Δημοκρατικός Στρατός Λέσβου, παραμονή πρωτοχρονιάς 1948: Η παγίδα και το φονικό στα Μλέλια

Δεκέμβριος 1948. Από  το 1946 και στη Λέσβο μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος. Ο Δημοκρατικός Στρατός Λέσβου, δίνει ηρωικές μάχες με το στρατό της “εθνικής” κυβέρνησης» που έχει κουβαληθεί στο νησί για να τον αντιμετωπίσει. Ολόκληρο το 1947 και το 1948 είναι γεμάτα με ηρωικές μάχες, αλλά και ατυχίες και απώλειες για τον ΔΣΛ που δύσκολα αναπληρώνονται. Κι η πείνα, ο αποκλεισμός, η στέρηση πιέζει τους αντάρτες. Η τακτική του στρατού περιλαμβάνει κι αυτή τη … φροντίδα: Αποκλεισμό των ανταρτών από  τα χωριά που πάντα τους τροφοδοτούσαν. Και βέβαια επικήρυξη: το κεφάλι κάθε αντάρτη «άξιζε» 15 με 20.000.000 δραχμές.

Στην ύπαιθρο της Λέσβου εκείνο τον καιρό υπήρχαν δυο μεγάλα τσιφλίκια : του Σημαντήρη στην Αχλαδερή και της Τσερκέζας στα Μλέλια (ανάμεσα στο Ίππειος, το Κάτω Τρίτος και τους Λάμπου Μύλους). Από κει κάποιες φορές οι αντάρτες πήγαιναν κι απαιτούσαν κι έπαιρναν εφόδια.

Η Τσερκέζα ή Ζουλφιέ Χανούμ ή Ελένη Ιορδάνογλου ήρθε από  τη Μικρά Ασία. Λέγανε ότι είχε σχέση με τον Πλαστήρα, κι ότι στη Μικρά Ασία ήταν πολύ πλούσια. Το τσιφλίκι το απέκτησε με τα ανταλλάξιμα, αλλά και με εκτόπιση οικογένειας Τσουλέλη και κατάχρηση της περιουσίας τους. Ήταν μια γυναίκα κολοπετσωμένη, με καλές σχέσεις με όλων των ειδών τις αρχές (και με τους Γερμανούς). Καβάλα στο άλογο, φορώντας πάντα παντελόνια, οπλισμένη με κουμπούρια. Σε συνεννόηση με το διοικητή της ασφάλειας Σκούρτη, στήνει μια φοβερή παγίδα στο τμήμα του ΔΣΛ της περιοχής Αγιάσου.

Την ώρα που οι αντάρτες δεν έχουν να φάνε και φοβούνται ότι θα εξοντωθούν από  την πείνα κι όχι από  τον πόλεμο, η Τσερκέζα τους καλεί σε πρωτοχρονιάτικο τραπέζι. Οι αντάρτες παρακολουθούν το τσιφλίκι. Μέρες πριν πήγαν επίσκεψη για να δουν. Αυτοί τους καλόπιασε, τους φόρτωσε τροβάδες με πεσκέσια κι ορκίζονταν ότι κι αυτή έχει ζήσει διωγμούς και διώξεις και τους συμπονάει.

Ήταν δύσπιστοι. Και πρώτος από όλους ο καπετάνιος Μπάμπης Θεοδωσίου (αλλά και κάποιοι άλλοι από τους παλιότερους αντάρτες), που επέστησε την προσοχή στον Κυριάκο Πασχαλιά (που ήταν επικεφαλής του τμήματος της Αγιάσου). Ο Αποστόλου στο βιβλίο του λέει ότι ο Θεοδωσίου κάτι είχε μυριστεί. Η πείνα όμως τους πίεζε αφόρητα. Και κλόνισε κάθε αντίσταση και κάθε λογική. Ο Πασχαλιάς, επέμενε πως έπρεπε να ρισκάρουν, γιατί θα αναγκάζονταν να παραδοθούνε από την πείνα. Ο ίδιος ο καπετάνιος Θεοδωσίου δεν πήγε.

Δυο μέρες πριν, παρακολούθησαν το σπίτι για ύποπτες κινήσεις. Δεν είδαν τίποτα. Πήραν όλες τις προφυλάξεις, για πιθανή προδοσία, για κρυμμένα αποσπάσματα, για δηλητηρίαση κλπ. Για όλα … εκτός από το αδιανόητο που έγινε. Τελικά 13 αντάρτες, το βράδυ της 31/12 πήγαν στο σπίτι της Τσερκέζας. Έφαγαν πλουσιοπάροχα. Αλλά την άφηναν να τρώει πρώτα εκείνη και μετά έτρωγαν οι ίδιοι. Και οι σκοποί φυλούσαν. Ούτε την άφησαν στιγμή μόνη της.

Κάποια στιγμή η οικοδέσποινα προφασίστηκε ότι πάει στο μύλο να τους φέρει γλυκά και βασιλόπιτα για να κόψουν κατά το έθιμο. Είχε παγιδεύσει όλο το σπίτι της με εκρηκτικά (δυναμίτη και νάρκες) τοποθετημένα σε κατάλληλες θέσεις, στο ύψος του κεφαλιού ενός ανθρώπου, ώστε με την έκρηξη να χτυπηθούν τα κεφάλια τους. Όταν βγήκε έξω από  το σπίτι άναψε το φυτίλι με το τσιγάρο της.

Από την έκρηξη έμειναν στον τόπο 6 αντάρτες :

Βασίλης Παπαδέλλης ή Χάρος και Σταύρος Καζάκος από Πηγή.

Θανάσης Στεφάνου από Κώμη.

Βασίλης Καλατζής και Στρατής Τσουκαρέλης από Αγιάσο.

Κώστας  Πηγάσης από Ασώματο.

Οι άλλοι επτά κάτι ψυλλιάστηκαν και πήδηξαν έξω τη στιγμή της έκρηξης. Είπαν ότι ο Πασχαλιάς μύρισε το κάψιμο του φυτιλιού. Γλύτωσαν με τραύματα, ειδικά στα κεφάλια. Για κάποιες ώρες ή και μέρες δεν έβλεπαν καλά και δεν άκουγαν. Αυτοί ήταν οι Νίκος Αρβανίτης, Κώστας Διαμαντής, Δημήτρης Δεδίτσης, Θρασύβουλος Μπούσδος, Λευτέρης Παπαθανασίου, Κυριάκος Πασχαλιάς, Γιάννης Τσουλέλης.

Πήγαν στο Μανταμάδο να συναντήσουν το άλλο τμήμα και τον καπετάνιο τους. Έμειναν κρυμμένοι σ’ ένα ελαιοτριβείο (Στη μηχανή του Κομίλη). Λίγο αργότερα έπεσαν σε δεύτερη παγίδα στα “αντριά” και σκοτώθηκαν κι αυτοί όλοι πλην ενός. Του Θρασύβουλου Μπούσδου (που πέθανε πριν λίγες μέρες, στις 25/11/2018).

Ο καπετάνιος είχε είπε στον Κυριάκο Πασχαλιά ότι αν πήγαιναν εκεί και πάθαιναν κάτι κακό, η ευθύνη θα ήταν αποκλειστικά δική του. Γι’ αυτό κιόλας, μετά το φοβερό χτύπημα στο «Ντάμι» της Τσερκέζας και επειδή το «χρεώθηκε», λόγω της επιμονής του να πάνε εκεί και της εμπιστοσύνης που έδειξε στην Τσερκέζα, καθαιρέθηκε από ανθυπολοχαγός και υποβιβάστηκε σε απλό αντάρτη (Όταν το καλοκαίρι του 1947 ήρθε στη Λέσβο από τη Σάμο ο Μπάμπης Θεοδοσίου και συγκροτήθηκε ο Δ.Σ.Λ. σε μάχιμο και ιεραρχικά δομημένο στρατιωτικό τμήμα, ο Κυριάκος είχε πάρει το βαθμό του ανθυπολοχαγού).

Την επόμενη μέρα, τα άψυχα σώματα των έξι ανταρτών τα φόρτωσαν σε αραμπά και τα έριξαν σε ένα λάκκο που άνοιξαν σε μια γωνιά του Νεκροταφείου στο Ίππειος. Οι εφημερίδες του νησιού είχαν την ανακοίνωση του στρατού :

“Εις άγριον μάχην κατά την διάρκειαν της 31ης λήξαντος έτους εις την αγροτικήν περιοχήν του χωριού Ίππειος. Εξ συμμορίται νεκροί, οι υπόλοιποι, τραυματίαι καταδιώκονται απηνώς. Εγκλωβισμένοι εις αγροικίαν προέβαλαν σθεναράν αντίστασην. Ολόκληρη τη νύκτα τα πολυβόλα έβαλλον. Ουδεμία απώλεια εκ των ημετέρων”.

Κάπως έτσι έφτιαχναν το «ηρωικό προφίλ του εθνικόφρονος στρατεύματος», συγκαλύπτοντας ταυτόχρονα τα πρωτοφανή τους εγκλήματα.

Μετά από  αυτό η ίδια η Τσερκέζα φοβούμενη εκδίκηση έζησε όλα τα υπόλοιπα χρόνια μέχρι το θάνατό της μέσα στα γραφεία της ασφάλειας Μυτιλήνης. Θαρρώ πως ήταν εκεί τουλάχιστον μέχρι το 1975.

Τώρα εκεί που έγινε το φονικό είναι ο νερόμυλος στα ‘Μ’λέλια». Μπορείτε να επισκεφθείτε το χώρο και να δείτε τα ντουβάρια από  το σπίτι που ανατινάχτηκε. Εκεί είναι τώρα άλλο ένα προσκύνημα, από  αυτά που είναι γεμάτα τα βουνά της Λέσβου κι έχουν αναδειχθεί από τις εκδηλώσεις του κόμματος.

Οι φωτογραφίες όσων σκοτώθηκαν εκείνη τη μέρα είναι από το βιβλίο «Δημοκρατικός Στρατός Λέσβου» των Β. Καλογερά – Π. Κουτσκουδή.

Βιβλία που μπορείτε να διαβάσετε σχετικά :

«Σελίδες Αγώνα». Γ.Αθ. Σκούφος
«Το αντάρτικο της Μυτιλήνης». Ν. Θεοχάρη
«Σκόρπια από την Αντίσταση». Απ. Αποστόλου.
«Δημοκρατικός Στρατός Λέσβου». Β. Καλογερά. Π. Κουτσκουδή.
«Το 48 χωρίς φεγγάρι». Του Μιχάλη Λιαρούτσου
 Σχετικό άρθρο του Παναγιώτη Κουτσκουδή, που περιέχει και συνέντευξη του Θρασίβουλου Μπούσδου, μοναδικού επιζήσαντος από την ηρωική περιπέτεια του Δ. Σ. Λέσβου και του περιστατικού στα Μλέλια.