Οι εκλογές βίας και νοθείας και ο όψιμος ανένδοτος του “Γέρου της Δημοκρατίας”

Το σοκ των εκλογών του 1958, όταν η ΕΔΑ είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση, ήταν κάτι που ούτε η εγχώρια αστική τάξη, ούτε ο αμερικανικός παράγοντας ήταν διατεθειμένοι να αποδεχτούν. Οι προετοιμασίες για την αποτροπή μιας επανάληψης αυτής της εκλογικής επιτυχίας, οι μηχανές της αντίδρασης άρχισαν να εργάζονται ήδη από την επομένη των εκλογών κινούμενες σε δύο άξονες: την ενίσχυση των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους της Δεξιάς από τη μια και τη σύμπηξη ενός ενιαίου κομματικού φορέα στο χώρο του Κέντρου από την άλλη. Η πολυδιάσπαση των κεντρώων και φιλελεύθερων σχηματισμών τους είχε στοιχίσει στις εκλογές του 58′ κι όπως παραδεχόταν ο ηγέτης του Κόμματος Φιλελευθέρων, Σοφοκλής Βενιζέλος, στο βασιλιά Παύλο: “Εις ουδεμίαν στιγμήν προεβλέψαμεν την ΕΔΑ ως δεύτερο κόμμα και η ευθύνη βαρύνει όλους μας”.

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος δεν ήταν πάντως το πρόσωπο που διέθετε το κατάλληλο έρεισμα για να γίνει ηγέτης του εκκολαπτόμενου κεντρώου σχήματος. Εκλεκτός της ντόπιας ολιγαρχίας και των Αμερικανών ήταν ο Γ. Παπανδρέου, ο οποίος ωστόσο στις εκλογές του 58′ σκεφτόταν σοβαρά να προσχωρήσει στην ΕΡΕ, έχοντας εξάλλου και το προηγούμενο της εκλογικής του συνεργασίας με τον Παπάγου το 1952. Ο τότε αρχηγός της ΕΡΕ Κ. Καραμανλής του είπε πως δεν μπορούσε να τον δεχτεί, για να μην αποτρέψει το σχηματισμό μιας “Εθνικής Αντιπολίτευσης”, που θα επέτρεπε την ομαλή εναλλαγή των δύο βασικών πόλων αστικής εξουσίας.

Πέραν από τις ευλογίες του στο σχηματισμό συμπαγούς κεντρώου σχηματισμού, η κυβέρνηση Καραμανλή έπαιρνε τα μέτρα της για να περιορίσει με κάθε μέσο την επιρροή της ΕΔΑ. Βασικοί επίσημοι σχηματισμοί που ιδρύθηκαν για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου ήταν η Γενική Διεύθυνση Ειδικής Ασφάλειας και η Δευτεροβάθμια Επιτροπή Πληροφοριών, ενώ συγκροτήθηκαν και πολλοί ακόμα αντικομμουνιστικοί φορείς, επίσημοι κι ανεπίσημοι, με τους τελευταίους να συνιστούν το διαβόητο “παρακράτος”, η αυτονόμηση τμημάτων του οποίου θα οδηγήσει λίγα μόλις χρόνια αργότερα στη διάσημη “έκρηξη” του Καραμανλή μετά τη δολοφονία Λαμπράκη: “Ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;”

Τις μεθοδεύσεις αυτές όχι μόνο γνώριζε αλλά και υπερακόντιζε ο Παπανδρέου που είχε εκμυστηρευθεί στον Καραμανλη πως “αν δε βοηθούν πολύ τα πράγματα, ημπορεί να μας βοηθήσουν οι χωροφύλακες”. Ενήμερη ήταν η Ένωση Κέντρου, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, για την ύπαρξη σχεδίου επέμβαση του στρατού και των Σωμάτων Ασφαλείας υπέρ της ΕΡΕ, του διαβόητου σχεδίου “Περικλής”, στο οποίο συμμετείχε κι ο μετέπειτα δικτάτορας, Γ. Παπαδόπουλος. Εκείνο που αγνοούσε η ηγεσία του Κέντρου ήταν πως το σχέδιο δε θα στρεφόταν μόνο κατά της ΕΔΑ, αλλά θα άγγιζε και οπαδούς του Κέντρου. Το κλίμα τρομοκρατίας ιδίως κατά του ΠΑΜΕ (δηλ της ΕΔΑ και του Εθνικού Αγροτικού Κόμματος) οξυνόταν μέρα με τη μέρα κατά την προεκλογική περίοδο, με αποκορύφωμα τη δολοφονία δύο νεολαίων της ΕΔΑ, του Στ. Βελδεμίρη στη Θεσσαλονίκη τρεις μέρες πριν τις εκλογές και του φαντάρου Δ. Κερπινιώτη στην Αρκαδία. Σχεδόν σύσσωμη η χωροφυλακη, οι δυνάμεις των ΤΕΑ και πράκτορες της ΚΥΠ ανέλαβαν την επιχείρηση κατατρομοκράτησης οπαδών της ΕΔΑ και εν μέρει του Κέντρου, ακόμα και με νυχτερινές εφόδους σε σπίτια με την εντολή “Όποιος δεν ψηφίσει ΕΡΕ, θα πάει εξορία”.

Σκίτσο του Μποστ για τις εκλογές του 1961

Τη μέρα των εκλογών, στις 29 Οκτώβρη 1961, οι αντιπρόσωποι του ΠΑΜΕ εμποδίστηκαν στην έλευσή τους στα εκλογικά τμήματα, ενώ σε πολλά εξ αυτών έλειπαν ψηφοδέλτια του συνδυασμού. Τα φαινόμενα βίας και νοθείας που οδήγησαν στην καθιέρωση της φράσης “ψήφισαν μέχρι και τα δέντρα” ήταν ιδιαίτερα ενισχυμένα στην ύπαιθρο και ιδίως σε παραμεθόριες περιοχές, όπου τα ήδη υψηλά ποσοστά της ΕΡΕ εκτοξεύθηκαν. Υπολογίζεται ότι περίπου 400 χιλιάδες άτομα διπλοψήφισαν, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις απίθανα υψηλοί αριθμοί ψηφοφόρων δήλωναν την ίδια διεύθυνση κατοικίας. Με τον τρόπο αυτό η ΕΡΕ συγκέντρωσε το 50, 81% των ψήφων, αυξάνοντας τη δύναμή της κατά 9%, η ΕΚ ήρθε δεύτερη με 33,66% και το ΠΑΜΕ περιορίστηκε στο 14,63%.

Ο Γ. Παπανδρέου τηρώντας στάση αναμονής, περίμενε ως τις 4 Νοέμβρη για να δηλώσει πως δεν αναγνωρίζει το αποτέλεσμα, κηρύσσοντας τον “ανένδοτο” αγώνα, όταν αντελήφθη ότι το κόμμα του είχε ζημιωθεί εξίσου με την ΕΔΑ και φοβούμενος πως η τελευταία θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη λαϊκή οργή για το όργιο βίας και νοθείας, που ο ίδιος είχε ανεχτεί ως τότε. Στη διαμόρφωση της μυθολογίας περί “Γέρου της Δημοκρατίας”, συνέβαλε και η ίδια η στάση της ΕΔΑ, που τα επόμενα χρόνια, μολονότι επωμίστηκε τη μερίδα του λέοντος στις κινητοποιήσεις κατά της ΕΡΕ και των αποστατών μετά το 1965, επέλεξε στάση ουράς του Κέντρου, παρά το σταθερό κι ανυποχώρητο “διμέτωπο” που προάσπιζε ο φανατικός αντικομμουνιστής Παπανδρέου.

Σε ό,τι αφορά τη Δεξιά, το επίσημο αφήγημα που διαμόρφωσαν αργότερα ο ίδιος ο Καραμανλής, αλλά και ο “μετριοπαθής” Κανελλόπουλος, έκανε λόγο για “άγνοια” της επίσημης κυβέρνησης και “ανόητα σχέδια μυστικών υπηρεσιών”, “ασύδοτους κομματικούς παράγοντες” και “μέλη των Σωμάτων Ασφαλείας” που υπερέβησαν τα εσκαμμένα από καθεστωτική νοοτροπία.

Δύσκολες Νύχτες