Από κακή ράτσα – Ο Μουσολίνι και οι αντισημιτικοί νόμοι του 1938
80 χρόνια από την ψήφιση των «Αμυντικών Προβλέψεων για την υπεράσπιση της ιταλικής φυλής», με την οποία το ιταλικό φασιστικό καθεστώτος ευθυγραμμιζόταν με τις αντισημιτικές διατάξεις που ίσχυαν ήδη στη σύμμαχο του Μουσολίνι ναζιστική Γερμανία.
Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 80 χρόνια από την ψήφιση των «Αμυντικών Προβλέψεων για την υπεράσπιση της ιταλικής φυλής», με την οποία το ιταλικό φασιστικό καθεστώτος ευθυγραμμιζόταν με τις αντισημιτικές διατάξεις που ίσχυαν ήδη στη σύμμαχο του Μουσολίνι ναζιστική Γερμανία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αντισημιτισμός δεν ήταν συστατικό στοιχείο του φασιστικού προγράμματος, μάλιστα ο Μουσολίνι είχε από νωρίς υποστήριξη από Ιταλούς Εβραίους, ορισμένοι εκ των οποίων έγιναν μέλη ή και ηγετικά στελέχη του Φασιστικού Κόμματος.
Η προσέγγιση με το Χίτλερ έφερε έναν νέο προσανατολισμό στο ιταλικό φασιστικό καθεστώτος, που επιθυμούσε να δείξει «καλό πρόσωπο» στο βασικό του πλέον εξωτερικό σύμμαχο, ενώ κατασκεύαζε κι έναν ακόμα βολικό εσωτερικό εχθρό, μιαμιση δεκαετία αφότου ουσιαστικά είχαν – θεωρητικά τουλάχιστον – εξουδετερωθεί οι βασικοί πολιτικοί του αντίπαλοι. Ο εβραϊκος πληθυσμός της χώρας ανερχόταν σε μόλις 50.000, δηλαδή σε ποσοστό 0,11%. Ο ίδιος ο Μουσολίνι διακήρυττε πως οι Εβραίοι ανήκαν, όπως κι οι Ιταλοί, σε μια μεικτή «μεσογειακή» ράτσα. Κρούσματα όπως η επίθεση στη συναγωγή της Πάδοβας το 1926 παρέμεναν μεμονωμένα περιστατικά. Η αντισημιτική ρητορική άρχισε όμως να ενισχύεται από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του ’30, με το ντούτσε να θεωρεί τους Εβραίους πλέον ενορχηστρωτές του παγκόσμιου αντιφασισμού. Αντίστοιχη αλλαγή παρατηρήθηκε και στα φασιστικά έντυπα, που άρχισαν να βρίθουν από ρητορική αντισημιτικού μίσους, ενώ στα τέλη της δεκαετίας το μίσος αυτό άρχισε να αποκτά και θεσμική μορφή. Ήδη από το Σεπτέμβρη του 1938 είχε ψηφιστεί ο πρώτος αντισημιτικός νόμος, που απέκλειε Εβραίους δασκάλους και καθηγητές από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια της Ιταλίας.
Λίγες μόνο μέρες αργότερα υπήρξε η διαταγή να εγκαταλείψουν όλοι οι μη ιταλικής υπηκοότητας Εβραίοι την ιταλική επικράτεια εντός έξι μηνών, ανάμεσά τους κι εκείνη της Λιβύης και των Δωδεκαννήσων, που τότες βρισκόταν υπό ιταλικό έλεγχο. Εξαιρούνταν μόνο άτομα άνω των 65 και όσοι ήταν παντρεμένοι με «άριο» Ιταλό υπήκοο.
Ο ορισμός περί εβραϊκότητας που δινόταν με το νόμο της 17ης Νοέμβρη όριζε ως Εβραίο, όποιον είχε δυο ή τουλάχιστον έναν Εβραίο γονέα, αλλά και όποιον «δήλωνε πίστη στον εβραϊσμό», όρος που αφέθηκε σκόπιμα ασαφής. Ο νόμος «προστασίας της ιταλικής φυλής» απαγόρευε το γάμο «αρίων» με άτομο άλλης, φυλής, δηλαδή όχι μόνο με Εβραίους, αλλά και Αφρικανούς (θέλοντας να αποκλείσει επιμειξίες με άτομα προερχόμενα από τις ιταλικές αφρικανικές αποικίες), αλλά θεωρητικά ακόμα και Ασιάτες. Τέτοιοι αποκλεισμοί είναι αξιοπρόσεχτο πως δεν υπήρχαν ούτε καν στη ναζιστική Γερμανία.
Με το νέο νόμο οι Ιταλοί Εβραίοι υφίσταντο μια σειρά επαγγελματικών, διοικητικών και οικονομικών διακρίσεων. Αποκλείονταν από τη στρατιωτική θητεία ή την ιδιοκτησία επιχειρήσεων «σημαντικών για τον πόλεμο», δε γινόταν να είναι κηδεμόνες ανηλίκων ή ανθρώπων χωρίς δυνατότητα καταλογισμού. Απαγορευόταν επίσης να διαθέτουν γη ή ακίνητα πάνω από ένα συγκεκριμένο ποσό, ή να απασχολούν «αρίους» ως υπηρετικό προσωπικό. Αποκλείονταν επίσης από το φασιστικό κόμμα, κάθε δημόσιο αξίωμα και θέση όπως και από τις τράπεζες.
Οι μοναδικές εξαιρέσεις αφορούσαν συγγενείς πεσόντων στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, την κατάκτηση της Αιθιοπίας το 1935 και την παρέμβαση της Ιταλίας στον Ισπανικό Εμφύλιο, όπως και οι Εβραίοι που είχαν τραυματιστεί ή παρασημοφορηθεί στη διάρκεια των ίδιων επιχειρήσεων. Ευνοϊκές διατάξεις ίσχυαν και για όσους είχαν πρωταγωνιστήσει στη φασιστική κατάληψη της εξουσίας τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Η αντισημιτική εκστρατεία του καθεστώτος είχε δυστυχώς και τη στήριξη μεγάλου μέρος του επιστημονικού κόσμου της Ιταλίας, που ήδη από το καλοκαίρι του 1938 είχε συμμετάσχει στην υπογραφή του «Μανιφέστου της φυλής», όπου διακηρύσσονταν η ύπαρξη «φυλών» , τους Ιταλούς να ανήκουν στους «άριους», σε αντίθεση με τους Εβραίους, που «δεν είχαν αφομοιωθεί».
Η ψήφιση του συγκεκριμένου νόμου δυσκόλεψε αφάνταστα τους Εβραίους της Ιταλίας, που αντιμετώπισαν το φάσμα της κοινωνικής περιθωριοποίησης και της οικονομικής καταστροφής, δεν είχαν όμως ακόμα να αντιμετωπίσουν άμεσο κίνδυνο για τη ζωή τους, καθώς οι διώξεις σε βάρος τους έγιναν συστηματικές μετά τη συνθηκολόγηση της χώρας το 1943 και την εισβολή της Γερμανίας λίγο αργότερα. Ως τότε, περίπου 6000 Εβραίοι είχαν επιλέξει το δρόμο της αυτοεξορίας.
Βασισμένο στο άρθρο του Knut Mellenthin, “Arisches Italien”
