Άγια Νύχτα – Πώς γεννήθηκε ο ύμνος των Χριστουγέννων

Συμπληρώνονται 200 χρόνια από την πρώτη παρουσίαση του δημοφιλέστερου χριστουγεννιάτικου τραγουδιού στον κόσμο. Η «Άγια Νύχτα» (Stille Nacht, heilige Nacht, ήσυχη νύχτα, άγια νύχτα στο πρωτότυπο), ξεκινώντας από το γερμανόφωνο χώρο, μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα κατόρθωσε να κατακτήσει ολόκληρο τον πλανήτη και σήμερα υπάρχουν εκδοχές της σε 320 γλώσσες και διαλέκτους. Αρχικά το τραγούδι στα γερμανικά είχε έξι στροφές, εκ των οποίων σήμερα συνήθως τραγουδιούνται η πρώτη, δεύτερη και έκτη, ενώ η ελληνική εκδοχή επίσης τραγουδιέται με τρεις στροφές. Το 2011 το τραγούδι αναγνωρίστηκε ως άυλη κληρονομιά της Ουνέσκο.

Οι δημιουργοί του τραγουδιού δεν ήταν γνωστοί συνθέτες, όπως το θέλει ο θρύλος, αλλά ένας άσημος δάσκαλος και παίχτης εκκλησιαστικού οργάνου, ο Φραντς Ξάβερ Γκρούμπερ και ο βοηθός παπά Γιόζεφ Μορ. Οι δυο τους συνέθεσαν το τραγούδι στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο χωριό Όμπερντορφ κοντά στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας.

Οι στίχοι του Μορ προϋπήρχαν από το 2016 και ο Γκρούμπερ έκανε τη μελοποίηση κατόπιν προτροπής του πρώτου, παρότι αρχικά είχε ενδοιασμούς. Επιπλέον, ο Μορ στην πρώτη παρουσίαση εκτέλεσε χρέη κιθαρίστα και τραγουδιστή. Το χριστεπώνυμο πλήθος του χωριού ενθουσιάστηκε με τους στίχους και τη μελωδία, Τα κίνητρα της μελοποίησης και παρουσίασης του τραγουδιού στην εκκλησία παραμένουν άγνωστα, αν και η δημοφιλέστερη εκδοχή θέλει το εκκλησιαστικό όργανο του Αγίου Νικολάου να είχε ροκανιστεί από ποντίκια, ωθώντας τους δημιουργούς στη σύνθεση ενός τραγουδιού που μπορούσε να παρουσιαστεί με κιθάρα.

Η εξάπλωση του τραγουδιού ξεκίνησε χάρη στη γνωριμία των συνθετών με τον Καρλ Μάουραχερ, κατασκευαστή εκκλησιαστικού οργάνου, ο οποίος το διέδωσε στην ευρύτερη περιοχή. Από εκεί το υιοθέτησε μια οικογένεια εμπόρων από το Τιρόλο, οι Στράσερ. Ως πλανόδιοι έμποροι σε διάφορες αγορές του γερμανόφωνου χώρου, χρησιμοποιούσαν τη δημοφιλή τότε πρακτική της προσέλκυσης πελατών στον πάγκο τους μέσω μουσικής. Ο χήρος Λόρεντς Στράσσερ, που πουλούσε λευκά είδη, έβαζε τις τρεις κόρες και τον ένα γιο του που είχε επιβιώσει να τραγουδούν την Άγια Νύχτα στη χριστουγεννιάτικη αγορά της Λειψίας, όπου προκάλεσαν μεγάλη αίσθηση, με αποτέλεσμα να αναφερθούν και στον τοπικό τύπο.

Η επιτυχία ήταν τέτοια, που η οικογένεια στράφηκε πλέον αποκλειστικά στο τραγούδι, δίνοντας παραστάσεις σε διάφορες γερμανικές πόλεις. Το σημείο καμπής όμως ήταν η υιοθέτηση της «Άγιας Νύχτας» στο ρεπερτόριο του καθεδρικού του Βερολίνου, όπου έγινε αγαπημένο τραγούδι του Πρώσου βασιλιά Φρειδερίκου Γουλιέλμου Δ’.

Η διάδοση του τραγουδιού συνεχίστηκε από τα αδέρφια Ράινερ, που παρουσίασαν μεταξύ άλλων το τραγούδι στον αυστριακό αυτοκράτορα Φραγκίσκο Α’ και τον τσάρο Αλέξανδρο Α’.

Η δημοφιλία του τραγουδιού ήταν τέτοια που την παραμονή των χριστουγέννων οδήγησε σε 24ωρη ανακωχή στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν Γερμανοί στρατιώτες στα χαρακώματα άρχισαν να τραγουδάνε, οι Βρετανοί συνάδελφοί τους συνέχισαν μαζί του. Στη διάρκεια της ανακωχής οι φαντάροι χαιρετήθηκαν με χειραψίες στο πεδίο της μάχης, ενώ έπαιξαν και αγώνα ποδοσφαίρου.

Στις ΗΠΑ το τραγούδι έγινε ιδιαίτερα αγαπητό χάρη στην εκδοχή του Μπινγκ Κρόσμπι το 1934. Ο δίσκος αυτός πούλησε 30 εκ. αντίτυπα, αποτελώντας μέχρι σήμερα το τρίτο πιο ευπώλητο σινγκλ της μουσικής ιστορίας.

Το παρεκκλήσι της Αγίας Νύχτας, που χτίστηκε στη θέση της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου μετά από πλημμύρα, αποτελεί πόλο έλξης τουριστών στις μέρες μας. Ο σκηνοθέτης Φραντς Ξάβερ Μπόγκνερ γύρισε το 1997 τηλεταινία για την αυστριακή τηλεόραση, με τίτλο «Το αιώνιο τραγούδι», όπου παρουσιάζει με μεγάλη καλλιτεχνική ελευθερία την ιστορία της Άγιας Νύχτας.

Από τις πολυάριθμες επανεκτελέσεις και διασκευές του τραγουδιού ξεχωρίζουν εκείνη των Simon και Garfunkel, «7 ο’clock news/Silent night”, όπου η Άγια Νύχτα μπλέκεται σε ειρωνική αντίστιξη με αποσπάσματα ραδιοφωνικού δελτίου ειδήσεων, που περιέχει μεταξύ άλλων ειδήσεις για τον πόλεμο του Βιετνάμ, αλλά και η μέταλ εκδοχή της από τους Manowar.