Έβο Μοράλες – Ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος και τα όρια της σοσιαλδημοκρατικής διαχείρισης στη Βολιβία
Οι προσδοκίες για ριζοσπαστικές αλλαγές σε μία από τις φτωχότερες χώρες της Λ. Αμερικής δεν επαληθεύτηκαν, καθώς η εσωτερική πολιτική, παρά τα σημαντικά βήματα εθνικοποιήσεων που έγιναν για την αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας δεν ξεπέρασε τα όρια μιας αριστερής σοσιαλδημοκρατίας.
Ο Έβο Μοράλες έχει γράψει ήδη τη δική του ιστορία ως ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος στην ιστορία της Βολιβίας, συμπληρώνοντας ήδη 13 χρόνια διακυβέρνησης. Οι προσδοκίες για ριζοσπαστικές αλλαγές σε μία από τις φτωχότερες χώρες της Λ. Αμερικής δεν επαληθεύτηκαν, καθώς η εσωτερική πολιτική, παρά τα σημαντικά βήματα εθνικοποιήσεων που έγιναν για την αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας δεν ξεπέρασε τα όρια μιας αριστερής σοσιαλδημοκρατίας. Η κόπωση του πληθυσμού εξάλλου, που με μεγάλο ποσοστό τον εξέλεξε στο τιμόνι της χώρας επί τρεις διαδοχικές αναμετρήσεις, διαφάνηκε και στο Συνταγματικό δημοψήφισμα του 2016, όταν ο Μοράλες απέτυχε να διασφαλίσει τη λαϊκή συναίνεση για παράταση της δυνατότητας επανεκλογής του για τέταρτη θητεία. Επί ημερών του, ωστόσο, η Βολιβία αναδείχτηκε σε συνεπή αντιιμπεριαλιστική δύναμη της αμερικανικής ηπείρου, στενή σύμμαχο της ιδεολογικά όμορης Βενεζουέλας αλλά και της Κούβας. Ο Μοράλες δεν έπαψε να καταγγέλλει σε κάθε ευκαιρία την πολιτική των ΗΠΑ, ενώ πριν λίγες μέρες χαρακτήρισε τη χώρα “εχθρό της ειρήνης”, με αφορμή την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία με τη Ρωσία για τους πυραύλους.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο βολιβιανό οροπέδιο των Άνδεων από οικογένεια ιθαγενών της φυλής Αϊμάρα. Η οικογένειά του ήταν φτωχή σε βαθμό που πολλές φορές το μόνο φαγητό ήταν η καλαμποκόσουπα. Η αδερφή του Έστερ περιέγραφε τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης ως εξής: “Η μάνα μου θεράπευε τον πυρετό μόνο με κόκα και ζάχαρη, κάποιες φορές αυτό μας γιάτρευε. Αν ο πυρετός ήταν τόσο υψηλός, που πονούσε, η μάνα μας έβαζε ζάχαρη και κόκα κάτω από τη μασχάλη. Γύρω από τα πόδια μας τύλιγε ένα μαύρο πανί. Που σημαίνει: ή θα τα βγάλεις πέρα ή θα πεθάνεις”. Συνολικά η οικογένεια έχασε τέσσερα αγόρια σε παιδική ηλικία.
Ο Μοράλες τελείωσε μόνο το δημοτικό, δουλεύοντας παράλληλα σε φούρνο. Άρχισε να δραστηριοποιείται στο συνδικάτο των αγροτικών κοινοτήτων, χτίζοντας σχολεία, δρόμους και κέντρα υγείας. Εξελέγη το 1993 βουλευτής της “Ενωμένης Αριστεράς” κι αργότερα ανέλαβε με φίλους ένα υπό διάλυση κόμμα το MAS (Movimiento Al Socialismo). Εξελέγη βουλευτής, αλλά στερήθηκε την έδρα του το 2002 λόγω κατηγοριών περί τρομοκρατίας, με αφορμή επεισόδια στη διάρκεια βίαιας εκρίζωσης φυτειών κόκας, κατά τις οποίες είχαν σκοτωθεί τέσσερις αγρότες, τρεις στρατιώτες κι ένας αστυνομικός.
Στις επόμενες εκλογές της ίδιας χρονιάς όμως ο Μοράλες κατόρθωσε παρά το μικρό του ποσοστό σε εθνικό επίπεδο να αναδειχθεί σε ισχυρό παίκτη της πολιτικής σκηνής, λόγω της αντιπαράθεσής του με τον αμερικανό Rocha. Στη συνέχεια το MAS έγινε αξιωματική αντιπολίτευση, πρωτοστατώντας σε κοινωνικούς αγώνες και διαδηλώσεις κατά του προέδρου Κάρλος Μέσα, αναγκάζοντάς τον σε παραίτηση. Στις εκλογές της 18ης Δεκέμβρη 2005, ο Μοράλες εξελέγη από τον πρώτο γύρο με 54,1% υποσχόμενος να “καταργήσει 500 χρόνια διακρίσεων”. Το 2006 ξεκίνησε το σχέδιο συνταγματικής αναθεώρησης που προέβλεπε του πλούσιου σε υδρογονάνθρακες υπεδάφους, του σιδηρόδρομου και της βαριάς βιομηχανίας. Η αντίδραση της αντιπολίτευσης, που υποκίνησε αυτονομιστικά κινήματα σε κάποιες περιφέρειες της χώρας, καθστέρησε την υιοθέτηση της αναθεώρησης ως το Γενάρη του 2009, όταν ήδη είχαν γίνει παραχωρήσεις προς την αντιπολίτευση. Εξάλλου οι εθνικοποιήσεις ποτέ δεν άγγιξαν συνολικά τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, καθώς, όπως είχε δηλώσει πριν λίγα χρόνια ο αντιπρόεδρος του Μοράλες: “Δεν είμαστε ενάντια στην ελεύθερη αγορά. Είμαστε υποστηρικτές ενός σοσιαλιστικού μοντέλου με έναν βολιβαριανό καπιταλισμό, όπου τα κέρδη από τους υδρογονάνθρακες μεταφέρονται σε άλλους τομείς, όπως ο αγροτικός”.
Ο Μοράλες επανεξελέγη με το ακόμα συντριπτικότερο 64% στις προεδρικές εκλογές του 2009 και με 60% σε εκείνες του 2014, όπου απέσπασε μεγάλα ποσοστά σε ευπορότερες περιοχές, που παραδοσιακά συντάσσονταν με την αντιπολίτευση, αντανακλώντας την ικανοποίηση τμημάτων της αστικής τάξης- που παλιότερα σχεδίαζε μέχρι και τη δολοφονία του προέδρου -με τις “προσεκτικές” μεταρρυθμίσεις του Μοράλες.
Η κυβέρνηση Μοράλες προχώρησε εξ αρχής σε αναδιανομή γης, χωρίς ωστόσο να περιορίσει σημαντικά την υπερσυγκέντρωση της γης σε λίγα χέρια, καθώς διανεμήθηκαν κυρίως χαμηλής παραγωγικότητας λατιφούντια. Από την άλλη, οι αυξήσεις φόρων κι οι εθνικοποιήσεις αύξησαν τα έσοδα του κράτους κατά 460% ως το 2013, επιτρέποντας ένα σημαντικό πρόγραμμα κοινωνικής πολιτικής, που άμβλυνε -χωρίς να εξαλείψει- τις σοβαρότερες πτυχές της ανέχειας στη χώρα. Η πτώση της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου ωστόσο ήταν πλήγμα για το βολιβαριανό αναδιανεμητικό μοντέλο, αν και με συνέπειες μικρότερες από ό,τι στη Βενεζουέλα. Σε κάθε περίπτωση, η επιδείνωση της οικονομίας και τα σκάνδαλα διαφθοράς, για ένα εκ των οποίων καταδικάστηκε και μια πρώην σύντροφος του προέδρου θεωρείται πως ευθύνονται για την ήττα του στο δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση.
Ο Μοράλες, πέρα από τη διαχρονική του σύγκρουση με την Ουάσιγκτον, διέκοψε επίσης τις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ το 2009, ενώ το 2014 απαίτησε την πληρωμή αποζημιώσεων από το ΔΝΤ στη Βολιβία. Εχθρικός προς την καθολική εκκλησία, προσπάθησε να ιδρύσει δική του κρατικά ελεγχόμενη εκκλησία, την “Ανανεωμένη Καθολική Αποστολική Εκκλησία του κράτους”, προσπάθεια που ναυάγησε μπροστά στην ισχύ της επίσημης εκκλησίας.
