Η συμβολή της Αστυνομίας στην Εθνική Αντίσταση, η ΚΟ του ΚΚΕ στην Αστυνομία Πόλεων και η πρώτη απεργία αστυνομικών στην Ελλάδα στις 23 Ιούνη 1943

Για μια άγνωστη πτυχή του συνδικαλιστικού κινήματος γίνεται αναφορά στο βιβλίο του Σπύρου Α. Κωτσάκη «Εισφορά στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986). Ο καπετάν Νέστορας του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ περιγράφει τη δημιουργία κομματικών και αντιστασιακών πυρήνων στην Αστυνομία Πόλεων και στη Χωροφυλακή, στους οποίους συμμετείχαν εκατοντάδες κομμουνιστές και δημοκράτες ένστολοι, και αναδεικνύει τη συμβολή των σωμάτων αυτών στον αγώνα του λαού μας κατά των χιτλερικών καταχτητών.

Παράλληλα από τις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύεται  η θέση των ένστολων  στο πλευρό των συμφερόντων του λαού, κάτι που, όμως, δεν κράτησε για πολύ. Το «διάλειμμα» έληξε μετά την απελευθέρωση και την τροπή που πήρε το κίνημα (συμφωνία της Βάρκιζας κλπ). Αντιγράφουμε από το βιβλίο του καπετάν Νέστορα.

***

Ίδρυση Αντιστασιακών Οργανώσεων στην Αστυνομία Πόλεων και στη Χωροφυλακή

Το Φλεβάρη παράδωσα σαν γραμματέας την 5η αχτίδα στο Θανάση Λυκογιάννη και την κρατούσα από το γραφείο της ΕΠ. Ο Λυκογιάννης (που στην περίοδο του εμφυλίου έγινε χαφιές της Ασφάλειας) έμεινε γραμματέας της μέχρι που πιάστηκε από τους Ιταλούς σε δουλιά που τον χρησιμοποιούσε ο Αντρέας Τζήμας. Τη αχτίδα παρέλαβε ο αδερφός μου Βασίλης (σαν «Αργύρης» στις διάφορες αχτίδες που έκαμε γραμματέας και διαφωτιστής της ΚΟΑ ύστερα από το πιάσιμο της Ηλέκτρας και μέχρι το 46 το φθινόπωρο). Όταν παρέλαβε ο «Αργύρης», για να μην είμαστε δυο αδέλφια στη σχέση καθοδηγητή – καθοδηγούμενου, την παρακολούθηση της αχτίδας από την ΕΠ ανέλαβε ο Γιώργης Ανδρεόπουλος.

Γιώργος Ανδρεάκος, φοιτητής. Μέλος της καθοδηγητικής επιτροπής του ΕΑΜ Χωροφυλακής

Γενάρης 1942. Έχουμε συνεργασία στο θυρωρείο του Ζαφείρη στο Κολωνάκι. Ύστερα από τα ταχτικά θέματα, ιδιαίτερα της οργάνωσης της Αττικοβοιωτίας που παραλάβαινα – τη σύνδεση με το Χρήστο – ο Αντρέας μου λέει: «Πάρε μια ακόμα σύνδεση». Διαβάζω, ήταν ο αστυνομικός Χαράλαμπος Στάμου. Διεύθυνση, σύνθημα. «Να τον πάρεις στην ομάδα αστυνομικών που κρατάς». (Από τέλη Οχτώβρη αρχές Νοέμβρη, μου ’χε δώσει τους Μιχάλη Κωστόπουλο, Στράτο Λαμπρινάκο, Καραουλάνη, Βασίλη Δαμιανάκο. Όλοι παλιοί κομμουνιστές, που έχουν ο καθένας τους κάποια σύνδεση. Φυσικά πριν με την «Παλιά ΚΕ» και τώρα με συντρόφους της οργάνωσης της Νέας ΚΕ.

Αποφασίσαμε να τους μαζέψουμε και τους πρωτοσυνεδρίασα τότε, μέσα Νοέμβρη, σαν εαμικούς – φιλοκομματικούς στου Γκύζη, σ’ ένα σπίτι μανιάτικο. Μόλις μπήκα στη σάλα, είδα απέναντί μου σε κάδρο το Σχολάρχη μου Σταθάκο. Τότε είχαμε δημοτικό – ελληνικό Σχολαρχείο, γυμνάσιο στην εκπαίδευση). «Τώρα», συνεχίζει ο Αντρέας, «θα είναι τμήμα της μαχητικής οργάνωσης που ανάλαβες. Και πρέπει να ’χουμε πλατιά προοπτική. Καιρός να κάνουμε μέσα σ’ αυτό το Σώμα και εαμική και κομματική οργάνωση. Είδες τι καλοί σύντροφοι είναι ο Στράτος, ο Μιχάλης και οι άλλοι; ‘Εχουμε κι άλλες συνδέσεις. Πολλοί έχουν πιάσει επαφή εαμική ή κομματική σύνδεση και περιμένουν. Κι επειδή η φύση της είναι απόλυτα συνωμοτική θα την κρατάς ο ίδιος και μόνος σου εαμικά και κομματικά σαν ξέχωρο τμήμα της μαχητικής – στρατιωτικής οργάνωσης». Στο άλλο ραντεβού μου ’δοσε και τους Πειραιώτες αστυνομικούς Γ. Μανουσέλη, Γεράσιμο Γκαβάγια, Λευτέρη Παπανάγνου, Σταύρο Παντελέσκο, που αποτέλεσαν την αρχική καθοδηγητική ομάδα του Πειραιά, στην οποία αργότερα πέρασαν κι οι παλιοί αριστεροί αστυνομικοί Ν. Βαλαής, Γ. Μανουσέλης, Β. Δαμιανάκος, Π. Γιουλάκος.

Στράτος Λαμπρινάκος. Καθοδηγητής της Εθνικής Αντίστασης της Αστυνομίας Πόλεων

Έτσι άρχισε και μπήκε γρήγορα μπροστά η συστηματική ανάπτυξη της οργάνωσης της Αστυνομίας Πόλεων Αθήνας – Πειραιά με πρωταγωνιστικά στελέχη της τους παλιούς αριστερούς κομματικούς στα αισθήματα – θα έλεγα από τα μαθητικά και φοιτητικά τους χρόνια – αστυφύλακες: Στράτο, Λαμπρινάκο, Δαμιανάκο, Καραουλάνη, Δραγάτη, Κύκνα, Ξαρχάκο, Τσιούλα, Κωστόπουλο, Παλαβό, Παπαναστασίου, τον αστυνόμο Διονύση Δήμου κ.ά. Αυτοί αποτέλεσαν και τον καθοδηγητικό πυρήνα της οργάνωσης. Στην αρχή ήταν γραμματέας της ο Μικές Δραγάτης, ύστερα ο Στράτος Λαμπρινάκος (Προμηθέας), που πάντα, μέχρι τέλους, στάθηκε ο αναμφισβήτητος ηγέτης του Αντιστασιακού Κινήματος σ’ αυτόν τον τομέα.

Η οργάνωση στην Αστυνομία Πόλεων έφτασε να οργανώσει σχεδόν τη μισή δύναμή της στο ΕΑΜ: δυο χιλιάδες περίπου και πολλές εκατοντάδες στο Κόμμα. Και να κάμει την ΑΠ θετικό παράγοντα με σημαντική συμβουλή στην Εθνική μας Αντίσταση. (Ενώ δεν μπόρεσε να γίνει το ίδιο με την Χωροφυλακή, που πέρασε βασικά στην υπηρεσία του καταχτητή και χαρακτηρίστηκε σαν προδοτική ακόμα κι από την κυβέρνηση του Καΐρου. Φυσικά και στη Χωροφυλακή είχαμε εαμικές ομάδες και πολλοί αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και χωροφύλακες πέρασαν στο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – και μάλιστα ολόκληρα τμήματα όπως τον Θωμά Βενετσανόπουλου στη Μακεδονία, του Κ. Τόλια στη Θεσσαλία, κλπ. – και σ’ άλλες αντιστασιακές οργανώσεις και ομάδες και αγωνίστηκαν κατά του κατακτητή).

Μιχάλης Κωστόπουλος. Μέλος της καθοδηγητικής επιτροπής της Αστυνομίας Πόλεων

Το Κίνημα Αντίστασης στην Αστυνομία Πόλεων της Αθήνας – Πειραιά δεν έχει το όμοιό του σε αστυνομίες άλλων κατεχόμενων χωρών της Ευρώπης. Η οργάνωση αστυνομικών από την πρώτη στιγμή της συγκρότησής της άρχισε την αντιστασιακή της δράση με τις πληροφορίες που έδινε στο Κίνημα. Γρήγορα οργανώσαμε Δελτίο Πληροφοριών του ΕΛΑΣ, του οποίου πηγές ήταν η οργάνωση των αστυνομικών. (Είχαμε βάλει βάση και στη Χωροφυλακή με τους Παναγιώτη Μηλιώτη (Σπάρτακο) και Γιώργο Ανδρεάκο). Ο ΕΛΑΣ στους σιδηροδρομικούς, στους φορτοεκφορτωτές του λιμανιού του Πειραιά, στους δημόσιους υπαλλήλους μα και όλοι οι Ελασίτες όπου βρίσκονταν, δούλευαν, ζούσαν.

Το Δελτίο Πληροφοριών στις αρχές έβγαινε δυο φορές την εβδομάδα στη γραφομηχανή, ύστερα τρεις, τελικά κάθε μέρα. Για το μεγαλύτερο διάστημα υπεύθυνος συντάχτης και δαχτυλογράφος ήταν ο Νίκος Πανταζής, που είχε νοικιάσει κατάλληλο δωμάτιο στην Κυψέλη. Αντίγραφα του Δελτίου έπαιρναν η ΚΕ του ΕΛΑΣ, η ΚΕ του ΕΑΜ, το ΠΓ του ΚΚΕ, ο γραμματέας της ΚΟΑ κι ο Αντρέας Τζήμας, όσο βρισκόταν στην ΑΘήνα. Το Δελτίο Πληροφοριών του ΕΛΑΣ ήταν σημαντικό οργανωτικό επίτευγμα και πολύ βοήθησε στον αγώνα.

Πολλές πληροφορίες από το Δελτίο δόθηκαν με τον ασύρματο στο συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής.

Χρήστος Παπαναστασίου. Υπαστυνόμος. Μέλος της καθοδηγητικής επιτροπής της Αστυνομίας Πόλεων

[…] Τέλη Μάη παραδίνω στο Νικολό Τζαμαλούκα την οργάνωση της Αστυνομίας Πόλεων. Κρατάω όμως επαφή μαζί της με το Δελτίο Πληροφοριών. Κι όσο καιρό ήταν ο Στράτος στην Αθήνα βλεπόμαστε όταν ήταν ανάγκη. Το Δελτίο Πληροφοριών της Αστυνομίας ενσωματώθηκε στο Δελτίο Πληροφοριών του ΕΛΑΣ. Αυτό θα συνεχιστεί μέχρι και την απελευθέρωση.

Η οργάνωση της Αστυνομίας Πόλεων, η κομματική και η εαμική, τώρα είναι απλωμένη σ’ όλες τις υπηρεσίες και καταστήματα. Έχουμε ΕΑΜ ακόμα και στην Ασφάλεια και στο Μηχανοκίνητο τον Μπουραντά. Στη Γενική Ασφάλεια έχουμε ΕΑΜ, στο οποίο ανήκουν και υπάλληλοι που ήταν κάποτε στην Υπηρεσία Δίωξης Κομμουνισμού. Ανθρώπους έχουμε και στην Ειδική Ασφάλεια και παίρνουμε πολύτιμες πληροφορίες. Έκαμε και η οργάνωση των αστυνομικών το μεγάλο άλμα ύστερα από τις παλλαϊκές κινητοποιήσεις. Αυτό θα φανεί σε λίγο, σε δυο τρεις εβδομάδες, με την απεργία των κατώτερων αστυνομικών που ξεσπάει στις 23 Ιούνη. Είχε γενική, καθολική συμμετοχή και κράτησε 8 ημέρες. Αιτήματα, περιεχόμενο, της απεργίας ήταν τα προβλήματα του κλάδου και η αλληλεγγύη προς την πανελλαδική απεργία των δημοσίων υπαλλήλων, που θ’ άρχιζε κι εκείνη στις 23 Ιούνη.

Η απεργία των αστυνομικών, η πρώτη στην ιστορία του Σώματος (εξάλλου είναι σπάνιο φαινόμενο σ’ όλο τον κόσμο η απεργία σε τέτιους κλάδους) είχε συγκλονιστική απήχηση σ’ εχθρούς και φίλους.

Γιάννης Παλαβός, Υπαστυνόμος. Μέλος της καθοδηγητικής επιτροπής της Αστυνομίας Πόλεων

Οι Γερμανο-Ιταλοί και η κυβέρνησή τούς, του Ράλλη, έπεσαν πάνω της μ’ όλες τους τις δυνάμεις, μέσα και μεθόδους, την απεργοσπαστική πείρα που διαθέτουν, που το ίδιο το Σώμα, οι αξιωματικοί του διαθέτουν, για να τη σπάσουν. Δεν τα κατάφεραν. Τελικά, ύστερα από σκληρό αγώνα 8 ημερών, ήρθαν σε συμφωνία με τους απεργούς για μερική ικανοποίηση των αιτημάτων, που τη σπάσανε όμως αμέσως μετά τη λήξη της απεργίας.

Ιταλοί καραμπινιέροι πιάσανε 40 απεργούς, τους πέρασαν στρατοδικείο και τους καταδίκασαν από 20 μέχρι 50 χρόνια φυλακή.

Η στάση όλων και κατά την κράτηση και στο στρατοδικείο ήταν αγωνιστική, πατριωτική. Απόλυσαν από το Σώμα 450.

Τώρα στο ΕΑΜ της Αστυνομίας Πόλεων και γενικότερα στην Αντίσταση της Αθήνας μπαίνει το θέμα της απελευθέρωσης των κρατουμένων και της επαναπρόσληψης των απολυθέντων στην υπηρεσία. Έτσι η κεντρική επιτροπή του απεργιακού αγώνα μετατρέπεται σε κεντρική επιτροπή επαναπρόσληψης των απολυθέντων, που συνέχισε την πάλη μέχρι που και οι 450 γύρισαν στο Σώμα.

Σπύρος Α. Κωτσάκης (Νέστορας), Καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ

Πολύ μεγάλη απήχηση είχε η απεργία της Αστυνομίας σε όλους τους δημόσιους υπαλλήλους, σε όλη την αγωνιζόμενη Αθήνα. Ήταν μια επιβεβαίωση, ότι και η Αστυνομία είναι με την Εθνική Αντίσταση. Τόσο περισσότερο που συνέπεσε με τη μεγάλη παναθηναϊκή εκδήλωση – γενική απεργία και διαδήλωση της 25 Ιούνη κατά της τρομοκρατίας βασικά, αλλά και κατά της Επιστράτευσης, που ποτέ δεν έπαψε ν’ αποτελεί απειλή.