Η γυναίκα στο ΔΣΕ – Μέρος 2ο

Εξαιρετικές μαχήτριες

Η ένταξη και εκπαίδευση των γυναικών στα όπλα και τις τεχνικές του πολέμου, από τον ΔΣΕ και η συμμετοχή τους στις διάφορες μάχες του Εμφυλίου απέδειξε την τεράστια μαχητική τους ικανότητα, την μεγάλη τους αντοχή στις πορείες και τις ολονύχτιες ενέδρες, καθώς και τον ηρωισμό που επέδειξαν σε δύσκολες καταστάσεις. Στο πεζικό, το πυροβολικό, το σαμποτάζ και στο ιππικό εκατοντάδες μαχήτριες αναδείχθηκαν σε στελέχη του ΔΣΕ και τιμήθηκαν με πολλά μετάλλια και επαίνους.

Γράφει σχετικά, ο Κώστας Καραγιώργης:

«Ποιο είναι το κυριότερο που θα έπρεπε να ζητήσουμε από τη γυναίκα στον πόλεμο για να την παραδεχτούμε; Να πολεμάει “σαν άντρας”; Αυτό το έκανε και με το παραπάνω. Αποδείχτηκε θηρίο στον πόλεμο. Ο εχθρός τής βγάζει το καπέλο, στο σημείο αυτό και τη φοβάται πιο πολύ από τους άνδρες μαχητές. Ο χρονογράφος του “Βήματος” Παλαιολόγος γράφει ότι “όπως διηγούνται όσοι τις γνώρισαν στη μάχη, πρόκειται για φανατισμένες ύαινες”. Ο “Ταχυδρόμους” του Βόλου έγραφε για τις μαχήτριές μας στη μάχη της Καρδίτσας ότι έδειξαν μαχητικότητα και ορμή “εν πολλοίς ανωτέραν των ανδρών”. Αυτές οι “ύαινες” είναι οι βασανισμένες κοπέλες που έχουν υποστεί τα πάντα οι φαμίλιες τους από το φασισμό και τον μισούν με πάθος απέραντο. Ο σ. Στάλιν λέει ότι δεν μπορείς να νικήσεις τον εχθρό αν δεν τον μισείς με όλη τη δύναμη της ψυχής σου, και οι γυναίκες, πλούσιες σε συναισθήματα πιο πολύ από τους άνδρες, ξέρουν να μισούν το φασισμό».

Η διαπίστωση τόσο του Κώστα Καραγιώργη όσο και των αστικών εφημερίδων της εποχής για τη μαχητικότητα των γυναικών του ΔΣΕ αναδεικνύεται επίσης από σειρά περιστατικών που κατέγραψε η ιστορία της εποχής:

Στη μάχη της Νάουσας, όλες οι μαχήτριες πολέμησαν με αξιοθαύμαστη παλικαριά. Η Λούλα Τζοβάρα, στην επίθεση των τμημάτων μας στο ύψωμα Άγιος Θεόδωρος άρπαξε το οπλοπολυβόλο και όρμησε πρώτη, δίνοντας το παράδειγμα για τη θυελλώδη επίθεση. Τραυματισμένη κατόπιν στη μάχη μέσα στην πόλη, δεν ήθελε να εγκαταλείψει την ομάδα της. Οι μαχήτριες του 1ου Ράγματος της 103ης Ταξιαρχίας ορμούσαν μαζί με τους συναγωνιστές τους απάνω στα πολυβολεία των εχθρικών φυλακίων. Δύο από αυτές, η ανθυπολοχαγός Ευανθία Νταλούκα και η μαχήτρια Μαρία Πάσχου, στο πρώτο εχθρικό φυλάκιο που εξοντώθηκε, έπιασαν, μαζί με τους συναγωνιστές τους, τρεις αιχμαλώτους και ρίχτηκαν μέσα στην πόλη.

Οι σύγχρονες αμαζόνες του ιππικού του ΔΣΕ, που διοικούσε ο Γαζής έλαβαν μέρος σε δεκάδες μάχες, δείχνοντας μεγάλο ηρωισμό και αυταπάρνηση. Η Γενοβέφα Γκουτζινοπούλου από τα Φάρσαλα, η Αναστασία Σφήκα σύζυγος του Γαζή, η επιλοχίας Ελένη Παλακούδη και πολλές άλλες πολέμησαν αποφασιστικά στην ταξιαρχία ιππικού του ΔΣΕ και το 1949 εκτελέστηκαν στο Μιζούρλο της Λάρισας.

Η ολμίστρια Κατίνα, της 105ης Ταξιαρχίας εκτός από τις εξαιρετικά εύστοχες βολές της είχε βρει έναν τρόπο να σκορπίζει προκηρύξεις του ΔΣΕ στο εχθρικό στρατόπεδο που βρισκόταν απέναντι από το δικό της τμήμα. Έβγαζε τον πυροσωλήνα από το βλήμα έδενε τις προκηρύξεις και τις εξαπολούσε στα εχθρικά χαρακώματα.

Η Ευδοξία Λυμπεροπούλου από το Κοτύλιο Αρκαδίας που είχε εκπαιδευτεί στη σχολή του Πέτρου Κόκκαλη υπηρετούσε στο ΔΣΕ σαν νοσοκόμα χειρουργείου. Το έργο της, κάτω από τις δεδομένες συνθήκες του Εμφυλίου ήταν πραγματικά άθλος. Εκτελώντας το καθήκον της, έμεινε κοντά στους τραυματίες του ΔΣΕ ως το τέλος και δεν εγκατέλειψε τη θέση της. Συνελήφθη και δολοφονήθηκε από τον κυβερνητικό στρατό.

Η αξία της γυναίκας μαχήτριας στις τάξεις του ΔΣΕ αποτυπώθηκε επίσης στο σημαντικό ποσοστό τους στις τάξεις των αξιωματικών και των πολιτικών επιτρόπων.

Σε έξι σειρές αξιωματικών που φοίτησαν στη Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, ανάμεσα σε 2650 στελέχη, 200 απόφοιτες ήταν γυναίκες. Παράλληλα με διάφορα διατάγματα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και διαταγές του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, ονομάστηκαν αξιωματικοί σειρά γυναικών μαχητριών όπως οι παρακάτω:

• Ελευθερία Κτανά, ανθ/γός Υγειονομικού.
• Γεωργία Καλλίτσου, ανθ/γός Πεζικού.
• Φωφώ Κουτζούβαλη, ανθ/γός Πεζικού.
• Μαίρη Καζαντζίδου, ανθ/γός Πεζικού.
• Αργυρώ Σταυροπούλου, υπολοχαγός Πεζικού.
• Ευγενία Αμοιρίδου, ανθ/γός Πολιτικός Επίτροπος.
• Πηνελόπη Λεβεντάκη, ανθ/γός Πεζικού.

Ήδη από το Δεκέμβρη του 1947, με την πράξη αριθ. 11 του Γενικού Αρχηγείου, το νόμο αριθ. 1 της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και άλλες διαταγές, στη θέση του πολιτικού επιτρόπου τμημάτων τοποθετήθηκαν τουλάχιστον 59 γυναίκες.

Η μαχήτρια του ιππικού του ΔΣΕ Ελένη Παπαθανασίου από τον Γριζανό Τρικάλων

Τιτάνιες αντοχές

Πέραν της μαχητικής τους ικανότητας, ένα ακόμα προσόν των γυναικών, όπως αποτυπώνεται σε δεκάδες μαρτυρίες και αυτοβιογραφίες μαχητών και αξιωματιών του ΔΣΕ, υπήρξε η τιτάνια αντοχή τους σε κάθε κακουχία. Μάλιστα, κατά κοινή ομολογία, οι γυναίκες μαχήτριες αποδεικνύονταν τις περισσότερες φορές πιο ανθεκτικές από τους άντρες σε όλες τις δυσκολίες.

Για παράδειγμα, όταν τμήμα της ταξιαρχίας του Φώκου Βέτα και του Λιάκου, αποτελούμενη κυρίως από μαχητές και μαχήτριες του νομού Έβρου δοκίμασε να περάσει χειμώνα το βουνό Αλημπουντούτς, βρέθηκε αντιμέτωπο με σφοδρή χιονοθύελλα. Στο πέρασμα της κορυφής πολλοί μαχητές έμειναν για πάντα παγωμένοι στο μονοπάτι, καμιά όμως μαχήτρια. Οι αξιωματικοί τους μονολογούσαν εντυπωσιασμένοι: “Βρε τις εφτάψυχες! Ούτε μια γυναίκα παγωμένη”.

Ανάλογα περιστατικά καταμαρτυρά ο Βασίλης Φυτσιλής, στο βιβλίο του Βαγγελιώ Κουσιάντζα, για το πέρασμα της Νιάλας, όπου δεκάδες μαχητές και πολίτες έμειναν για πάντα παγωμένοι στις κορφές του βουνού. Ο Φυτσιλής αναφέρει ότι σημαντικά λιγότερες γυναίκες έχασαν τη ζωή τους από το κρύο, αποδίδοντάς το στη διαφορετική φυσιολογία του σώματός τους. Σε ένα άλλο τραγικό περιστατικό, στο όρος Τσαλ Νταγ, ο Βασίλης Ζεχιρλής περιγράφει την πορεία 126 μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ μέσα στο κρύο και στο χιόνι. Όταν η ομάδα έφθασε σε ένα φυλάκιο και σταμάτησε για να ξεκουραστεί 47 μαχητές κατέρρευσαν και σύντομα έχασαν τη ζωή τους. Κανένας τους δεν ήταν γυναίκα.

Ένα ακόμα πρόβλημα που οι μαχήτριες και αξιωματικοί του ΔΣΕ αντιμετώπιζαν είχε να κάνει με την έμμηνο ρύση και την επιπρόσθετη καταπόνηση που αυτή συνεπαγόταν. Πολλές νεοσύλλεκτες αντιμετώπιζαν και το φαινόμενο της διακοπής του κύκλου τους, πολλές φορές και για 3 και 4 μήνες, που συνοδευόταν με έναν έντονο κοιλιακό πόνο, κατά τις ημέρες της περιόδου. Στο ζήτημα αυτό επιστρατεύθηκε η εμπειρία των πιο παλιών μαχητριών και αξιωματικών, ορισμένες εκ των οποίων είχαν πολεμήσει και στον ΕΛΑΣ. Οι παλαιότερες γυναίκες γνώριζαν ότι η διακοπή της εμμήνου ρήσης προερχόταν από την αγωνία της μάχης και το σοκ και τις κακουχίες της αντάρτικης ζωής και σύντομα τα προβλήματα ξεπερνούνταν, όταν η γυναίκα εγκλιματιζόταν στον πόλεμο. Όμως ακόμα και αφού ξεπερνούσαν τα βιολογικά προβλήματα αυτά, οι γυναίκες αντιμετώπιζαν το ζήτημα της καθαριότητας και της επιπρόσθετης κούρασης. Η Αργυρώ Πολυχρονάκη, μαχήτρια του ΔΣΕ Κρήτης, που έμεινε στα βουνά ως το 1962 και έφυγε για τη Σοβιετική Ένωση, μόνο αφού επανίδρυσε με λίγους συντρόφους της, τις παράνομες κομματικές οργανώσεις του νησιού, αναφέρει:

«Αχ αυτή η περίοδος. Να πονάς, να αποζητάς κάποια ζεστασιά και να μην μπορείς να τη βρεις. Και τα πανιά λιγοστά ή και καθόλου. Να γεμίζουν αίματα. Να ντρέπεσαι που μυρίζεις. Να μην αντέχεις ούτε η ίδια την άσχημη μυρωδιά σου. Να κουβαλάς τα ματωμένα σου πανιά, μαζί με το παγούρι και το ξεροκόμματο, αν έχεις, για μέρες. Να μην έχεις που και πως να πλυθείς.»

Οι γυναίκες του ΔΣΕ αντιμετώπισαν στη συντριπτική τους πλειοψηφία τις δυσκολίες και τις κακουχίες της ένοπλης δράσης, με παλικαριά και καρτερικότητα. Στάθηκαν με καρτερικότητα και άσβεστη αγωνιστική φλόγα απέναντι στη μάχη, την πορεία, το κρύο, την πείνα και τα τραύματα. Η μαχήτρια του ΔΣΕ, αείμνηστη Ελένη Γαβρικίδου- Μπούρμπουλα, άνθρωπος δραστήριος, μοντέρνος και πάντα κοντά στο ΚΚΕ, έλεγε σχετικά:

«Θυμάμαι σε μια πορεία το 1948 έπρεπε το τμήμα μου να μετακινηθεί, μέσα στο κρύο και τον αέρα. Είχαμε κουραστεί από ολοήμερη μάχη και φαγητό δεν είχαμε φάει για πάνω από 24 ώρες. Τώρα έπρεπε ξανά να περπατήσουμε. Όπως προχώραγα με τις γυναίκες δεν ακουγόταν κουβέντα. Είπα τότε μέσα μου: “Πρέπει να τραγουδήσεις για να ανυψωθεί το ηθικό”. Πήρα να τραγουδάω το Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα. Σύντομα όλη η φάλαγγα τραγούδαγε και αντιλαλούσαν τα βουνά ολόγυρα».

Πηγές

• Κώστας Γκριτζώνας, Μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού, Βήμα μαρτυρίες, Αθήνα 2010.
• Φωτεινή Δούζη, Η γιαγιά μας η αντάρτισσα, Αυτοέκδοση, Αθήνα 1993.
• Βασίλης Φυτσιλής, Βαγγελιώ Κουσιάντζα, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1992.

Συνεχίζεται

Δείτε το 1ο Μέρος εδώ.