Γιάννης Πασαλίδης – Ένας τίμιος μενσεβίκος στο τιμόνι της ΕΔΑ
Ο Πασαλίδης υπήρξε σε όλη του τη ζωή παλιάς κοπής σοσιαλδημοκράτης, ο οποίος όμως διέβλεπε την αναγκαιότητα της συμπόρευσης με το κομμουνιστικό κίνημα, μολονότι ως νέος είχε συγκρουστεί έμπρακτα με τους μπολσεβίκους, ως μέλος της γεωργιανής κυβέρνησης μενσεβίκων.
Με την χαρακτηριστική του πίπα και την ποντιακή του προφορά, ο Γιάννης Πασαλίδης ήταν μια από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές του μετεμφυλιακού κοινοβουλίου. Αγαπητός στους φίλους και σεβαστός στους αντιπάλους του, ο “γιατρός των φτωχών” όπως αποκαλούσαν τον μαιευτήρα στη Θεσσαλονίκη για τη βοήθεια που πρόσφερε σε φτωχές ασθενείς, ο Πασαλίδης υπήρξε σε όλη του τη ζωή παλιάς κοπής σοσιαλδημοκράτης, ο οποίος όμως διέβλεπε την αναγκαιότητα της συμπόρευσης με το κομμουνιστικό κίνημα, μολονότι ως νέος είχε συγκρουστεί έμπρακτα με τους μπολσεβίκους, ως μέλος της γεωργιανής κυβέρνησης μενσεβίκων.
Φωτογραφία του Πασαλίδη σε νεαρότερη ηλικία
Ήρθε στον κόσμο σαν σήμερα το 1885 στη Σάντα της Τραπεζούντας από αγροτική οικογένεια. Φοίτησε στο ρωσικό γυμνάσιο της Τιφλίδας στη σημερινή Γεωργία και μετέπειτα σπούδασε ιατρική στην Οδησσό, αποκτώντας ειδικότητα γενικού χειρουργού και μαιευτή στο περίφημο πανεπιστήμιο του Λομονόσοφ στη Μόσχα. Από πολύ νέος εντάχθηκε στο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ), όντας προσωπικός φίλος και οπαδός του Πλεχάνοφ, προσχωρώντας στους μενσεβίκους κατά τη διάσπαση του κόμματος. Στα πλαίσια του μενσεβικικής κατεύθυνσης “Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γεωργίας”, ο Γιάννης Πασαλίδης υπήρξε διευθυντής του εντύπου “Νέα Ζωή” (1918-1921), όργανου του ελληνικού τμήματος του κόμματος με έδρα το Σοχούμ. Ο Πασαλίδης εκλέχθηκε μενσεβίκος βουλευτής κατά την Οχτωβριανή επανάσταση και ξανά τον επόμενο χρόνο, υπηρετώντας μάλιστα κι ως υπουργός εξωτερικών στην κυβέρνηση των μενσεβίκων της Γεωργίας, η οποία για ένα διάστημα είχε την ανοχή των μπολσεβίκων.
Στην πρώτη σειρά δεξιά δίπλα στο Ν. Ζαχαριάδη και τον Κ. Γαβρηιλίδη
Σύμφωνα με το βιογράφο του Πασαλίδη, Γιάννη Νισύριο, είχε πραγματοποιηθεί συνάντηση μεταξύ της κυβέρνησης της Γεωργίας και του Λένιν, όπου σύμφωνα με τον Πασαλίδη, ο επαναστάτης ηγέτης ήταν ανοιχτός στο διάλογο και του είπε “Ξεκινήστε εσείς όπως νομίζετε, να δούμε ποιος θα φτάσει πιο γρήγορα στον στόχο”, φράση που κατά το Νισύριο ο Πασαλίδης υπενθύμιζε συχνά στα χρόνια που ακολούθησαν.
Αυτό βέβαια δεν τον εμπόδιζε να ασκεί οξεία κριτική στους μπολσεβίκους μέσα από τη “Νέα Ζωή”, αλλά και να φλερτάρει ανοιχτά με την υποστήριξη των δυτικών ιμπεριαλιστών, όταν εκείνοι το Φλεβάρη του 1921 αναγνώρισαν την “ανεξαρτησία” της Γεωργίας, απόφαση που ο ίδιος υποδέχτηκε πανηγυρικά, θεωρώντας μάλιστα πως έτσι επιταχυνόταν η διαδικασία εγκαθίδρυσης του σοσιαλισμού με μεταρρυθμίσεις όπως τον ευαγγελίζονταν οι μενσεβίκοι:
Από σήμερα η Λαϊκή Δημοκρατία της Γεωργίας μπαίνει στην οικογένεια των λαών της Ευρώπης. Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις ύστερα από τρία χρόνια αναγνώρισαν επίσημα την ανεξαρτησία της Γεωργίας. Οι αρχηγοί του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος που κυβερνά τη Γεωργία πήραν από το γιγάντιο καμίνι της Ρωσικής Επανάστασης την αληθινή φωτιά και εδώ στα Καυκάσια όρη, τη φύλαξαν και τη μετάδωσαν στο λαό.
»Πολλοί ήσαν οι εχθροί που ήθελαν να σβήσουν αυτή τη φωτιά της επανάστασης, μα οι Σοσιαλδημοκράτες αγρυπνούσαν γύρω στη φωτιά σαν τις ακοίμητες παρθένες, τις Εστιάδες.
»Στη σημερινή κοινωνική τρικυμία, στην εποχή των μεγάλων σοσιαλιστικών ιδεών που διασκόρπισε η Ρωσική Επανάσταση, μονάχα η Γεωργία φυλάγει σώες και ακέραιες αυτές τις ιδέες και τις εφαρμόζει.
Η Σοσιαλδημοκρατία τής Γεωργίας δεν ακολούθησε το δρόμο των μπολσεβίκων, γνωρίζοντας καλά πως με καταστροφή μονάχα δεν μπορεί να δημιουργηθεί νέα ζωή. Γι’ αυτό μ’ όλα τα μεγάλα εμπόδια που είχε μπροστά της, αυτή με γενναίο και ταχτικό βήμα θα δημιουργήσει νέο κοινωνικό σύστημα, όπου έχει γυρισμένα τα βλέμματά της όλη η δημοκρατία.
»Τώρα η Γεωργία σαν άλλος Προμηθέας έσπασε τις αλυσίδες της και μπορεί λεύτερα και υπερήφανα να στρέψη το βλέμμα της στην εφαρμογή του Σοσιαλισμού.
»Η ανεξαρτησία της, βέβαια, δεν θα τυφλώσει το λαό από σωβινισμό, αλλά όπως ώς τώρα θα εξακολουθεί να βαδίζει με βήμα υπερήφανο εκεί, όπου ξεκίνησε να φτάσει. Ι. Π.»
Η επικράτηση των μπολσεβίκων μέσω του Κόκκινου Στρατού στη Γεωργία την ίδια χρονιά σήμανε την αναχώρηση του Πασαλίδη για το Βερολίνο, μαζί με την υπόλοιπη κυβέρνηση μενσεβίκων, συνεχίζοντας για κάποιο διάστημα να απευθύνει επιστολές καταδίκης της επέμβασης της Επανάστασης στη Γεωργία και τις όμορες σοβιετικές δημοκρατίες. Λίγο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Με το Χρουτσόφ και τον Αντώνη Μπριλλάκη στην ΕΣΣΔ
Παράλληλα με την άσκηση του ιατρικού λειτουργήματος, αναμείχθηκε ενεργά στη σοσιαλδημοκρατική σκηνή της χώρας, στην οποία τότε κυριαρχούσε τότε το Εργατικό και Αγροτικό Κόμμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, κατορθώνοντας μάλιστα να εκλεγεί βουλευτής Θεσσαλονίκης στις εκλογές του 1923. Τα επόμενα χρόνια προσέγγισε το Αγροτικό Κόμμα του Κώστα Γαβριηλίδη και το 1931 συνίδρυσε το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας. Στις τελευταίες προδικτατορικές εκλογές του μεσοπολέμου, το 1936 συμμετείχε στο Παλλαϊκό Μέτωπο με πυρήνα το ΚΚΕ. .
Έλαβε μέρος στην Αντίσταση, αποτελώντας ιδρυτικό μέλος του ΕΑΜ για λογαριασμό του Σοσιαλιστικού Κόμματος και μάλιστα φυλακίστηκε στο Γεντί Κουλέ της Θεσσαλονίκης. Ανήκε στην ηγεσία του εαμικού συνασπισμού ως μέλος της κεντρικής του επιτροπής, και τήρησε συνεπέστερη στάση την περίοδο των Δεκεμβριανών και της Βάρκιζας από τους κοντινούς ιδεολογικά Αλέξανδρο Σβώλο και Ηλία Τσιριμώκο, χωρίς ωστόσο να συμμερίζεται την απόφαση του ΚΚΕ για ένοπλο αγώνα. Η επιλογή του για κριτική συμπόρευση τον έφερε στο στόχαστρο ακόμα και σχεδίων δολοφονίας από τους ίδιους κύκλους που ευθύνονται για το φόνο του Γιάννη Ζέβγου το 1947.
Στις πρώτες μετεμφυλιακές εκλογές του 1950 ο Πασαλίδης στήριξε τη Δημοκρατική Παράταξη, τη μόνη νόμιμη έκφραση αριστεράς της εποχής, αρνούμενος ωστόσο να θέσει υποψηφιότητα καθώς το Σοσιαλιστικό Κόμμα δε συμμετείχε στο συνασπισμό παρότι νόμιμο. Σύντομα θα πρωταγωνιστήσει στην ίδρυση της ΕΔΑ, τον Αύγουστο το 1951, με τον ίδιο επικεφαλής, ενώ το αποδίδεται και ο τίτλος της εφημερίδας του κομματικού αυτού συνασπισμού”Αυγή”. Από το 1951 ως τη δικτατορία υπήρξε βουλευτής του κόμματος, με εξαίρεση εκείνες του 1952, όπου λόγω πλειοψηφικού συστήματος η ΕΔΑ παρά τα σημαντικά της ποσοστά δεν εξέλεξε βουλευτή. Η προοπτική της μη εκλογής βουλευτή ήταν εξάλλου το χαρτί που επιχείρησε να παίξει η ΕΠΕΚ του Πλαστήρα στον εκβιασμό που άσκησε στην ΕΔΑ για κοινή κάθοδο ή στήριξη των συνδυασμών της πρώτης. Ο Πασαλίδης αρνήθηκε σθεναρά λέγοντας στη Βουλή πως «Δεν Θα μας εκβιάσετε: (…) Η ΕΠΕΚ είναι κόμμα όχι μόνον αμαρτωλόν, αλλά και κολασμένον».
Ο Πασαλίδης αναφερόταν φυσικά κυρίως στην εκτέλεση Μπελογιάννη, κατά την οποία πρέπει πάντως να σημειωθεί πως τήρησε, όπως και μεγάλο τμήμα της ΕΔΑ, στάση που επιδέχεται κριτικής, καθώς ανήκε σε εκείνους που αντιτάχθηκαν στην πρόταση του ΚΚΕ να είναι υποψήφιοι οι Νίκος Μπελογιάννης και Νίκος Πλουμπίδης, ενώ δε συνέβαλε σε μια πιο ενεργή στάση των βουλευτών της ΕΔΑ κατά των εκτελέσεων. Αποχώρησε πάντως από τη βουλή μαζί με την ΚΟ της ΕΔΑ στη συνεδρίαση της 31ης Μάρτη 1952, μια μέρα μετά την εκτέλεση του Μπελογιάννη και των συντρόφων του, ως ένδειξη διαμαρτυρίας που δεν του επιτράπηκε να πάρει το λόγο.
Στη διάρκεια της κοινοβουλευτικής του θητείας πολέμησε τον αντικομμουνισμό και τον αντισοβιετισμό, επικρίνοντας την ιμπεριαλιστική πολιτική των ΗΠΑ και των ελληνικών κυβερνήσεων που την επικροτούσαν. Ακολούθησε, παρά τις επιμέρους τριβές σχετικά με την πρωτοκαθεδρία στον έλεγχο της ΕΔΑ, αρκετά πιστά τη γραμμή του ΚΚΕ, όπως την έφερναν τα “παιδία”, όπως συνήθιζε να αποκαλεί τα μέλη του κόμματος που είχε “υιοθετήσει” καθώς έλεγε στην ΕΔΑ, γραμμή βέβαια που έφερε το αποτύπωμα της σε αρκετά πεδία προβληματικής στρατηγικής του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο.
Παρότι υπερήλικας τη στιγμή του πραξικοπήματος, η χούντα αποφάσισε να του επιβάλει κατ’οίκον περιορισμό, επισπεύδοντας έτσι το θάνατό του στις 15 Μάρτη 1968 στη Θεσσαλονίκη.
