Είχαμε και στο (κελτικό) χωριό μας Χαλογουίν – Μια “αμερικανιά” με αρχαίες ρίζες

Πέρασε και το φετινό Χαλογουίν, κι έτσι κόπασε και ο – ιντερνετικός κυρίως – θόρυβος γύρω από το αν είναι ανόητη ξενομανία και μιμητισμός ή μια ακόμα υιοθέτηση ξενικού εθίμου που σε λίγα χρόνια θα θεωρείται τόσο αυτονόητο όσο του βαυαρικής προέλευσης χριστουγεννιάτικο δέντρο. Κι αφού η υποφαινόμενη εκφράσει το διαλεκτικό αγνωστικισμό της για το ζήτημα συντασσόμενη με την κάτωθι άποψη:

Δεν πα να είναι ξενοφερτη ή όχι η οποία γιορτή, αν δεν περιλαμβάνει φαγητό μου είναι παντελώς αδιάφορη

— ο κυριος μανος™ (@manoskrt) October 31, 2018

πάμε να ρίξουμε μια ματιά στις απαρχές της “διχαστικής” γιορτής.

Όλα ξεκίνησαν από τους αρχαίους Κέλτες, οι οποίοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά τους ανήμερα αυτού που σήμερα είναι η 1^η Νοέμβρη. Η μέρα αυτή συνέπιπτε με το τέλος της σοδειάς και την αρχή του χειμώνα. Οι Κέλτες πίστευαν πως τη νύχτα της παραμονής τα όρια μεταξύ των δύο κόσμων, των ζωντανών και των νεκρών γίνονταν δυσδιάκριτα. Γι’αυτό στις 31 Οκτώβρη γιόρταζαν το Σόου-ιν (Samhain), καθώς πίστευαν πως τη μέρα εκείνη οι ψυχές τον νεκρών επέστρεφαν στη γη.

Τα πνεύματα αυτά θεωρούσαν πως έφερναν μπελάδες και προκαλούσαν ζημιές στις καλλιέργειες, παράλληλα όμως διευκόλυναν τους Δρυΐδες να κάνουν προβλέψεις για το μέλλον, ιδίως για το μακρύ και σκοτεινό χειμώνα που ερχόταν.

Οι Δρυΐδες λοιπόν άναβαν τεράστιες ιερές φωτιές, όπου οι άνθρωποι έκαιγαν σπαρτά και πρόσφεραν θυσίες ζώων στους Κέλτες θεούς, ντυμένοι με μάσκες και δέρματα ζώων, ενώ παράλληλα προσπαθούσαν να προβλέψουν ο ένας το μέλλον του άλλου.

Όταν οι Ρωμαίοι κατέκτησαν όλες τις περιοχές όπου κατοικούσαν κέλτικες φυλές, ως τα μέσα του 1^ου π.Χ αιώνα, δυο ρωμαϊκές γιορτές συναντήθηκαν με εκείνη του Σόου-ιν. Η πρώτη ήταν τα Feralia, προς τιμήν των νεκρών και η δεύτερη η Pomona, που ήταν θεότητα των φρούτων και των δενδρών. Σύμβολο της θεότητας ήταν το μήλο κι έτσι μάλλον εξηγείται το παιχνίδι “apple bobbing” που παίζουν πολλά παιδιά στο Χαλογουίν, προσπαθώντας να πιάσουν μόνο με τα δόντια τους μήλα που επιπλέουν σε μια λεκάνη γεμάτη νερό.

Με την έλευση του χριστιανισμού, πολλές παγανιστικές εορτές ενσωματώθηκαν στο χριστιανικό εορτολόγιο. Έτσι, ο πάπας Γρηγόριος Γ’ (731-741) καθιέρωσε την 1^η Νοέμβρη ως ημέρα των Αγίων Πάντων, η οποία εορτάζεται την ίδια μέρα και στην Ορθόδοξη Εκκλησία, καθώς καθιερώθηκε πριν το εκκλησιαστικό σχίσμα το 1054. Τον 11^ο αιώνα καθιερώθηκε στη δυτική εκκλησία και η 2 Νοέμβρη ως Ημέρα των Ψυχών, προς τιμήν των νεκρών, που στις κελτικές περιοχές εορτάζονταν με τρόπο παρόμοιο με εκείνον του Σόου-ιν: Μεγάλες φωτιές, πομπές και κοστούμια, αυτή τη φορά αγγέλων, διαβόλων και αγίων. Η μέρα των Αγίων Πάντων άρχισε να ονομάζεται All-hallows ή All-hallowmas και σταδιακά πήρε τη σημερινή της ονομασία, Halloween.

Μπορεί οι εορτασμοί του Halloween να συνδέθηκαν κυρίως με τις ΗΠΑ, αρχικά όμως το έθιμο τηρούνταν μόνο σε αποικίες με ισχυρή παρουσία καθολικών, στις σημερινές νότιες πολιτείες και το Μαίριλαντ.

Οι αποικιακοί εορτασμοί του Χαλογουίν περιλάμβαναν τα “play parties”, που ήταν γιορτές της σοδειάς, διανθισμένες με ιστορίες των νεκρών, γεμάτες φαντάσματα και μπελάδες, χορό, τραγούδι και προβλέψεις του μέλλοντος.

Η εξάπλωση των εορτασμών σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ βοηθήθηκε πολύ από την μαζική άφιξη Ιρλανδών μεταναστών μετά το λιμό της πατάτας στο β’ μισό του 19^ου αιώνα.

Τότε ήταν που οι Αμερικανοί άρχισαν να μεταμφιέζονται πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι για να βρουν λεφτά ή τρόφιμα, η βάση του σημερινού “trick or treat”. Οι ανύπαντρες κοπέλες θεωρούσαν πως κάνοντας κόλπα με καθρέφτες, κλωστές και ξεφλουδισμένα μήλα θα μπορούσαν να μάθουν το όνομα ή και την εμφάνιση του μελλοντικού τους συζύγου. Από τα τέλη του 19^ου το Χάλογουιν μετατράπηκε σε αργία κι έγινε προσπάθεια να αποστειρωθεί από τα παγανιστικά του κατάλοιπα, καθώς εφημερίδες, ιερείς και πολιτικοί ενθάρρυναν τους γονείς να αφαιρέσουν τα «τρομαχτικά» και «γκροτέσκα» στοιχεία από τους εορτασμούς. Μπορεί πράγματι το Χάλογουιν να μετατράπηκε σε μια ακίνδυνη γιορτή για όλη την οικογένεια, με ιδιαίτερο εμπορικό ενδιαφέρον στις ΗΠΑ, καθώς εκείνη τη μέρα πωλείται το 25% των γλυκών όλου του χρόνου, η ανάμνηση όμως της «σκοτεινής» προέλευσης της γιορτής παρέμεινε ζωντανή στην αμερικανική ποπ κουλτούρα, όπως αποδεικνύει και η μεγάλη επιτυχία της σλάσερ ταινίας τρόμου του Τζον Κάρπεντερ «Η νύχτα με τις μάσκες» (1978), που όπως φαίνεται κι από την αγγλικό της τίτλο (Halloween) διαδραματίζεται στις 31 Οκτώβρη. Μεγάλο μέρος της επιτυχίας της ταινίας, που είχε πολλές συνέχειες αργότερα, οφείλεται και στην ιδιαίτερα χαρακτηριστική μουσική των τίτλων: