Ο Σταν Λι και οι αντικομμουνιστικές καταβολές των ηρώων της Marvel

Χθες έγινε γνωστό ότι έφυγε από τη ζωή ο Σταν Λι, επίτιμος πρόεδρος της Marvel κι ένας από τους πιο θρυλικούς συγγραφείς κόμιξ του περασμένου αιώνα. Εμπνευστής ηρώων όπως ο Spider Man, οι Fantastic Four, οι X-Men, ο Hulk, ο Thor, οι Avengers και πολλών ακόμα, έβαλε τα θεμέλια για μια πραγματική αυτοκρατορία, που πλέον κινείται πολύ πέραν των κόμιξ, με ολόκληρες σειρές προϊόντων, αλλά κυρίως με τα κινηματογραφικά φραντσάιζ που σπάνε ταμεία σε όλο τον κόσμο.

Παραδοσιακά υποστηρικτής και χρηματοδότης των Δημοκρατικών, ο Σταν Λι αρεσκόταν στο να περηφανεύεται πως ήταν ο πρώτος δημιουργός που από το 1963 εισήγαγε τους πρώτους Εβραίους, μαύρους και γκέι χαρακτήρες στα κόμιξ του. Υπάρχει όμως και μια όχι άγνωστη ακριβώς, αλλά σίγουρα λιγότερο προβεβλημένη πτυχή του έργου του, που αφορά τον μακαρθικού τύπου αντικομμουνισμό που πρόβαλλαν πολλοί ήρωες δικοί του, αλλά και συνολικά της «οικογένειας» της Marvel, συμμετέχοντας στην ψυχροπολεμική υστερία της εποχής.

Ο αντικομμουνισμός της εταιρείας, δεν ήταν φυσικά προνόμιό της μέσα στο κλάδο, έγινε όμως με τρόπο σαφώς πιο συστηματικό και άμεσο σε σχέση με το βασικό ανταγωνιστή της, τη DC, συμβάλλοντας μάλιστα και στην οικονομική ανάκαμψη του τμήματος κόμιξ της εταιρείας, που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, ιδιαίτερα στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Τα πρώτα βήματα προς τον ανοιχτό αντικομμουνισμό είχαν γίνει νωρίτερα μέσω της σειρά του Κάπταιν Αμέρικα, του γνωστότερου ως τότε ήρωα της εταιρείας, που όμως δεν ανήκε στον Σταν Λι, αλλά είχε δημιουργηθεί το 1941 από τους Joe Simon και Jack Kirby.

Μέσα στο 1954 εμφανίστηκε ολόκληρη σειρά με τον τίτλο «Captain America, Commie Smasher», στην οποία ανήκουν τεύχη όπως «Αντεπίθεση στους Σοβιετικούς» και «Δείτε τον Κάπταιν Αμέρικα να αψηφά τις κομμουνιστικές ορδές». Ο Σταν Λι όμως ήταν εκείνος που επιδόθηκε με μεγαλύτερο ζήλο στη δημιουργία ηρώων που στο ρεπερτόριό τους είχαν λιγότερο ή περισσότερο συχνά την καταπολέμηση «κακών» με άμεσες ή έμμεσες κομμουνιστικές αναφορές.

Ο αντισοβιετισμός βρίσκεται κυριολεκτικά στο DNA των Fantastic Four, καθώς στο πρώτο τεύχος μαθαίνουμε ότι οι τέσσερις ήρωες απέκτησαν υπερφυσικές ικανότητες λόγω έκθεσης σε κοσμική ακτινοβολία σε δοκιμαστική πτήση πειραματικού πυραύλου. Σκοπός του πειράματος ήταν να νικήσουν την ΕΣΣΔ, ή όπως το λέει με αποφασιστικότητα η Σου Στορμ στον Μπεν Γκριμ που δεν θέλει να ρισκάρει την απογείωση: «Πρέπει να πάρουμε το ρίσκο… εκτός κι αν θέλουμε τα κομμούνια να μας νικήσουν!».

H συγκυρία κατά την οποία εμφανίζεται το τεύχος δεν είναι τυχαία, αφού λίγους μήνες πριν οι Σοβιετικοί είχαν επιτύχει την εκτόξευση του Γιούρι Γκαγκάριν. Ο φόβος τεχνολογικής μειονεξίας που διακατείχε τους Αμερικανούς από την εποχή της επιτυχούς εκτόξευσης του Σπούτνικ το 1957, ήταν το κατάλληλο έδαφος για να εμφανιστεί μια ομάδα ηρώων που επιδίωκε να κατακτήσει το διάστημα σε έναν πύραυλο πολύ πιο εξελιγμένο τεχνολογικά από το Βοστόκ-1 των Σοβιετικών.

H εμπορική επιτυχία των Fantastic Four έδωσε ώθηση στη δημιουργία ενός νέου υπερήρωα, με μια ξεχασμένη σήμερα αντισοβιετική διαδικασία γέννησης, του Απίθανου Χουλκ. Ο Χουλκ δημιουργείται όταν ο πυρηνικός επιστήμονας Μπρους Μπάνερ εκτίθεται στο ωστικό κύμα της «βόμβας γάμμα» που ο ίδιος δημιούργησε, προσπαθώντας να σώσει έναν έφηβο που μπήκε στο χώρο των πειραμάτων μετά από στοίχημα. Η ακτινοβολία διαπερνά το σώμα του, μεταμορφώνοντάς τον σε εξαγριωμένο θηρίο. Ο λόγος όμως για τον οποίο το πείραμα για τη βόμβα γάμμα δεν έπαυσε τη στιγμή που εξήλθε από το δωμάτιο ελέγχου ο Μπάνερ, είναι λόγω δολιοφθοράς του βοηθού του Μπάνερ, του σοβιετικού μυστικού πράκτορα με το πολύ διακριτικό όνομα Ιγκόρ. Ο τελευταίος βρισκόταν στην υπηρεσία του Γκαργκόιλ, κατά κόσμον Γιούρι Τοπόλοφ, που είχε μεταμορφωθεί κι εκείνος σε νάνο με τεράστιο κεφάλι και ξεχωριστή ευφυΐα μετά από ραδιενεργό πείραμα. Για την ιστορία, ο Γκαργκόιλ κατορθώνει να αιχμαλωτίσει τον Χουλκ και να τον φέρει στην ΕΣΣΔ, όπου όμως εκείνος επιστρέφει στην ανθρώπινη μορφή του ως Μπάνερ, κατορθώνοντας να γιατρέψει τον Τοπόλοφ από την παραμόρφωσή του και να τον μετατρέψει σε εχθρό της Σοβιετικής Ένωσης.

Ακόμα και ήρωες με λιγότερο αντισοβιετικές ρίζες, όπως ο Σπάιντερμαν και ο Θορ, δεν γλιτώνουν την αναμέτρηση με τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Ο άνθρωπος – αράχνη έχει μεταξύ άλλων να αντιμετωπίσει έναν σοβιετικό κατάσκοπο ονόματι Χαμαιλέοντα, ενώ η πρώτη του περιπέτεια είναι να σώσει Αμερικανό αστροναύτη του οποίου η κάψουλα σχεδόν διαλύεται λόγω λανθασμένου εγχειριδίου οδηγιών.

Αλλά και ο Θορ αναδεικνύεται σε γενναίο μαχητή του Ψυχρού Πολέμου, καθώς τον Οκτώβρη του 1962, εν μέσω της κρίση των πυραύλων στην Κούβα, το τεύχος 87 παρουσιάζει τον Θορ ως «Αιχμάλωτο των Κόκκινων!», ενώ την ίδια περίπου εποχή οι Fantastic Four φτάνουν τελικά στο φεγγάρι, όπου έχουν να καταπολεμήσουν μεταξύ άλλων το «Κόκκινο Φάντασμα», δηλαδή έναν ακόμα Σοβιετικό πράκτορα.

Το γνησιότερο ψυχροπολεμικό παιδί του Λι και της Marvel ωστόσο είναι ο Άιρον Μαν, που έκανε πρεμιέρα το 1962. Ο Τόνι Σταρκ όπως ήταν το κανονικό του όνομα, ήταν ένας δισεκατομμυριούχος κατασκευαστής όπλων, πραγματικό περιστέρι της ειρήνης δηλαδή. Η πρώτη του εφεύρεση είναι ένα τρανζίστορ που αυξάνει τη δύναμη των μαγνητών κατά χίλιες φορές, που θεωρεί ή τουλάχιστον ελπίζει πως θα βοηθήσει τις ΗΠΑ στην ιμπεριαλιστική τους επέμβαση στο Βιετνάμ.

Αργότερα σε ταξίδι του στη νοτιανατολική Ασία, ο Σταρκ τραυματίζεται και αιχμαλωτίζεται από κομμουνιστές υπό τον Βονγκ-Τσου, έναν «Τύρρανο Κόκκινο Αντάρτη» που αποδίδεται ως αισχρή ρατσιστική καρικατούρα, με άμεση αναφορά στους Βιετκόνγκ.

Ο Άιρον Μαν μετατρεπόταν ολοένα και περισσότερο σε αντικομμουνιστή σταυροφόρο, πολεμώντας κακούργους στην υπηρεσία της ΕΣΣΔ όπως τον Titanium Man και τον Crimson Dynamo, ενώ και η Μαύρη Χήρα, στις πρώτες της εμφανίσεις ήταν Σοβιετική κατάσκοπος. Ακόμα και ο Μανδαρίνος, βασικός εχθρός του Σταρκ, παρότι εθνικιστής Κινέζος άρα σε σύγκρουση με το καθεστώς της χώρας του, εντάσσεται απόλυτα στην ψυχροπολεμική αφήγηση του φόβου των ΗΠΑ για απώλεια της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας τους.

Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60, κι όσο το αναγνωστικό κοινό της Marvel αποτελούνταν σε αυξανόμενο βαθμό από νεαρούς φοιτητές, πολλοί από τους οποίος αντιτίθενταν στον πόλεμο του Βιετνάμ και τη γενικότερη ψυχροπολεμική πολιτική, ο επιθετικός τόνος των κόμιξ της Marvel χαλάρωσαν, ενώ οι εχθροί που αντιμετώπιζαν οι ήρωες της ήταν είτε ναζί είτε απολίτικοι κακούργοι.

Η αναθέρμανση του Ψυχρού Πολέμου στη δεκαετία του ’80 επί Ρήγκαν, όπως και οι εξελίξεις της περιόδου ’89-’91 σήμαναν μια βραχύβια αναβίωση του αντικομμουνιστικού μένους, κυρίως από «συνήθεις υπόπτους» όπως ο Άιρον Μαν και ο Κάπταιν Αμέρικα. Έκτοτε οι ήρωες της Μάρβελ βυθίστηκαν εκ νέου στη – φαινομενική – τουλάχιστον, αποπολιτικοποίηση, με το ψυχροπολεμικό αποτύπωμα να αποτελεί όμως αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας και της πολιτισμικής τους επίδρασης, που λανθάνει ακόμα και στις πιο αποστειρωμένες σύγχρονες εκδοχές τους

Με πληροφορίες και φωτό από: av.club.com