Καραμανλής ή τανκς; – Οι εκλογές του 1974

Αν ψάχνει κανείς για το χειρότερο ψευτοδίλημμα στην πολιτική ιστορία του τόπου και των εκβιαστικών διλημμάτων στα οποία κλήθηκε να πάρει θέση, δε χρειάζεται να ανατρέξει στο κλασικό δίπολο της Μεταπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ-ΝΔ), αλλά στη ληξιαρχική πράξη γέννησης της τελευταίας και τις εκλογές του 74′, με το σύνθημα “Καραμανλής ή τανκς” που το έριξε ένας δηλωμένος Αριστερός…

Η Αριστερά ήταν πάντως η μόνη πολιτική δύναμη που απουσίαζε από την κυβέρνηση “εθνικής ενότητας” του Καραμανλή, που κλήθηκε να διαχειριστεί τη διεξαγωγή των πρώτων εκλογών μετά την πτώση της χούντας, μαζί με τον Αττίλα ΙΙ, τις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, αλλά και τα άμεσα μέτρα εναντίον των πρωτεργατών του Απριλιανού πραξικοπήματος. Κι όταν λέμε πρωτεργατών, εννοούμε ενός στενού ηγετικού κύκλου στελεχών, καθώς οι ποινές περιορίστηκαν σε μερικούς… “άφρονες αξιωματικούς”, όπως τους είχε χαρακτηρίσει τότε ο… “εθνάρχης”.

Το πρώτο επίμαχο ζήτημα σχετικά με τις εκλογές ήταν η ημερομηνία διεξαγωγής τους, που τελικά ορίστηκε για τις 17 Νοεμβρίου, για να συμπίπτει με την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου και της κορύφωσης της λαϊκής εξέγερσης. Θεωρητικά αυτό σφράγιζε την πολιτική νίκη της δημοκρατίας που αποκαθιστούσε τον κοινοβουλευτισμό. Στην ουσία όμως ήταν μια τακτική επιλογή του Καραμανλή, για να δείξει πως αυτό που θα έδινε τον τόνο στις εξελίξεις ήταν το αστικό κοινοβουλευτικό παιχνίδι και όχι το μαζικό κίνημα και ο λαϊκός παράγοντας στους δρόμους. Η πορεία για τον εορτασμό του Πολυτεχνείου μετατέθηκε χρονικά κατά μία εβδομάδα κι ήταν μία από τις μαζικότερες όλων των εποχών, με πάνδημη συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων λαού.

Ο Καραμανλής θριάμβευσε στις εκλογές, συγκεντρώνοντας περίπου 54%, ποσοστό μεγαλύτερο κι από αυτό που είχε συγκεντρώσει η ΕΡΕ στις εκλογές βίας και νοθείας του 61′. Ένα ποσοστό που αποτελεί ρεκόρ για τα χρονικά της Μεταπολίτευσης, χωρίς να εκφράζει ωστόσο ένα μαζικό ρεύμα και έναν ευρύτερο ενθουσιασμό, όπως πχ το 48% που συγκέντρωσε το ΠΑΣΟΚ επτά χρόνια αργότερα. Είναι ζήτημα δηλαδή πόσους είχε καταφέρει να εμπνεύσει όντως ο “εθνάρχης” για το όραμά του και σε ποιο βαθμό η σαρωτική εκλογική του νίκη οφείλεται στο ότι θεωρήθηκε από πολλούς “λύση ανάγκης” προκειμένου να αποφευχθούν τα χειρότερα -που ναι μεν είχαν φύγει προσωρινά, μπορεί όμως να επέστρεφαν αν δεν επικρατούσε η “σώφρων” επιλογή κι η ομαλή μετάβαση με επικεφαλής τον Καραμανλή, που έλεγε προεκλογική πως “η δημοκρατία δεν κινδυνεύει μόνο από τα τανκς, αλλά και από τη δημαγωγία που οδηγεί σε αυτά…”.

Ένα φόβο που συμπύκνωσε άριστα το σύνθημα του Μίκη Θεοδωράκη “Καραμανλής ή τανκς” -χωρίς να αποκλείει πάντως απαραίτητα το ένα το άλλο, για να μην πούμε πως συνδυάζονταν κιόλας. Τα επόμενα χρόνια, το πολιτικό εκκρεμές του Μίκη θα τον επαναπροσέγγιζε με το ΚΚΕ, με το οποίο τότε βρισκόταν σε σύγκρουση, εξαιτίας της γνωστής δήλωσης για τους “γενίτσαρους” της ΚΝΕ. Ωστόσο, ο Μίκης ποτέ δεν ένιωσε την ανάγκη να σταθεί αυτοκριτικά στην επιλογή του συνθήματος, υπερασπίζοντάς το και σε μεταγενέστερα έργα του.

Ο Καραμανλής θέλησε να δείξει πως περνάμε σε μια νέα εποχή, ιδρύοντας ένα άλλο προσωποπαγές κόμμα στη θέση της ΕΡΕ. Η Νέα Δημοκρατία δανείστηκε για το όνομά της έναν όρο που είχε χρησιμοποιηθεί από το Μάο και υπήρχε ως στάδιο και στο πρόγραμμα του ΚΚΕ (!), αλλά δεν κατάφερε ποτέ να μετεξελιχθεί σε… “κόμμα αρχών”, όπως θυμούνται όσοι έχουν δει την ταινία του Τσιώλη και τη σκηνή για το συνέδριο στη Βόλβη. Ήταν όμως κόμμα συνδεμένο με την “αρχή”, δηλαδή με την εξουσία, με έναν έτοιμο από τα πριν μηχανισμό. Και αυτός ήταν ένας άλλος βασικός λόγος για την ευρεία νίκη της ΝΔ, καθώς παρότι ιδρύθηκε τυπικά τελευταία, μετά κι από το ΠΑΣΟΚ της 3ης Σεπτέμβρη, δεν είχε ίδιας τάξης προβλήματα με άλλα κόμματα, που φρόντιζαν πχ για τον επαναπατρισμό των στελεχών τους από το εξωτερικό.

Η Δεξιά έχει πάντα ένα συμπαγή κορμό παραδοσιακών ψηφοφόρων, ιδίως εκείνα τα χρόνια. Και η επικράτησή της ήταν πιο πολύ καρπός αδράνειας, “συνήθειας” και συντήρησης, παρά τα σημαντικά γεγονότα που είχαν μεσολαβήσει και τη δυναμική τους, που δεν ξεθύμανε μονομιάς.

Αξιωματική αντιπολίτευση αναδείχτηκε η ΕΚ-Νέες Δυνάμεις, κερδίζοντας προσωρινά τη μάχη στο χώρο του Κέντρου από το νεοϊδρυθέν ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου, που έμεινε στο 13%. Επτά χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ θα ήταν στην κυβέρνηση και ο Μαύρος (ο αρχηγός της ΕΚ το 74′) επικεφαλής στο Επικρατείας του Κινήματος. Ο Ανδρέας ήταν ο πρώτος που είχε καταλάβει ότι δε χρειαζόταν απλά μια αναπαλαίωση της παλιάς Ένωσης Κέντρου του πατέρα του, και ότι στην Ελλάδα υπήρχε πια έδαφος για την εμφάνιση ενός ιδιότυπου σοσιαλδημοκρατικού μορφώματος, σε αντίθεση με την περί του αντιθέτου πεποίθηση των κομμουνιστών.

Με την Ένωση Κέντρου εκλέχτηκε βουλευτής και ο Αλέκος Παναγούλης, μία από τις πιο εμβληματικές μορφές της αντιδικτατορικής αντίστασης, που ανήκε παραδοσιακά στο χώρο του Κέντρου, αλλά είχε κακή άποψη για τον Ανδρέα Παπανδρέου, λόγω των παλινωδιών του τελευταίου στο πλαίσιο του αντιδικτατορικού αγώνα.

Αν ο συσχετισμός δύναμης καταγράφηκε στο χώρο του Κέντρου, δεν έγινε κάτι αντίστοιχο στην Αριστερά -εντός κι εκτός εισαγωγικών- που κατέβηκε τυπικά ενιαία και με τον τίτλο “Ενωμένη Αριστερά“, ήταν όμως μια καθαρά εκλογικού τύπου συγκόλληση, με ημερομηνία λήξης. Το ρήγμα της διάσπασης του 68′ ήταν βαθύ και αφορούσε ζητήματα ουσίας, για να γεφυρωθεί σε μόνιμη βάση. Για να ξεπεραστεί μάλιστα ο σκόπελος της ονομασίας του “ΚΚΕ Εσ.”, που χρησιμοποιούσε σχεδόν προβοκατόρικα το “Εσωτερικού” σε αντίθεση υποτίθεται με το ΚΚΕ, οι δικοί του υποψήφιοι συμμετείχαν στα ψηφοδέλτια τυπικά μέσω της ΕΔΑ (ή μάλλον του “φαντάσματός” της) και όχι του “ΚΚΕ Εσ.” -μια απόφαση με την οποία συμφώνησαν απρόθυμα κάποια στελέχη του. Το γιατί μπορούμε να το καταλάβουμε από μια σχετική τοποθέτηση του Χαρίλαου Φλωράκη:

«Δεν υπάρχουν δύο παρατάξεις στο KKE. Το πραγματικό γεγονός είναι ότι ένα σημαντικό τμήμα στελεχών του KKE απεχώρησε από το Κόμμα το 1968 και προσπάθησε να φτιάξει το δικό του κόμμα. Για να πραγματοποιηθεί η ενότητα (άρα) σημαίνει ότι οι αποσχισθέντες θα αναγνωρίσουν τις βασικές αρχές του Κομμουνιστικού Κόμματος. Πάνω σ’ αυτό δεν μπορεί να γίνει καμία συζήτηση».

Η Αριστερά και συγκεκριμένα το ΚΚΕ, που έβγαινε από μια βαθιά και σκληρή παρανομία χρόνων, συμμετείχε ουσιαστικά για πρώτη φορά στην ιστορία της χωρίς εμφανείς, διοικητικούς περιορισμούς σε μια εκλογική μάχη και κατά μια τραγικά ειρωνεία της ιστορίας, το ποσοστό της ήταν περίπου αυτό που είχαν ορίσει οι ιθύνοντες που μαγείρεψαν το ποσοστό της αποχής των εκλογών του 1946, κοντά στο 10%, κινούμενο ωστόσο αρκετά μακριά από την πραγματική της επιρροή στην κοινωνία και τους φορείς του μαζικού κινήματος. Οι συσχετισμοί μεταξύ του ΚΚΕ και του “ανανεωτικού χώρου” θα αποτυπώνονταν στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις και θα διαμορφώνονταν συντριπτικά υπέρ του πρώτου (με ένα λόγο 10 προς 2 κατά προσέγγιση), χωρίς αυτό να μπορεί να αποδοθεί στη “στήριξη του διεθνούς κέντρου”, όπως επιχείρησαν να κάνουν οι αναθεωρητές, για να δικαιολογήσουν την αποτυχία τους.

Τα επόμενα χρόνια θα ακολουθούσε η μάχη για τον πλήρη επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων, οι πρώτες απεργίες, η περίοδος της… “σοσιαλμανίας” του Καραμανλή -τόσο σοσιαλιστής, που ένας υπουργός του θέλησε να κηρύξει το τέλος της πάλης των τάξεων…- οι δίκες των πραξικοπηματιών, η αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, λόγω του Κυπριακού (κι η επανένταξη σε αυτό), η ένταξη στην ΕΟΚ. Και πριν από όλα αυτά, το δημοψήφισμα για το θεσμό της Βασιλείας, στις 8 Δεκέμβρη, που θα σφράγιζε το χαρακτήρα της Μεταπολίτευσης και μια νέα περίοδο για το εκσυγχρονισμένο αστικό πολιτικό σύστημα, που προσαρμοζόταν στις απαιτήσεις των καιρών.

Μπορεί το λαϊκό κίνημα και η εξέγερση του Πολυτεχνείου να κατάφερε να κάψει το χαρτί της “φιλελευθεροποίησης” της χούντας και τις προοπτικές του στρατιωτικού καθεστώτος, ωστόσο η αστική εξουσία μπόρεσε να πετύχει μια σχετικά ομαλή αλλαγή φρουράς, με το χαρτί του “εθνάρχη Καραμανλή”. Ενώ το αμέσως επόμενο διάστημα, θα έμπαινε μπρος το “κινηματικό χαρτί” του ΠΑΣΟΚ, για να ακυρώσει και να ενσωματώσει το λαϊκό ριζοσπαστισμό της Μεταπολίτευσης, κατευθύνοντάς τον σε ακίνδυνα για το σύστημα μονοπάτια.

Υγ: Σε αυτόν το σύνδεσμο, μπορείτε να δείτε τα ονόματα όσων πολιτεύτηκαν σε εκείνη την εκλογική αναμέτρηση με όλους τους συνδυασμούς.