, με μικρή βιομηχανία, που μόλις ξεπερνούσε το στάδιο της βιοτεχνίας. Η οικονομική καθυστέρηση της χώρας οφείλεται στην οικονομική και πολιτική εξάρτησή της από το ξένο κεφάλαιο, ιδιαίτερα το αγγλικό, που απομυζούσε τους πόρους της ελληνικής οικονομίας, εμπόδιζε την εσωτερική συσσώρευση και την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Στη βιομηχανική ανάπτυξη έβαζαν φραγμό και ισχυρές τσιφλικάδικες σχέσεις που κυριαρχούσαν στην αγροτική οικονομία.

Την ίδια περίοδο, κυρίως χάρη στην επίδραση που είχαν στην Ελλάδα σημαντικά γεγονότα, όπως η Κομμούνα του Παρισιού και οι μεγάλοι αγώνες της εργατικής τάξης στην Ευρώπη και την Αμερική, κάνουν την εμφάνισή τους και οι σοσιαλιστικές ιδέες. Οι σοσιαλιστικές ιδέες κερδίζουν στην αρχή μια μερίδα προοδευτικών διανοούμενων και φοιτητών και στη συνέχεια αρκετούς εργάτες. Έτσι αρχίζει μια ορισμένη σοσιαλιστική κίνηση, με τη μορφή μικρών σοσιαλιστικών ομίλων, που ιδρύονται σε αστικά κέντρα. Αρχίζουν να κυκλοφορούν και τα πρώτα έντυπα και εφημερίδες που προπαγανδίζουν τις σοσιαλιστικές ιδέες.

Με τις πρώτες εκδηλώσεις του σοσιαλιστικού κινήματος άρχισαν και οι διώξεις της άρχουσας τάξης εναντίον του. Παρόλαυτα ο αριθμός των σοσιαλιστικών ομίλων σημειώνει αύξηση.

Ξεχωριστή θέση στη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών κατέχουν οι Σταύρος Καλλέργης και Πλάτων Δρακούλης, που ήταν επικεφαλής σοσιαλιστικών ομίλων. Πρέπει να αναφερθεί επίσης ο Μαρίνος Αντύπας, που η δράση του στα Επτάνησα και τη Θεσσαλία ήταν αξιόλογη.

Τον ίδιο καιρό εμφανίζεται, προβάλλοντας σοσιαλιστικές ιδέες, και μια αναρχική, αναρχοσυνδικαλιστική κίνηση στην Πάτρα και τον Πύργο. Γενικά οι σοσιαλιστικές ιδέες βρίσκονται ακόμα στο στάδιο του ουτοπικού σοσιαλισμού και είναι συγκεχυμένες. Συνυπάρχουν σ’αυτές ιδέες της γαλλικής επανάστασης, ο χριστιανικός ουμανισμός, ο μικροαστικός ριζοσπαστισμός, ο αναρχισμός κλπ. Οι σοσιαλιστικές ιδέες κυρίως την πρώτη περίοδο έχουν πολύ μικρή σχέση με το μαρξισμό, δεν έχουν πάρει έκταση και δεν έχουν κυρίως συνδεθεί με το επαγγελματικό κίνημα της εργατικής τάξης.

Στην πρώτη και ιδιαίτερα τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, στο σοσιαλιστικό κίνημα σημειώνονται αξιοπρόσεκτες αλλαγές:

Πρώτο. Αρχίζουν να διαδίδονται ορισμένα από τα έργα των κλασικών του μαρξισμού. Το 1908 δημοσιεύεται το έργο του Φ. Ένγκελς “Ο επιστημονικός και ουτοπικός σοσιαλισμός” και το 1909 και 1913 το “Κομμουνιστικό Μανιφέστο”. Το 1910 βλέπουν το φως αποσπάσματα από το “Κεφάλαιο” του Κ. Μαρξ. Τη μαρξιστική φιλολογία αυτής της περιόδου πρέπει να περιληφθεί και η μικρή μελέτη του Γ. Σκληρού που κυκλοφόρησε το 1907 με τίτλο “Το κοινωνικό μας ζήτημα”.

Δεύτερο. Εμφανίζονται νέες, πιο αξιόλογες σοσιαλιστικές κινήσεις. Ορισμένες από αυτές ξεπερνούν σιγά-σιγά το στάδιο του ομίλου και εξελίσσονται σε σοσιαλιστικές οργανώσεις.

Το 1909 ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη Φεντερασιόν τον Α. Μπεναρόγια. Η οργάνωση αυτή είναι οι σπουδαιότερη απ’όλες τις σοσιαλιστικές οργανώσεις. Αναπτύσσει έντονη δράση, δημιουργεί δεσμούς με τους εργάτες της Μακεδονίας και διατηρεί σχέσεις με τα σοσιαλιστικά κόμματα των βαλκανικών χωρών. Το 1910 η Φεντερασιόν γίνεται μέλος της Β’ Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Το 1911 εκδίδει την εφημερίδα “Αβάντι”.

Το 1909 ο Πλ. Δρακούλης ιδρύει μια νέα οργάνωση, που την ονομάζει “Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα”. Η επιρροή της στην εργατική τάξη είναι πάρα πολύ μικρή.

Το 1911 ιδρύεται από τον Μ. Γιαννιό το “Σοσιαλιστικό Κέντρο της Αθήνας”. Με την πρωτοβουλία του δημιουργείται την ίδια χρονιά το “Σοσιαλιστικό Κέντρο Πειραιά”. Οι οργανώσεις αυτές έχουν κάποια δράση σε ορισμένα επαγγελματικά, εργατικά σωματεία, της Αθήνας και του Πειραιά. Το 1912 ιδρύεται στην Αθήνα ο “Σοσιαλιστικός Όμιλος της Ελληνικής Νεολαίας” που ανήκει στο σοσιαλιστικό κέντρο της Αθήνας.

Το 1912 εμφανίζεται επίσης ο “Σοσιαλιστικός Όμιλος της Κέρκυρας” μετά τους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 ιδρύεται στην Καβάλα η σοσιαλιστική νεολαία που προπαγανδίζει τις σοσιαλιστικές ιδέες, ιδιαίτερα στους καπνεργάτες. Το 1914 ο Π. Δημητράτος ιδρύει στην Αθήνα την “Σοσιαλιστική εργατική ένωση”. Το 1916 ιδρύεται επίσης στην Αθήνα η σοσιαλιστική νεολαία με πρωτεργάτη τον Δημ. Λιγδόπουλο, που ξεχωρίζει γιατί έχει δεχθεί έντονα τις μαρξιστικές ιδέες. Η οργάνωση της “Σοσιαλιστικής νεολαίας” ανέπτυξε σοβαρή σοσιαλιστική δράση.

Τρίτο. Πληθαίνουν τα περιοδικά και οι εφημερίδες καθώς και τα διάφορα έντυπα που παίζουν σοβαρό ρόλο στη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών και στην ταξική διαπαιδαγώγηση των εργατών.

Την περίοδο αυτή, παρά το γεγονός ότι οι σοσιαλιστικές ιδέες έχουν σημειώσει πρόοδο, υπάρχουν ακόμα και στις θέσεις των περισσότερων σοσιαλιστικών οργανώσεων και ομάδων, πολλές συγχύσεις. Με τις ιδέες του επιστημονικού σοσιαλισμού βρίσκονται ανάμεικτες και ιδέες του ρεφορμισμού και του αναρχισμού.

H θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού καθυστερεί. Αυτό οφείλεται, μαζί με την αργή καπιταλιστική ανάπτυξη της Ελλάδας που αναφέραμε, και στο γεγονός ότι οι σοσιαλιστικές ιδέες έρχονται από τη Δυτική Ευρώπη όπου κυριαρχεί ο οπορτουνισμός της Β’ Διεθνούς. Ενώ το επαναστατικό κέντρο του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος έχει μετατοπιστεί στη Ρωσία, οι έλληνες σοσιαλιστές πολύ λίγα γνωρίζουν για την ιδεολογική δραστηριότητα του Λένιν που αναπτύσσει και πλουτίζει τη θεωρία του μαρξισμού στις νέες ιστορικές συνθήκες, τις συνθήκες του ιμπεριαλισμού.

Οι συγχύσεις που παρουσιάζονται έχουν την πηγή τους στην εθνικιστική ιδεολογία της άρχουσας τάξης – μεγαλοϊδεατισμός- και στις ρεφορμιστικές ιδέες που αρχίζει να καλλιεργεί το κόμμα των Φιλελευθέρων.

Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του αφιερώματος της Κατιούσα στα 100 χρόνια του ΚΚΕ και τα 50 χρόνια της ΚΝΕ