Η γυναίκα στο ΔΣΕ- Μέρος 1ο

Ισοτιμία ή ισότητα;

Στην Ελλάδα του Εμφυλίου, η όξυνση της πάλης των τάξεων ανέδειξε την ευκαιρία της γυναίκας να διεκδικήσει ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Όχι σαφώς στο επίπεδο της κοινωνικής ζωής της αστικής δημοκρατίας, αλλά εντός των κόλπων του Δημοκρατικού Στρατού και των λαογέννητων δομών του. Πρόκειται για μια «παράδοση» που συνεχίστηκε από την ένταξη των πρώτων μάχιμων γυναικών στον ΕΛΑΣ, χωρίς βεβαίως αυτό να σημαίνει ότι οι καλά εμπεδωμένες κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής δεν μπήκαν πολλές φορές εμπόδιο, όντας βαθειά ριζωμένες στις αντιλήψεις, ακόμα και στελεχών του ΔΣΕ, που όπως είναι γνωστό υπήρξε στρατός κατά κύριο λόγο αγροτικός.

Ήδη από το 1946 πολλές καταδιωκόμενες κομμουνίστριες, αγωνίστριες του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ εντάχθηκαν σε αντάρτικους σχηματισμούς και αργότερα πέρασαν στα τμήματα του ΔΣΕ. Ορισμένες από αυτές ήταν εμπειροπόλεμες, καθώς υπήρξαν μαχήτριες του ΕΛΑΣ, πολύ περισσότερες όμως κατατάχθηκαν εθελοντικά στο Δημοκρατικό Στρατό, έχοντας μηδενική πολεμική εμπειρία. Στα τμήματα του ΔΣΕ που ο αριθμός των γυναικών το επέτρεπε, σχηματίστηκαν μάχιμα τμήματα αποκλειστικά από γυναίκες, ενώ σε άλλες περιοχές, όπως η Πελοπόννησος ή η Κρήτη, οι γυναίκες εντάσσονταν σε μικτά τμήματα του ΔΣΕ.

Η Μαρίκα Κόζα, αξιωματικός του ΔΣΕ.

Ωστόσο, στις αρχές σύστασης του Δημοκρατικού Στρατού, πολλές διοικήσεις μονάδων, ξεκινώντας από την εσφαλμένη αντίληψη που είχαν σχηματίσει σχετικά με την ισοτιμία των γυναικών και των ανδρών τις χρησιμοποιούσαν στα τμήματά τους με τρόπο λανθασμένο και εφάρμοζαν εσφαλμένες πρακτικές και συμπεριφορές. Για παράδειγμα, το στέλεχος του ΔΣΕ Κώστας Γκριτζώνας αναφέρει πως μια συνήθης κακή πρακτική υπήρξε η ένταξη εθελοντριών στα μάχιμα τμήματα του ΔΣΕ, χωρίς να τους δοθεί έστω και η στοιχειώδης στρατιωτική εκπαίδευση. Εφάρμοζαν έναν αυτοματισμό, στην αντίληψή τους ότι όλες οι γυναίκες είναι το ίδιο εμπειροπόλεμες με τους άνδρες. Παρόλα αυτά, το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ έδρασε γρήγορα ώστε να αλλάξουν αυτές οι στάσεις και αντιλήψεις. Σε άρθρο της στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός, το στέλεχος του ΚΚΕ, Ρούλα Κουκούλου γράφει μεταξύ άλλων για το ζήτημα:

«Έχουμε ένα αρκετά σημαντικό αριθμό γυναικών στο ΔΣΕ. Στην αρχή, όλες οι γυναίκες σχεδόν στέλνονταν στη μάχη. Οι αντάρτισσές μας έδειξαν παλικαριά και μαχητικότητα, ηρωισμό και αυτοθυσία, προσήλωση στην αποστολή τους, πειθαρχία, φιλότιμη προσπάθεια, υπομονή. Μέσα στις μεγαλύτερες δυσκολίες δεν εγκαταλείπουν τη θέση τους. Στη Νευρούπολη π.χ., νηστικές, ξυπόλυτες και αποκομμένες, οι αντάρτισσές μας συνεχίζουν με πείσμα τον αγώνα. Είναι πολλές οι νεαρές αντάρτισσες που έχουν πάρει μέρος σε 10, 20 και πάνω μάχες και έχουν διακριθεί, σαν τη 18χρονη λοχία Ξανθίππη Δημητρίου που πήρε μέρος σε 15 μάχες και τη Βαγγελιώ Γκολέτσα, που είναι παράδειγμα μαχητή στην Ήπειρο, τη μικρή θαρραλέα σαμποταρίστρια Θεσπούλα Τσαμπάκη και τόσες άλλες. Συχνά το ΓΑ αναφέρει και τιμάει κατορθώματα των γυναικών στις μάχες. Φάνηκαν άξιοι μαχητές οι γυναίκες, μα η ζωή έδειξε πως έγιναν υπερβολές που μας ζημίωσαν. Δε χρησιμοποιήθηκε καλά η γυναικεία δύναμη στο στρατό. Το ρίξιμο μονοκόμματα όλων των γυναικών στη μάχη χωρίς καμιά επιλογή και η συνεχής παραμονή τους στην πρώτη γραμμή κλόνισε την υγεία σε πολλές μαχήτριες, που εξακολουθούσαν άρρωστες να πολεμούν. Ενώ τον ίδιο καιρό νέα γερά παλικάρια που έπρεπε να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, ήταν σε άλλες υπηρεσίες του στρατού.

Βλέποντας αυτή την κατάσταση, το ΓΑ με διαταγή του ορίζει ότι η κατάταξη των γυναικών στα μάχιμα τμήματα θα γίνεται μόνο εθελοντικά και έπειτα από έγκριση της διοίκησης. Είναι μεγάλη προσφορά για τον αγώνα να πολεμάς με το όπλο, αλλά αυτό θα το κάνουν όσες μπορούν. Οι άλλες θα προσφέρουν το ίδιο πολύτιμη και απαραίτητη για τον πόλεμο δουλειά στις διάφορες υπηρεσίες του στρατού που ‘ναι το ίδιο αναγκαίες και μάχιμες και όπου οι γυναίκες αποδέιχτηκε πως τα καταφέρνουν καλά με την νοικοκυροσύνη και την προσοχή τους».

Το παραπάνω άρθρο που αναδεικνύει τη διαπάλη για το ζήτημα της γυναίκας στους κόλπους του ΔΣΕ συνεχίζει με την εξής σημαντική τοποθέτηση ξεκαθαρίζοντας το ζήτημα της ισοτιμίας της γυναίκας σε αντιδιαστολή με αυτό της ισότητας:

«Στη χρησιμοποίηση των γυναικών στο στρατό πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας τις φυσικές οργανικές διαφορές της γυναίκας, τις ιδιαίτερες κλίσεις της και τις δυνατότητές της, πατώντας πάντα στη σωστή βάση όι στον μεγάλο μας αγώνα, άντρες και γυναίκες έχουμε ισότιμη υποχρέωση συμμετοχής, όμως ο καθένας από τη θέση που μπορεί να προσφέρει καλύτερα, από εκεί που είναι πιο κατάλληλος. Να ξεκαθαρίσουμε τη σύγχυση που υπάρχει στο ζήτημα της γυναικείας ισοτιμίας. Άλλο ισοτιμία κοινωνική και πολιτική της γυναίκας, που είναι αίτημα του αγώνα μας, και άλλο φυσική εξομοίωση του άντρα και της γυναίκας, πράγμα που είναι καθαρός παραλογισμός και εμποδίζει τη γυναικεία απόδοση στον αγώνα».

Το παραπάνω ζήτημα, αυτό της σύγχυσης της ισοτιμίας με την ισότητα, αποτυπώνει καλύτερα η Φωτεινή Δούζη στο παρακάτω περιστατικό:

«Ο γυλιός μου ήταν ασήκωτος. Λύγιζε η μέση μου από το βάρος, αδύνατη όπως ήμουν και δεν βρισκόμουν μόνο εγώ σε αυτή την κατάσταση. Το ίδιο ένιωθε και η Ξένη και οι άλλες μαχήτριες. Δεν άντεξα και φώναξα καθώς περνούσε από κοντά, στο λοχαγό μας το Διάκο:

• Συναγωνιστή λοχαγέ. Δεν μπορούμε να σηκώσουμε τόσο βάρος!

• Ίσα δικαιώματα θέλετε συναγωνίστρια, ήταν η απάντησή του».

Σύντομα, οι συμπεριοφορές αυτές ορισμένων στελεχών του ΔΣΕ σταμάτησαν, λόγω της ειδικής μέριμνας και των αυστηρών εντολών του Γενικού Αρχηγείου, που διά στόματος Κώστα Καραγιώργη αναδεικνύουν την ξεχωριστή φροντίδα που έδειξε ο ΔΣΕ για τη γυναίκα:

1. Θα πρέπει να φροντίζουμε στα μάχημα τμήματα και με καλή κατανόηση και κατάλληλη στρατολογία, ώστε να μην ξεπερνάει το 30-35% η συμμετοχή της γυναίκας στα μάχιμα τμήματα. Οι μεγάλες πορείες, με το γυλιό, το οπλοπολυβόλο κλπ., κουράζουν πολύ το γυναικείο οργανισμό.

2. Να παίρνουν οι διοικητές (ιδίως ομαδάρχες, διμοιρίτες, λοχαγοί) υπόψη τους τη φυσική περιοδική αδυναμία της γυναίκας. Πολύ περισσότερο στις πορείες, σε περάσματα ποταμών, φύλαγμα νυχτερινής σκοπιάς, κλπ. Οι εξτρεμισμοί και οι βαρβαρότητες πρέπει να λείψουν.

3. Δεν είναι σωστό ούτε και αποδοτικό να ρίχνονται οι γυναίκες μονοκόμματα στις μάχες. Η εκπαίδευσή τους στα έμπεδα, σε γυναικείους καλύτερα λόχους, με κατάλληλες γυναίκες αξιωματικούς, κάνει θαύματα.

4. Να μπει τέρμα στην υποτίμηση της αξίας της γυναίκας σαν μαχήτριας στη μάχη όπου υπάρχει ακόμα. Υπάρχουν περιστατικά όπου ο ομαδάρχης ή ο διμοιρίτης αφήνει πίσω τις γυναίκες, τις αχρηστεύει. Τις κάνει έτσι να χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Αυτό οφείλεται στη λειψή ή και ανύπαρκτη εκπαίδευση των νέων μαχητριών που κάνουν τον άμεσο διοικητή τους να μην τις εμπιστεύεται από άποψη απόδοσης.

5. Οι πολύ μικρές και κάπως μεγαλύτερες μαχήτριες είναι καλύτερο να περάσουν στα συνεργεία. Βαραίνουν το τμήμα και δημιουργούν άσχημη ατμόσφαιρα στη διμοιρία.

Όμως είναι με την πρόοδο του πολέμου που ακόμα και οι περισσότερο «δύσπιστοι» αξιωματικοί του ΔΣΕ θα ανανγωρίσουν την αξία της πραγματικά ελέυθερης γυναίκας, αυτής που στην ίδια γραμμή με τον άνδρα διαπρέπει και πολλές φορές τον ξεπερνά σε ηρωισμό και μαχητικότητα. Περιστατικά, των αρχών του 1947, όπου οι περισσότερες γυναίκες έχουν λάβει την πρέπουσα εκπαίδευση το αναδεικνύουν.

Αναφέρει για παράδειγμα η Κατερίνα Γκόγκου-Χαλβατζή:

«Όταν τελείωσα τη σχολή ομαδαρχών και πήγα στο λόχο μου, ο λοχαγός μου με σύστησε στο διμοιρίτη Περιστερά Χρήστο από τη Σούρπη Αλμυρού. Ο διμοιρίτης μου διαμαρτυρήθηκε: “Τι με αυτή τη γάτα θα πάω στη μάχη;”.

Εμείς ήμασταν πολύ ταλαιπωρημένες από την εκπαίδευση στη σχολή. Όταν φτάσαμε στον τόπο της επιχείρησης, η ομάδα μου πήρε αποστολή ποιον στόχο θα χτυπήσει. Η διαταγή ήταν να πλησιάσουμε στα πενήντα μέτρα από τις θέσεις του αντιπάλου. Το σύνθημα ήταν στις 11 η ώρα τη νύχτα, μια ριπή αυτομάτου από το λοχαγό, να ρίξουμε τα πάντσερ στην επίθεση. Εγώ έβαλα την ομάδα μου σε διάταξη μάχης και πλησίασα πολύ κοντά στον αντίπαλο. Είχα μπροστά μου πρόχειρα οχυρά. Εκείνη τη στιγμή δόθηκε το σύνθημα, ο σκοπευτής μου Σπαθής Σωκράτης κι εγώ έδωσα το σύνθημα “αέεεερα, επάνω τους” και βρέθηκα με τις σκοπεύτριές μου, πρώτη στο ύψωμα.

Ο διμοιρίτης μου, αυτός που με θεωρούσε γάτα, πίσω μου με τις δύο ομάδες φώναζε: “Γεια σου Ρηνιώωωω. Γεια σου Ρηνιώωωω”, κι όσο πήγαινε η φωνή του αδυνάτιζε, ώσπου ξεψύχησε. Μια ριπή από το διπλανό ύψωμα ήταν θανατηφόρα».

Και συμπληρώνει ο Βασίλης Μπαρτζιώτας, την παραπάνω εικόνα, με ένα εντυπωσιακό περιστατικό:

«Παραμονή Χριστουγέννων, μια ομάδα αξιωματικών του ΓΑ ανεβαίναμε στο Μπέλλες, ακριβώς στο τριεθνές σημείο όπου ο αέρας βούιζε και μας πετούσε αγκαλιασμένους καταγής, ενώ το πυροβολικό του αντιπάλου θέριζε την περιοχή. Τότε ακούσαμε από κοντά βουητό και τραγούδια. Ήταν μια διλοχία αντάρτες του Αρχηγείου Κεντρικής Μακεδονίας που γυρνούσε από επιχείρηση τραγουδώντας. Μόλις πλησίασε η διλοχία είδαμε τούτο το τραγικό και ηρωικό θέαμα: Επικεφαλής ήταν καβάλα στο άλογό της, η ΠΕ του σχηματισμού. Το δεξί της πόδι, βαριά τραυματισμένο πάνω από το γόνατο, κρεμόταν σαν το σφαχτό στο τσιγκέλι… Και η ηρωίδα μας τραγουδούσε “Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα” και είχε και το κουράγιο να μας χαιρετίσει στρατιωτικά. Υποκλιθήκαμε μπροστά στο μεγαλείο αυτό».

Πηγές

• Κώστας Γκριτζώνας, Μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού, Βήμα μαρτυρίες, Αθήνα 2010.
• Φωτεινή Δούζη, Η γιαγιά μας η αντάρτισσα, Αυτοέκδοση, Αθήνα 1993.

Συνεχίζεται