“Μνήμες υπανάπτυξης” του «πρύτανη» του κουβανέζικου κινηματογράφου Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα – Από 14/2 στους κινηματογράφους από την New Star

Κοινωνική/Ασπρόμαυρη/Διάρκεια: 97′

Παραγωγή: Κουβανική Σκηνοθεσία: Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα

Πρωταγωνιστούν: Σέρτζιο Κοριέρι, Ντέιζι Γκρανάντος, Εσλίντα Νούνιεζ, Ομάρ Βαλντές, Ρενέ Ντε Λα Κρούζ, Ιολάντα Φαρ, Οφέλια Κονζάλες, Χοσέ Γκιλ Αμπάντ

Περίληψη: Ο σκηνοθέτης Αλέα θίγει σε αυτήν την ταινία το θέμα των αστικών κατάλοιπων της παλιάς τάξης και των δυσκολιών προσαρμογής στη νέα κοινωνική πραγματικότητα. Η ιστορία του φιλμ τοποθετείται το 1961 δύο χρόνια μετά την επικράτηση του νέου καθεστώτος. Ο Αλέα αφομοιώνοντας τις αισθητικές αρχές της νουβελ-βαγκ και τις αφηγηματικές τεχνικές του σινέ –βεριτέ, στήνει την ταινία του στο ενδιάμεσο της μυθοπλασίας και του ντοκιμαντέρ, κινηματογραφώντας την εύθραυστη και ευμετάβλητη περιοχή όπου τέμνονται οι μικρές ασήμαντες ανθρώπινες ιστορίες και οι προσωπικές μνήμες με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, συλλαμβάνοντας τις αντηχήσεις της Ιστορίας στο εσωτερικό του κεντρικού ήρωα.

“Μνήμες υπανάπτυξης” του «πρύτανη» του κουβανέζικου κινηματογράφου Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα – Από 14/2 στους κινηματογράφους από την New Star

Υπόθεση:Ο κεντρικός ήρωας είναι ένας καλλιεργημένος αστός που αρνήθηκε να ακολουθήσει τη γυναίκα του, τους γονείς του και τους φίλους του στην Αμερική κι έμεινε μόνος του στην Κούβα, παρατηρητής και σχολιαστής των μεταλλαγών που γίνεται στη χώρα του. Προτιμά να παραμείνει στην Αβάνα και μολονότι υποστηρίζει την επανάσταση, έστω κι αν δεν καταλαβαίνει πλήρως τους στόχους της, δεν αποφασίζει να πάρει μέρος στο χτίσιμο της νέας κοινωνίας. Ζει χωρίς να δουλεύει. Ηρωας εξαιρετικά αντιφατικός, που μένει απελπιστικά αδρανής όταν ξεσπά η κρίση στον Κόλπο των Χοίρων κι όλη η χώρα κινητοποιείται για να αντιμετωπίσει την αμερικανική εισβολή.

Δείτε το trailer της ταινίας:

Η κριτική του Βασίλη Ραφαηλίδη στην εφημερίδα «Το Βήμα», 7-3-1979:

Τούτη η ταινία του «πρύτανη» του κουβανέζικου κινηματογράφου, που τη γύρισε το 1968, δυο χρόνια μετά το θάνατο ενός γραφειοκράτη, πριν από το καθετί είναι ένα εκπληκτικό μάθημα διαλεκτικής με εικόνες: οι έννοιες «καλός» (προλετάριος) και «κακός» (αστός) θα αδειάσουν από το αρχικό γραμματολογικό τους νόημα και θα μπουν υπό κρίσιν και έρευνα. Για να αποδειχθεί στο τέλος ότι η υπανάπτυξη είναι κοινό χαρακτηριστικό τόσο του αστού όσο και του προλετάριου, εφόσον και οι δύο βιώνουν την υπανάπτυξη, αλλά με εντελώς διαφορετικό τρόπο ο καθένας: η υπανάπτυξη του αστού είναι κυρίως ιδεολογική, ενώ η αυτή του προλετάριου είναι κυρίως ηθική.

“Μνήμες υπανάπτυξης” του «πρύτανη» του κουβανέζικου κινηματογράφου Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα – Από 14/2 στους κινηματογράφους από την New Star

Ένας καλόβολος και βαριεστημένος αστός αρνείται να εγκαταλείψει την Κούβα μετά το φιάσκο του Κόλπου του Χοίρων. Και προσπαθεί να καταλάβει τι γίνεται στην πατρίδα του. Και καταλαβαίνει πολύ λίγα πράγματα, παρά την καλή του διάθεση. Αυτό που κυρίως τον εντυπωσιάζει, είναι μια κάποια αλλαγή, έννοια παντελώς άγνωστη στη λιμνασμένη, στην ιδεολογική της μούχλα τάξη του. Από την άλλη μεριά, όμως, η σχέση του με μια «λαϊκιά» που αντικαθιστά τη φυγάδα σύζυγο του, του μαθαίνει πως οι προλετάριοι είναι ολικά υπανάπτυκτοι όσον αφορά τα ήθη, κυρίως τα σεξουαλικά, που δίνουν τον τόνο στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Λοιπόν, εκείνοι πρέπει ν’ ανέβουν στο επίπεδο της ηθολογικής φινέτσας του αστού κι αυτός να ανέβει στο επίπεδο της ιδεολογικής πληρότητας του αγωνιζόμενου, μέσα στην αγραμματοσύνη του προλετάριου. Μόνο τότε θα είναι πλήρης η κατάργηση της υπανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα.

Όλα αυτά ο Αλέα μας τα λέει εντελώς υπαινικτικά μέσα από ένα έξοχο μοντάζ, που αρθρώνει τέλεια το παλιό και το καινούργιο.

Βλ. και Λεξικό Ταινιών Βασίλης Ραφαηλίδης (Κριτικός κινηματογράφου)

“Μνήμες υπανάπτυξης” του «πρύτανη» του κουβανέζικου κινηματογράφου Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα – Από 14/2 στους κινηματογράφους από την New Star

Λίγα λόγια για τον σκηνοθέτη Tomás Gutiérrez Alea:

Ο σημαντικότερος σκηνοθέτης του σύγχρονου κουβανέζικου κινηματογράφου, ο Tomás Gutiérrez Alea είναι επίσης και ο πιο γνωστός στο δυτικό κοινό.

Γεννήθηκε στην Αβάνα το 1928 και σπούδασε Νομική στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας και κινηματογράφο στην Ιταλία, στο Centro Sperimentale di Cinematografia.

Έντονα επηρεασμένος από τον Ιταλικό Νεορεαλισμό, επέστρεψε, την δεκαετία του ’50, στην Κούβα και εντάχθηκε στη ομάδα Nuestro Tiempo. Μαζί με τον σκηνοθέτη Julio Garcia Espinosa σκηνοθέτησαν το 1955, ένα ντοκιμαντέρ που απαγορεύτηκε από το καθεστώς. Συμμετείχε ενεργά στον αγώνα ενάντια στην δικτατορία του Μπατίστα. Κεντρικό πρόσωπο στην κινηματογραφία της Κούβας μετά την επανάσταση, ο Tomas Gutierrez Alea είναι ένας από τους ιδρυτές του Instituto Cubano del Arte e Industrias Cinematograficos (ICAIC).

Το έργο του αντανακλά και καταγράφει τους ιδεολογικούς και πολιτικούς προβληματισμούς, τις εσωτερικές ανησυχίες της κουβανέζικης κοινωνίας. Με τις ταινίες του παρακολουθεί την πορεία της χώρας του από τον αγώνα ενάντια στην δικτατορία του Μπατίστα, στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης και από τις δύσκολες συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου στα χρόνια του οικονομικού αποκλεισμού. Το έργο του εκτός από ντοκιμαντέρ περιλαμβάνει πολιτικές σάτιρες ενάντια στην γραφειοκρατία, ιστορικά δράματα, πολιτικές αλληγορίες, κωμωδίες.

“Μνήμες υπανάπτυξης” του «πρύτανη» του κουβανέζικου κινηματογράφου Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα – Από 14/2 στους κινηματογράφους από την New Star

Ο Θάνατος ενός γραφειοκράτη/ Muerte de un burócrata εκκινεί από ένα μακάβριο περιστατικό: Ένας εργάτης πεθαίνει σε εργατικό ατύχημα και θάβεται μαζί με το εργατικό βιβλιάριο του. Σύντομα η χήρα του ανακαλύπτει ότι μόνο με αυτή τo βιβλιάριο μπορεί να διεκδικήσει τη σύνταξη που της αναλογεί. Το νεκροταφείο, όμως, δεν επιτρέπει τις εκταφές. Έτσι λοιπόν, ο ανιψιός ξεκινάει μία ξεκαρδιστική μάχη εναντίον των αρχών, για να ξεθάψει και να ξαναθάψει το θείο του, έτσι ώστε να μπορέσει να πάρει το πολύτιμο αυτό έγγραφο. Ο ήρωας θα βρεθεί σε θέση παρόμοια με εκείνη του ήρωα της «Δίκης» του Κάφκα….

Το Μνήμες Υπανάπτυξης/ Historias del Subdesarrollo, βασισμένο στο βιβλίο του Edmundo Desnoes, είναι ένα από τα πιο εμβληματικά του έργα: αφηγείται την ιστορία ενός καλλιεργημένου αστού, που, μετά την επανάσταση, αρνείται να φύγει στις ΗΠΑ με την οικογένειά του. Προτιμά να παραμείνει στην πατρίδα του και να βοηθήσει την επανάσταση, παρόλο που δεν αντιλαμβάνεται πλήρως τους στόχους της..

“Μνήμες υπανάπτυξης” του «πρύτανη» του κουβανέζικου κινηματογράφου Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα – Από 14/2 στους κινηματογράφους από την New Star

Ο Τελευταίος Δείπνος/ La última cena διανθίζεται με χιούμορ και με ειρωνική διάθεση. Διαδραματίζεται στην Κούβα του 18ου αιώνα, και έχει κεντρικό χαρακτήρα έναν θρησκόληπτου κόμη, που αποφασίζει να κάνει μια αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου ακριβώς τη Μεγάλη Πέμπτη. Η ταινία δίνει μια αφορμή στον Alea να καταγγείλει την υποκρισία και τις αντιφάσεις της θρησκείας και της αριστοκρατίας.

Συν-σκηνοθεσία με τον Juan Carlos Tabío, η ταινία του Alea Φράουλα και Σοκολάτα/ Fresas y Chocolate προτάθηκε το 1993 για το Όσκαρ Ξένης Ταινίας. Αφηγείται την ιστορία μύησης ενός απογοητευμένου κομμουνιστή στην Kούβα του ’50, του Nτάβι, στον κόσμο της ποίησης, της λογοτεχνίας, της όπερας, μέσα από τη γνωριμία του με τον ομοφυλόφιλο Nτιέγκο.

Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα

Ο Tomas Gutierrez Alea είναι συγγραφέας του θεωρητικού βιβλίου Dialectica del Espectador. Πέθανε το 1996.

Γύρισε μεταξύ άλλων και τις ταινίες: El Megano (συν-σκηνοθεσία, 1955), Esta Tierra Nuesta (1959), Ιστορίες της Επανάστασης/ Historias de la Revolucion (1961), Las Doce Silas (1962), Cumbite (1964), Ο Θάνατος ενός Γραφειοκράτη/ Muerte de un burócrata / Death of a Bureaucrat (1966), Μνήμες Υπανάπτυξης/ Historias del Subdesarrollo/ Memories of Underdevelopment/ Memorias del Subdesarrollo (1968), Una Pelea Cubana Contra Los Demonios/ Cuban Fight Against Demons (1971), Ο Τελευταίος Δείπνος/ La última cena / The Last Supper (1976), De Cierta Manera/ One Way or Another (1977), Οι Επιζήσαντες/ Los Sobrevivientes/ Survivors (1979), Hasta Cierto Punto/ Up to a Certain Point (1984), Cartas Del Parque / Letters from the Park (τηλεοπτικό, 1988), Φράουλα και Σοκολάτα/ Fresa Y Chocolate/ Strawberry and Chocolate (1994), Guantanamera (1995)