Πάνος Ζάχαρης: “Ό,τι φτιάχνω έχει μέσα λίγο Κομμουνιστικό Μανιφέστο”

Συναντήσαμε τον αγαπημένο γελοιογράφο του κοινού, Πάνο Ζάχαρη, ένα βράδυ σε ένα ταβερνάκι και τον ανακρίναμε όπως συνηθίζουμε!

Ποιος είναι οι πρώτος που βλέπει τα σκίτσα σου;

Η σύντροφός μου η Βάσια.

Ποιες είναι οι επιρροές που είχες μικρός, πέρα από τις κλασικές, πχ Στάθης, Ιωάννου κτλ;

Αυτοί είναι δεδομένοι. Στο σπίτι μου μεγάλωσα με πολιτική γελοιογραφία.

Έμπαινε δηλαδή Ριζοσπάστης με τις γελοιογραφίες του Στάθη;

Έμπαινε Ριζοσπάστης και μετά Ελευθεροτυπία, οπότε ο Στάθης έμπαινε σταθερά στο σπίτι. Σίγουρα είχα επιρροές φουλ από Αστερίξ και Λούκυ Λουκ. Αλλά και τη Μαφάλντα του Κίνο, ο οποίος ωστόσο δε μου κάνει την ίδια εντύπωση πια και δεν ξέρω σε ποιο βαθμό με επηρέασε. Σαν παιδί, μου άρεσε πολύ η εικονογραφημένη μυθολογία…

Οι κλασικές εκδόσεις του Στρατίκη;

Ναι, αλλά κυρίως αφοί Στεφανίδη, με τα άσπρα περιγράμματα. Τα οποία αντέγραφα, τα έκοβα με ψαλιδάκι κι έστηνα ιστοριούλες πάνω σε τραπέζι. Κι αυτό ίσως να ήταν η πρώτη μου επαφή με αυτό που λέμε γελοιογραφία, με την έννοια ότι προσπαθούσα να διασκευάσω μια ιστορία πχ του Ηρακλή, όχι πολύ ανατρεπτικά μεν, αλλά με διαφορετικά στοιχεία.

Δηλαδή;

Τώρα δε θυμάμαι κάτι συγκεκριμένο, αλλά ήταν αγαπημένο παιχνίδι. Μπορεί να έβαζα περισσότερο αίμα ή να έχει γονατίσει το λιοντάρι τον Ηρακλή και να τον βοηθάει πιο πολύ ο Ιόλαος. Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με τη λογική της εικονογραφημένης αφήγησης, του κόμικ…

Είχες κι εσύ κλασική παιδεία με Αρκά ή δεν ανήκεις σε αυτούς που απογοητεύτηκαν με την εξέλιξή του;

Η όλη φάση με τον Αρκά είναι σύνθετη και νιώθω αμήχανα να μιλάω για αυτόν. Δεν αφορά μόνο στην πολιτική του άποψη, αλλά και στον τρόπο που δουλεύει, που πουλάει τη δουλειά του, που την επικοινωνεί. Ο Αρκάς με έχει επηρεάσει πολύ και μου κάνει εντύπωση ότι μερικοί δεν το παρατηρούν. Εξακολουθώ να τον παρακολουθώ και να αναζητώ τον πραγματικό Αρκά στα σκίτσα του των τελευταίων χρόνων. Δυστυχώς το πνεύμα και τη σπιρτάδα του, ή τουλάχιστον κάτι λίγο από αυτή την έχω βρει μόνο στην “Αποικία”, που είναι όμως ένα εξοργιστικά αντικομμουνιστικό έργο. Είναι θλιβερό πως βρίσκω τον Αρκά μονάχα μέσα σε αυτό το έργο.

Του το είχες ότι θα γινόταν ακραιφνής φιλελεύθερος;

Δε με είχε προβληματίσει ποτέ. Πάντως με έχει επηρεάσει βαθιά σχεδιαστικά αλλά και στο πώς δομούσε το κόμικ στριπ. Προσπαθώ να αποφεύγω το κλασικό τελευταίο καρέ του, που είναι ο εμβρόντητος, αμίλητος τύπος αλλά όχι πάντα με επιτυχία. Είναι ζητούμενο αν μπορούμε να διασώσουμε τη δουλειά του, διότι ο ίδιος γκρεμίζει καθημερινά την υστεροφημία του. Εγώ έχω τα βιβλία του, είναι εκεί, θα τα δώσω και στο παιδί μου. Αλλά είναι όσα έβγαλε μέχρι το 2000, μέχρι τη “Ζωή Μετά” περίπου.

Ο Ιωάννου είναι ο κορυφαίος;

Δεν μπορώ να μπω στη διαδικασία να απονείμω τίτλους ειδικά σε ανθρώπους που γνωρίζω και προσωπικά. Όμως ο Ιωάννου μαζί με τον Καλαϊτζή είναι κατά τη γνώμη μου οι πιο σημαντικοί, όπως βέβαια και ο Στάθης. Επειδή όμως με ρώτησες για τον Ιωάννου, τον ξεχωρίζω για τον “Τρίτο Δρόμο”. Ένας άνθρωπος γεννημένος το 82′, όπως εγώ, διαβάζοντας τον “Τρίτο Δρόμο”, νιώθει σα να έζησε την πρώτη δεκαετία του ΠΑΣΟΚ. Πέρα από το αν είναι καλός γελοιογράφος –που είναι ασυζητητί κορυφαίος-, το έργο του έχει κι αυτήν την αξία. Για μένα έχει πολύ μεγάλη σημασία ότι υπάρχει ένα μεγάλο έργο του που σε φέρνει σε επαφή με μια ολόκληρη περίοδο και δείχνει πως το κόμικ μπορεί να είναι βαθιά πολιτικό. Θεωρώ ότι αυτό θα μείνει από τον Ιωάννου.

Το έχουμε συζητήσει κι άλλες φορές, πως το κόμικ είναι σαν ιστορική πηγή. Το θεωρείς μεγάλο βάρος αυτό, θεωρείς λάθος να το λέμε;

Το πολιτικό σκίτσο σαφέστατα, γιατί είναι μια αποτύπωση. Αν η φωτογραφία είναι αποτύπωση μιας στιγμής, η γελοιογραφία είναι η πειραγμένη φωτογραφία μιας στιγμής. Δε δείχνει τι συνέβη τότε, αλλά πώς είδαν κάποιοι αυτό που συνέβη, οπότε μπορεί να λειτουργήσει σαν πηγή. Από τις εκατό γελοιογραφίες βέβαια, έτσι θα λειτουργήσει η μία. Για αυτό επανέρχομαι στον Ιωάννου. Αποφάσισε να φτιάξει μια σειρά, που είναι στην ουσία ιστορική καταγραφή, διαστρεβλωμένη βέβαια, γιατί μπαίνει ο παράγοντας “σάτιρα”. Αλλά το ότι κατάφερε να αποτυπώσει μια ολόκληρη περίοδο και να μη λειτουργήσει αυτός ο κανόνας “ένα στα εκατό”, το κάνει από τα πιο εμβληματικά έργα της ελληνικής γελοιογραφίας, παρότι δεν είναι καθαρή γελοιογραφία, αλλά πολιτικό κόμικ.

Ο μικρός Πάνος Ζάχαρης τι ήθελε να γίνει;

Τα επαγγέλματα που ήθελε να κάνει ήταν κατά σειρά: καρδιοχειρουργός, επηρεασμένος από το Μαγκντί Γιακούμπ που έσωσε τον Ανδρέα Παπανδρέου και την υπερπροβολή του γεγονότος, είχε μπει σε αυτό το τριπάκι. Ήθελε να γίνει παλαιοντολόγος για να βρίσκει δεινόσαυρους και είχε απογοητευτεί πάρα πολύ όταν είχε μάθει πως δεν υπήρχαν στην Ελλάδα -αλλά θα πήγαινε στο εξωτερικό. Και μετά ήθελε να γίνει σκιτσογράφος.

Ενώ ο 18χρονος Πάνος Ζάχαρης που συμπληρώνει μηχανογραφικό για το Πανεπιστήμιο;

Κάνει μηχανογραφικό και περνάει όπου θέλει, επιλέγει να περάσει στη Φιλοσοφική, στο Ιστορικό, που του φαίνεται πιο ελκυστικό, γιατί στην πραγματικότητα δεν ξέρει τι θέλει να κάνει. Ψιλοσκέφτεται να γίνει δημοσιογράφος, θεωρεί πως αν και θέλει να γίνει σκιτσογράφος, δεν πρόκειται να βιοποριστεί από αυτό, και περνάει τρία χρόνια στα οποία ψάχνεται. Όταν καταλήγει γύρω στα 22-23 ότι θέλει να γίνει σκιτσογράφος, το παλεύει.

Και πώς το βρίσκει;

Το βρίσκει σε μια φάση που τρώει διάφορες φρίκες, “ποιος είμαι, πού πάω, τι κάνω;” και με τη συγκλονιστική συμπαράσταση των γονιών: “Εμείς αγόρι μου, θεωρούμε πως αυτό θα σου άρεσε να κάνεις, πάλεψέ το εμείς είμαστε εδώ”.

Άρα κατασταλάζεις πολιτικά πιο πριν από ό,τι επαγγελματικά.

Α καλά ναι, από δέκα χρονών, επτά, τριών…

Σε έχει επηρεάσει το Ιστορικό-Αρχαιολογικό στην έμπνευσή σου;

Ναι, πολύ.

Ποια εποχή είναι η αγαπημένη σου και την επιλέγεις συχνότερα;

Δεν ξέρω…

(Βάσια: Οι Κονκισταδόρες στη Λατινική Αμερική. Και μετά η περίοδος της σκλαβιάς.)

Με τραβάει γενικά ο Μεσαίωνας και ειδικά η αποικιοκρατία στη Λατινική Αμερική. Με έχει επηρεάσει πάρα πολύ ο Γκαλεάνο, που κάθε ιστορία του είναι ένα στριπάκι. Τρελαίνομαι γιατί δεν έχω το θράσος να το αντιγράψω. Μερικές φορές εύχομαι να είχα άγνοια κινδύνου, να παίρνω ιστορίες του Γκαλεάνο να τις εικονογραφώ, αλλά δεν μπορώ να το κάνω.

Θα ήθελες να δεις κάποιο αγαπημένο σου έργο να γίνεται κόμικ; Κάτι αντίστοιχο με την πρόσφατη έκδοση-διασκευή του “Καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς”…

Όχι, γιατί θα ένιωθα μειονεκτικά ή μάλλον αμήχανα απέναντι στον αρχικό δημιουργό.

Αν είχες τη συναίνεσή του;

Προτιμώ να βάλω την πρόκληση στον εαυτό μου να κάνω κάτι αξιοπρεπές από μόνος μου. Ίσως κάποτε προσπαθήσω να διασκευάσω ή μάλλον να πατήσω σε κάποια βιογραφία. Για παράδειγμα την ιστορία του Βασίλι Ζάιτσεφ, που είναι εμβληματική, αυτό θα μπορούσα να το κάνω. Αλλά λογοτεχνικά κείμενα έχω μια συστολή να τα αγγίξω, όσο αγαπημένα κι αν είναι. Μου φαίνεται πως παραείναι σπουδαία για να τα πιάσω… Ότι δεν θα πρόσθετα κάτι.

Το λέμε για την αμεσότητα με το κοινό, που αγαπάει πολύ την εικόνα. Πιο εύκολα θα διαβάσει μια γελοιογραφία δικιά σου, παρά ένα μεγάλο κείμενο.

Σύμφωνοι αλλά προτιμώ να παλέψω να κάνω κάτι δικό μου. Η αλήθεια είναι πως στην Ελλάδα υπάρχει τα τελευταία χρόνια μια έντονη τάση μεταφοράς σε κόμικς σπουδαίων λογοτεχνικών έργων με πολύ ωραίο αποτέλεσμα. Δεν είναι κακό, αλλά βασικό στοιχείο του κόμικ είναι και το σενάριο. Προφανώς αν πάρεις ένα πετυχημένο βιβλίο και το διασκευάσεις, δουλεύεις, το αλλάζεις, δεν το συζητάμε. Αλλά θεωρώ ότι υπάρχει ανάγκη για καινούρια, φρέσκα πράγματα, από το μηδέν. Η απάντησή μου είναι αρνητική δηλαδή για δύο λόγους. Αφενός το σέβομαι υπερβολικά, ίσως και το φοβάμαι, αφετέρου προτιμώ την πρόκληση να φτιάξω κάτι εξ ολοκλήρου δικό μου.

Πώς ένιωσες όταν δόθηκε το σκίτσο σου στην Αχέντ Ταμίμι;

Ήταν πολύ μεγάλη χαρά. Ήξερα ότι θα της δοθεί, δεν ήξερα όμως ότι θα της δοθεί από το Γραμματέα στο Φεστιβάλ, μπροστά στον κόσμο. Για αυτήν την κοπέλα έγινε το σκίτσο και φτάνοντας στα χέρια της, εκπλήρωσε τον προορισμό του κατά κάποιον τρόπο. Ένιωσα τιμή που δόθηκε ως δώρο του Κόμματος, ήταν πολύ ξεχωριστό.

Το Working Dead γεννήθηκε σαν ιδέα, διαβάζοντας το Κομμουνιστικό Μανιφέστο;

Για κανένα λόγο. Αλλά ό,τι φτιάχνω, έχει μέσα και λίγο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, κατά μία έννοια. Όσα αναγνώσματα με έχουν καθορίσει, αποτυπώνονται προφανώς στη δουλειά μου. Δε θα είχε καμία σχέση με αυτό που είναι, χωρίς αυτές τις παραστάσεις. Ο βασικός λόγος που ήθελα να κάνω το Working Dead είναι ότι δεν ήθελα να κάνω μόνο πολιτικές γελοιογραφίες για την επικαιρότητα. Είχα επτά-οκτώ χρόνια που δούλευα καθημερινά ως γελοιογράφος, έψαχνα τον τρόπο να κάνω κάτι διαχρονικό. Και το πιο διαχρονικό είναι αυτό: η σχέση καταπιεζόμενου-καταπιεστή.

Είχες εξ αρχής στο νου σου ότι θα γίνει σειρά;

Ναι, είχα φτιάξει τέσσερα-πέντε επεισόδια πιλότο και έψαχνα να δω πού θα τα δώσω. Δεν ήξερα πως θα τραβήξει τόσο όμως.

Το λογοπαίγνιο στον τίτλο πότε γεννήθηκε;

Όταν έψαχνα τίτλο για τη σειρά. Είχα σκεφτεί διάφορα, δεν τα θυμάμαι τώρα. Θεωρώ ότι ο τίτλος έχει βοηθήσει πολύ.

Ίσως χρειάζεται επεξήγηση για τις παλιότερες γενιές.

Ίσως ακουστεί κάπως, αλλά δεν απευθυνόμουν κυρίως σε αυτό το κοινό. Το βασικό όμως είναι ότι δεν είχα σκεφτεί πως θα τραβούσε τόσο. Ο πρώτος κύκλος ήταν καμιά 75αριά επεισόδια, τώρα έχουμε άλλα 50 και θα τραβήξει κι άλλο. Λογικά κάποια στιγμή θα κλείσει ο δεύτερος κύκλος με ένα ακόμα αλμπουμάκι και θα ανοίξει ένας τρίτος, που δεν έχω ιδέα ακόμα πως θα λέγεται… Working Dead and 2;

Με τoν τίτλο Working Dead End… εννοούσες ότι δε θα πιάνεις μόνο ιστορίες ταξικής πάλης;

Στην ουσία παίζω με το dead–end, που σημαίνει αδιέξοδο, και το ότι ο πρώτος κύκλος έκλεισε αλλά η σειρά δεν τελείωσε, θα ασχοληθώ και με άλλα πράγματα, πέρα από την εργασία.

Αν σου ζητούσαν να το μεταφράσουν σε μια άλλη γλώσσσα;

Είναι στόχος, αλλά όχι εύκολος. Κάποια στιγμή μπορεί να γίνει.

Θα χαθούν κάποια λογοπαίγνια ίσως…

Είναι λίγα.

Υπάρχουν όρια στη σάτιρα; Βασικά για σένα τι είναι σάτιρα;

Καταρχάς, ο χαβαλές δεν είναι σάτιρα. Η σάτιρα είναι ένα είδος χιούμορ, μια τέχνη του σαρκασμού, η οποία από τη γέννησή της είναι σοβαρή. Ασχολείται συνήθως με κάτι σημαντικό. Υπάρχει και η σάτιρα, που θα ασχοληθεί με την καθημερινή ζωή, αλλά το είδος είναι κυρίως πολιτικό, καυτηριάζει, είναι αρκετά εκλεπτυσμένο. Ο χαβαλές είναι ρόπαλο, η σάτιρα είναι στιλέτο, και τα δύο κάνουν ζημιά. Τη ζημιά που κάνει το ρόπαλο την βλέπεις, μυαλά στους τοίχους, αίματα κλπ. Αυτήν που κάνει το στιλέτο μπορεί να μην την αντιληφθείς σε πρώτη φάση. Γενικά στρέφεται ενάντια στον ισχυρό, αυτό είναι νόμος. Αν σατιρίζεις το φτωχό, δεν είναι σάτιρα, είναι κακεντρεχής γελοιοποίηση.

Έχεις κάτι συγκεκριμένο κατά νου;

Ναι έχω πολλά. Ένα κύριο χαρακτηριστικό που διαχωρίζει τους επαγγελματίες της σάτιρας μεταξύ τους είναι με ποιον έχουν επιλέξει να είναι. Που στην πραγματικότητα δεν επιλέγεις. Εφόσον είσαι ένας εργαζόμενος που υποφέρει από τις σημερινές συνθήκες, γενικά είσαι με τους υπόλοιπους εργαζόμενους, δεν είναι επιλογή αυτό. Αν είσαι με τους άλλους, είσαι απέναντι. Προφανώς ένας σκιτσογράφος ή ένας συγγραφέας δεν είναι κεφαλαιοκράτης, είναι όμως κομμάτι της αυλής του. Οπότε δεν μπαίνει ζήτημα επιλογής.

Νιώθεις κάποεις φορές να σε καταπίνει η επικαιρότητα και να πνίγει την έμπνευση;

Μόνο κάθε μέρα, αλλά όχι δεύτερη φορά μες στη μέρα. Μου αρέσει πολύ η επικαιρότητα, η δουλειά της εφημερίδας, το περιβάλλον, οι ρυθμοί της, τους έχω συνηθίσει. Πολύ σπάνια θα υπάρξει παραπάνω από μία ώρα που να μη δω τι γίνεται. Ωστόσο μερικές φορές γίνεται βραχνάς, όταν πρέπει να φτιάξεις κάτι.

Κι ας είσαι σε εβδομαδιαία εφημερίδα…

Ναι αλλά κάνουμε τα φωτομοντάζ κι η δουλειά είναι fulltime. Δεν ξέρω τι είναι πιο εύκολο, ένα σκίτσο καθημερινά, ή δεκάδες φωτομοντάζ και 2,3 σκίτσα τη βδομάδα. Επί της ουσίας δουλεύω φουλ για το Ποντίκι τρεις μέρες τη βδομάδα. Πέμπτη και Παρασκευή είναι οι μέρες που κάνω και άλλα πράγματα, που προετοιμάζομαι που ασχολούμαι με τα κόμιξ μου…

Είναι εύκολο να βρίσκεις μια ιστορία την εβδομάδα για τη σειρά;

Ναι, είναι εύκολο.

Έχεις και “καβάτζα”;

Τώρα έχω καβάτζα δύο επεισόδια, για να πάρω καμιά άδεια. Γενικά αν κάτσω, θα σκεφτώ. Αυτό λειτουργεί με δυο τρόπους. Μπορεί να συμβεί κάτι και να αναζητήσω πού μπορώ να κουμπώσω τα γεγονότα -πχ μια πρόσφατη ιστορία που σατίριζε την αστική δικαιοσύνη με το νόμο του Δράκοντα. Συνήθως όμως ισχύει αντίστροφα. Μπορεί να διαβάσω κάτι, να δω μια ταινία, να συζητήσω με κάποιον, να πιάσω ένα ενδιαφέρον γεγονός και μετά να το κάνω κάπως.

Έχεις βάλει δικούς σου ανθρώπους “λαθραία” μέσα σε σκιτσάκι;

Έχω βάλει σίγουρα τους γονείς μου στο Working Dead και τη σύντροφό μου σε ένα σκίτσο. Εμένα επίσης, με έχω βάλει σαν κρατούμενο Χριστιανό σε κελί στη Ρώμη. Κάνω διάφορα τέτοια κολπάκια. Όλοι κάνουν.

Τι δεν είναι καθόλου αστείο και σε ενοχλεί από τα σκίτσα που βλέπεις;

Ένα βασικό στοιχείο στη γελοιογραφία, όπως και στην αρθρογραφία, είναι ότι έχεις την ελευθερία να επιλέξεις θέμα. Αυτό που με ενοχλεί λοιπόν πρώτα απ’ όλα είναι η επιλογή του θέματος. Όταν γίνεται της κακομοίρας με ένα κυβερνητικό νομοσχέδιο και κάποιος επιλέγει να φτιάξει ένα σκίτσο για τα μάτια του Κούλη, αυτό με ενοχλεί. Αντίστοιχα με ενοχλούσε πάρα πολύ, όταν ήταν η ΝΔ στην κυβέρνηση, που μπορεί κάποιος να ασχολούνταν εμμονικά με την τότε Αντιπολίτευση. Με ενοχλεί η επιλογή θέματος και ο τρόπος που επιλέγεις να το αναδείξεις. Με ενοχλεί πχ να θέλεις να χτυπήσεις το ΣΥΡΙΖΑ και να το κάνεις αποδίδοντάς του χαρακτηριστικά επαναστατικού κόμματος. Κι εγώ θέλω να τον χτυπήσω, αλλά κάντο αλλιώς. Υπάρχουν σκίτσα που με εξοργίζουν. Πχ τα αντικομμουνιστικά σκίτσα, που είναι μια φάμπρικα από ένα συγκεκριμένο δημοσιογραφικό μαγαζί… Με ενοχλεί και η βαριεστημάρα. Το καταλαβαίνω, γιατί κι εγώ το κάνω μερικές φορές και όταν τα βλέπω σε άλλους, το καταλαβαίνω. Αλλά το κύριο είναι τι επιλέγεις να σχολιάσεις. Εκεί κρίνεται ο καθένας σε μεγάλο βαθμό.

Υπάρχουν πάντως συστημικά ΜΜΕ, όπου οι σκιτσογράφοι χτυπάνε το σύστημα με τη δουλειά τους. Και ίσως πει κανείς “κοίτα τι ελευθερία λόγου υπάρχει”.

Πάντα, η αλυσίδα του σκιτσογράφου ήταν αρκετά μεγαλύτερη από των υπόλοιπων συνακτών. Πάντα, άτυπα, ο σκιτσογράφος θεωρείται ο τρελός του χωριού, που μπορεί να πει μια κουβέντα παραπάνω, γιατί είναι ιδιαίτερος άνθρωπος, να μην τον πιέζουμε, αλλά και στο όνομα του πλουραλισμού, δήθεν ή πραγματικού, δεν αμφισβητώ προθέσεις.

Γίνεται έτσι και το άλλοθι του μέσου;

Στην πραγματικότητα ναι, αλλά δε νιώθω τύψεις για αυτό, πάντα συνέβαινε, είναι job description. Η γραμμή της εφημερίδας δεν καθορίζεται από το σκιτσογράφο. Ούτε υπάρχει ταύτιση σκιτσογράφου με τη γραμμή της εφημερίδας. Πλέον σε κάποιες περιπτώσεις, ψιλογίνεται, αλλά ο κανόνας δεν είναι αυτός. Συνήθως ο σκιτσογράφος έχει μια σχετική αυτονομία. Τα τελευταία χρόνια έχουν σφίξει τα γάλατα. Έχουν σφίξει γενικώς τα πράγματα. Αλλά εξακολουθεί να υπάρχει μια αυτονομία από κεκτημένη ταχύτητα.

Περιπτώσεις λογοκρισίας σε σκιτσογράφους υπάρχουν;

Υπάρχουν. Πρόσφατα έχουν γίνει διάφορα.

Όπως αυτό με τα σκίτσα για την Ε.Ε.;

Μιλάω για εφημερίδα. Υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν κοπεί σκίτσα, έχει γίνει αντιπαράθεση. Δεν είναι κάτι συνηθισμένο, ακόμα και τώρα, δε συμβαίνει τόσο. Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα είναι όντως αυτό με την έκθεση, όπου δε μιλάμε για ένα σκιτσογράφο, αλλά για τη μισή έκθεση. Μας έκοψαν κανονικά, βάζοντας “Χι” στα μισά σκίτσα.

Ίσως πει κανείς εδώ λοιπόν έχουμε αυτονομία, απολαμβάνουμε ελευθερία έκφρασης, στο σοσιαλισμό τι σκίτσα θα έχουμε;

Αυτή η ερώτηση με έχει προβληματίσει. Θεωρώ πως αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι πως πάντα θα υπάρχει σύγκρουση. Μπορεί να έχεις πάρει το οχυρό, να έχεις κερδίσει το ματς, αλλά η ρεβάνς παίζεται κάθε μέρα. Ο σκιτσογράφος θα βρίσκει τη θέση του στο πλευρό των φτωχών, που μπορεί σε μια συγκυρία να είναι στο πλευρό μιας επαναστατικής κυβέρνησης, απέναντι σε ένα άλλο κράτος, σε κατάλοιπα του παλιού ή και αντιθέσεις μες στο νέο… Θα την βρει όμως, δεν ανησυχώ για αυτό. Στην τελική, ας γίνει η επανάσταση, και ας ζοριστώ εγώ για ένα διάστημα…

Υπάρχει συγκεκριμένη ιστορική πείρα κι από σοβιετικά περιοδικά σάτιρας…

Εγώ θεωρώ ότι το πρόβλημα το μεγάλο, είναι πως ακόμα κι εμείς θεωρούμε μέσα μας πως δεν έχουμε χιούμορ, πως κομμουνισμός και χιούμορ δεν πάνε μαζί. Έχει επηρεάσει και εμάς αυτό το στερεότυπο, η αντίληψη πως η Σοβιετική Ένωση πχ ήταν ένα πράγμα βαρύ και γκρίζο. Πρέπει να το αλλάξουμε, ίσως έχουμε επηρεαστεί από αυτό, αλλά δεν ισχύει. Το χιούμορ, η σάτιρα, η τέχνη, η προπαγάνδα με την κυριολεκτική έννοια -όχι τη διαστρεβλωμένη- έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Οι κομμουνιστές έχουν χιούμορ;

Εντελώς. Μια χαρά χιούμορ έχουμε και ιδέες. Αλλά μερικές φορές… ένας άνθρωπος που εκπροσωπεί κάτι ευρύτερο, είναι λίγο πιο συγκρατημένος. Νιώθει πως δεν εκπροσωπεί μόνο τον εαυτό του. Μπορεί να μπαίνει σε μια διαδικασία να φιλτράρεις τα πάντα, να είσαι πιο προσεκτικός.

Σου έχει τύχει κριτική από κάποιο σύντροφο που να μη σηκώνει στιγμές αυτοσαρκασμού;

Δε θυμάμαι, γενικά όχι.

Είπες ότι σου αρέσουν τα μεγάλα έργα. Έχεις σκεφτεί πχ το Working Dead να μην είναι αυτοτελείς ιστορίες, αλλά μια συνέχεια με τους ίδιους ήρωες ή κάτι αντίστοιχο;

Ναι, το έχω σκεφτεί.

Είναι δύσκολο και το απέρριψες;

Όχι, δεν το έχω απορρίψει. Το Working Dead θα συνεχίσει ως έχει κι ελπίζω κάποια στιγμή να βρω χρόνο για να φτιάξω κι άλλα πραγματάκια, τύπου Working Dead, που θα είναι μεγαλύτερα, ίσως με μόνιμους ήρωες. Έχω κάτι στο μυαλό μου, αλλά δε θέλω να το πω, για να μην εκτεθώ, αν δεν τα φτιάξω. Σε πρώτη φάση, σκέφτομαι κάτι αντίστοιχο με τη νουβέλα, τετρασέλιδα ή οκτασέλιδα με μια θεματική. Ένα γκράφικ νόβελ, ιστορικό κόμικ, έχει χρονικές απαιτήσεις στις οποίες δεν μπορώ να ανταποκριθώ. Αλλά κάποιες μεγαλύτερες ιστορίες που να λειτουργούν σαν ενότητες και ίσως να μην μπουν όλες στο διαδίκτυο, αλλά να είναι εξ αρχής για να εκδοθούν, ναι, το έχω κατά νου σαν ιδέα…

Πλέον έχεις παρουσιάσει το άλμπουμ σε διάφορες γωνιές της Ελλάδας. Πώς ήταν η εμπειρία κι οι παρουσιάσεις;

Τρομερές. Είναι πολύ ωραίο να συναντάς κόσμο που γνωρίζεις από τα social media ή και καθόλου. Να βλέπεις ότι η δουλειά σου για κάποιους ανθρώπους έχει μεγάλη σημασία, που μπορεί να το ξέρεις θεωρητικά, ή να το υποψιάζεσαι, αλλά όταν βλέπεις να συμβαίνει όντως, εμένα μου δημιουργεί μια πολύ ευχάριστη αμηχανία. Όταν βλέπω ανθρώπους που μιλάνε ζεστά για τη δουλειά μου, κοκκινίζω, κομπιάζω, ιδρώνω, δεν τους κοιτάω -που είναι άσχημο.

Ποιο σε έκανε να νιώσεις πιο αμήχανα;

Είναι πολλά. Πχ “εγώ μαθαίνω ιστορία στον 5χρονο γιο μου από το Walking Dead“, εντάξει… Προσπαθώ να το αποτρέψω κιόλας, δεν είναι ιστορία αυτό, είναι διαστρέβλωση. Κάποια στιγμή μου έστειλε μήνυμα μια κοπέλα, που δουλεύει σε μεγάλη αλυσίδα βιβλιοπωλείων, πως σε ένα διάλειμμα άνοιγαν τις κούτες και διάβαζαν το άλμπουμ. Κάτι τέτοια σε κάνουν πύραυλο. Κι αυτό το ωραίο στις παρουσιάσεις… Το ότι σε αυτές τις συνθήκες μπαίνει κόσμος στη διαδικασία να δώσει 5, 10 ευρώ για να πάρει κάτι δικό μου, που είναι ήδη δημοσιευμένο, είναι για μένα απίστευτη τιμή και χαρά. Αυτό δεν ισχύει μόνο για το WD, αλλά και για το προηγούμενο άλμπουμ.

Έτσι απαντάς και στο ερώτημα για την επόμενη δουλειά σου. Λες έχεις κάποιες ιδέες.

Θα κάνω ενδεχομένως κάτι διαφορετικό στην ΕΦΣΥΝ, όταν ολοκληρωθεί το Scary Tales αλλά δεν μπορώ να πω ακόμα τι θα είναι.

Υπάρχουν στιγμές που κάνεις ένα σκίτσο με αφορμές, που λες: γιατί ρε γαμώτο να γίνει αυτό;

Ε, με το Μάτι είναι χαρακτηριστικό. Και με το Ζακ, τον Μπολσονάρου. Με το Ζακ είναι τα πιο χαρακτηριστικά γιατί είναι πρόσφατα κι είναι πολύ έντονο το γεγονός.

Κάποιο σκίτσο δικό σου που να ξεχωρίζεις; Ή που να είχε τις πιο πολλές κοινοποιήσεις;

Δεν ξέρω, νομίζω… Συγκλονιστικά πολλά share είχε ένα σκίτσο του Πελετίδη ως Οβελίξ, που ήταν και αδημοσίευτο κιόλας.

Είδαμε να παίζει πολύ κι από ανθρώπους που δεν το περιμέναμε, το σκίτσο με την υποδοχή των προσφύγων: “μη φοβάσαι, πάμε…”
Ανησυχείς κάποιες στιγμές ότι δε μιλάς για τον εργαζόμενο του σήμερα ή ότι εκφράζεις το δικό μας αριστεροχώρι; Και ότι ο εργαζόμενος στον οποίο απευθύνεσαι δεν είναι ο σημερινός εργάτης;

Ωραία ερώτηση. Προφανώς σκιτσάρω όντας ανάμεσα σε συγκεκριμένους ανθρώπους, βιολογικά, πολιτικά, διαδικτυακά, και κυρίως για αυτούς τους ανθρώπους. Αυτό που προσπαθώ να κάνω κι ορισμένες φορές παρεξηγείται είναι πως ειδικά στο Working Dead δε φτιάχνω εργαζόμενους ήρωες. Πολύ συχνά “κακός” είναι ο ίδιος ο εργαζόμενος. Δεν είναι ο εργοδότης ή ο επιστάτης, αλλά ο εργαζόμενος. Με αυτήν την έννοια, σκιτσάρω και για αυτούς που ρωτάς. Προσπαθώ να είμαι όσο πιο κοντά γίνεται στην πραγματικότητα. Οπότε αυτό που λέμε μέσος εργαζόμενος, μπορεί να είναι μακριά από διαδικασίες ή από κάθε συλλογικότητα…

Ή να είναι και χαφιές…

Άσε το χαφιέ. Η μεγάλη μάζα δεν είναι τέτοια. Έχει ενσωματώσει απλώς ιδεολογήματα. Αυτοί οι τύποι υπάρχουν. Και είναι αν θες οι πιο διασκεδαστικοί μου χαρακτήρες. Ένα πολύ αγαπημένο Working Dead είναι με κάτι σκλάβους στην Κούβα που συζητάνε για το Hercules, που είναι μαύρος, έρχεται και ζητάει να τον χαιρετάνε σα λευκό. Αυτό το σκίτσο δεν κολακεύει κανένα. Μπορεί να υπάρχουν σκίτσα που είναι στρατευμένα, αλλά δεν είναι ήρωες ή υπερεργάτες, που έρχονται να σαρώσουν τα πάντα σα φουσκωμένο ποτάμι. Η πλάκα είναι ότι μπορεί να τα διαβάζουν κάποιοι και να μην καταλαβαίνουν σε ποιον απευθύνονται.

Θα έβαζες νερό στο κρασί σου για καλλιτεχνικούς σκοπούς;

Αυτή είναι μια ερώτηση που την απαντάς με σιγουριά, όταν ξεψυχάς στο νεκροκρέβατο, ελπίζω σε πολύ μεγάλη ηλικία. Δεν μπορείς ποτέ να κάνεις παραγγελιά την ακεραιότητα. Όπως δεν μπορείς να κάνεις παραγγελιά και τον ηρωισμό. Αυτό εκείνη την ώρα κρίνεται, αν το κάνεις ή όχι. Να πω λοιπόν “όχι, ποτέ”, δεν μπορώ να το κάνω. Είναι όμως η μεγαλύτερή μου φιλοδοξία. Ελπίζω, θέλω, το παλεύω να μη βάλω νερό στο κρασί μου.

Υπάρχει καλός και κακός εργοδότης;

Όχι, δεν υπάρχει. Υπάρχουν κραυγαλέες περιπτώσεις μεγαλοεργοδοτών που εμπίπτουν στο ποινικό δίκαιο, αλλά όχι τώρα να λειτουργούν οι κακοί εργοδότες ως πλυντήριο για τους δήθεν καλούς.

Θεωρητικά ένα σκίτσο δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά τη διάθεση του κόσμου που παλεύει να τον αλλάξει. Έχεις σκεφτεί μήπως καμιά φορά λειτουργεί ως βαλβίδα εκτόνωσης για κάποιους; “Πες τα, μπράβο, κι εγώ δε θα τα πω ποτέ, αφού τα λες εσύ, κάνω μια κοινοποίηση και τέλος”.

Γίνεται κι αυτό κατά μία έννοια, αλλά δε νομίζω ότι είναι πρόβλημα. Στην ουσία, το σκίτσο μου απευθύνεται σε συγκεκριμένους ανθρώπους. Σε αυτή τη φάση με το FB, ξέρεις ήδη και σε ποιους αρέσει. Αν κυκλοφορήσει και το δουν περισσότεροι, μπορεί σε κάποιον κάποια στιγμή να του μιλήσει, να του βάλει κάποια πράγματα στη σκέψη του. Δε νομίζω ότι προσφέρει εκτόνωση. Στην ουσία ένα σκίτσο είναι ένα… “άντε, πάρε κι αυτό για το θέμα”. Λειτουργεί ενισχυτικά, βοηθάει ανθρώπους που το παλεύουν.

Πώς σου φαίνεται ότι εκτός από το δημιουργικό κομμάτι της δουλειάς σου, υπάρχει κι αυτό της προώθησης;

Αυτά τα δύο έχουν γίνει ένα. Είναι πραγματικότητα, δεν είναι καλό ή κακό. Όταν σχεδιάζω ένα σκίτσο… με την εμπειρία ξέρω τι χρώματα χρειάζονται, τι γράφει καλύτερα στο χαρτί ή στην οθόνη. Εγώ πλέον δουλεύω για την οθόνη, μολονότι πληρώνομαι για το χαρτί. Σε μεγάλο βαθμό πχ τις ισορροπίες των χρωμάτων τις επιλέγω με βάση την οθόνη.

Μπορεί κάποιος να έχει καλή προώθηση και δημόσιες σχέσεις και να πηγαίνει καλά, χωρίς να το αξίζει; Ή το ανάποδο;

Το δεύτερο μπορεί να ισχύει, το πρώτο δύσκολα. Το δεύτερο ισχύει. Ανακαλύπτω κι εγώ συχνά εξαιρετικά ταλαντούχους ανθρώπους που δεν ασχολούνται με το σπορ, έχουν μικρότερο κοινό. Το ανάποδο όμως ποτέ.

Ποιο σκίτσο είδες πρόσφατα και είπες πως ζήλεψες και ήθελες να το έχεις κάνει;

Ας μην πω Αναστασίου… Έκανε ένα ο Κώστας Μπεκιάρης… έκανε μια φοβερή δικαιοσύνη να λιώνει την καθαρίστρια, που το ζήλεψα.

Από συνδικαλιστική άποψη πώς είναι η κατάσταση στον κλάδο;

Δύσκολος κλάδος. Πέρα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε εργαζόμενος, μισθολογικά, ασφαλιστικά, ανεργία κλπ, δουλευουμε μέσα στο στόμα του λύκου και δουλευουμε άθελά μας για να συνεχίζει ο λύκος να ‘ναι χορτάτος και υγιέστατος. Τα ΜΜΕ είναι ένας χώρος όπου επηρεάζει πολύ τη συνείδηση των εργαζομένων και πέρα από τα κλασικά που παλεύουμε σε κάθε κλάδο, έχουμε να αναμετρηθούμε με επιπλέον δυσκολίες. Από την άλλη είναι ένας χώρος γεμάτος νέους ανθρώπους και το ευκολότερο πράγμα του κόσμου είναι να κουβεντιάσεις.

Πώς είναι η κατάσταση στο Πρωτάθλημα μπάσκετ Τύπου;

Είναι το καλύτερο πρωτάθλημα όλων των εποχών, συμμετέχουν περισσότερες ομάδες, πέρσι ήμασταν επτά-οκτώ, φέτος δεκατρείς, νέες ομάδες, νέοι παίκτες, με μεταγραφές που μπορούν να γείρουν την πλάστιγγα και άλλα τέτοια κλισέ. Και η συμμετοχή του Ριζοσπάστη, εντάξει… είναι ευχάριστη.

Πώς ένιωσες απέναντι στην τιμημένη φανέλα του Ριζοσπάστη;

Αμήχανα. Το καλό είναι ότι παίζω ελάχιστα. Κυρίως γυαλίζω πάγκο. Παρ’ όλα αυτά κερδίσαμε και ήμουν μέσα στο τελευταίο πεντάλεπτο που κάναμε την ανατροπή.

Δεν προσποιήθηκες τραυματισμό; Δεν πετούσες την μπάλα έξω επίτηδες;

Όχι, δε χρειάζεται να προσποιηθώ κάτι, για να μην παίξω. Πέρα από την πλάκα, γενικά παίζω λίγο. Όσο αντέχω. Κάνω ό,τι μπορώ, το ευχαριστιέμαι. Με το Ριζοσπάστη όμως, όντως ένιωσα αμήχανα. Θα νιώθω σαν…

Τον Ουέιντ απέναντι στους Χιτς (σ.σ.: η αγαπημένη του ομάδα).

Μπράβο, κάπως έτσι.

Ποιος θα το πάρει φέτος στο ΝΒΑ;

Δε γίνεται να το πάρει άλλη ομάδα από τους Ουόριορς. Άντε να φτάσουν τίποτα Μπακς, Σέλτικς, Ράπτορς στον τελικό…

Πού θα φτάσει ο Λεμπρόν και πού ο Γιάννης;

Φέτος; Ο Γιάννης ένα γύρο θα τον περάσει σιγουρα κι ενδεχομένως να φτάσει στον τελικό της Ανατολής. Ο Λεμπρόν, όπως είναι αυτή τη στιγμή η Δύση, δεν μπορείς να κάνεις προβλέψεις. Μπορεί να μείνει εκτός πλέι-οφ. Κοίτα, οι Μπακς δεν περίμενα να πάνε από φέτος τόσο καλά… Έβλεπα Σίξερς πάνω από αυτούς, αλλά δεν ανταποκρίνονται στο hype, δεν καταλαβαίνω γιατί… Οι Σέλτικς έχουν θεματάκι. Αυτή τη στιγμή πέραν των Μπακς οι Ράπτορς έχουν πλεονέκτημα στην Ανατολή.

Θα πάρει ποτέ τίτλο ο Γιάννης;

Επειδή πιστεύω πως κάποτε θα γίνει παίκτης ισόθεος του Λεμπρόν, είναι πολύ πιθανό να πάρει. Και να το πάρει μόνος του, θεωρώ ότι είναι χολ-οφ-φέιμ παίκτης.

Ο Ολυμπιακός του Μπλατ θα πάει φάιναλ φορ;

Όχι. Αλλά θα μας ψιλοδιασκεδάσει. Θα το παλέψει. Ο ΠΑΟ πάλι…
Βασικά δε με απασχολεί. Θεωρώ πως και οι δύο ελληνικές ομάδες έχουν υποβαθμιστεί. Εκεί που ήταν ομάδες top-6, αυτή τη στιγμή είναι βαριά στο Top-10. Η ένατη και η δέκατη, η όγδοη και η ένατη. Ο στόχος τους είναι τα πλέι οφ, κι αν γίνει κάνα θαύμα, οκέι. Αλλά πρέπει οι φίλαθλοι να ξεχάσουν ότι οι ομάδες μας είναι στην ελίτ. Δεν είναι. Ελίτ είναι η Ρεάλ, η ΤΣΣΚΑ, η Φενέρ… Η Μπασκόνια είναι καλύτερη από τις ελληνικές, η Αρμάνι επίσης, η Μακάμπι, τι να κάνουμε τώρα;

Ο Σπανούλης;

Εγώ είμαι της λογικής ΝΒΑ, να παίζουν όλοι μέχρι τα 40. Ο Σπανούλης μπορεί να παίζει, μπορεί να σταθεί, αλλά να αλλάξει λίγο ρόλο. Που ως ένα βαθμό γίνεται.

Ποια είναι η πιο ωραία συνέντευξη που έχεις κάνει;

Αυτή; Μπορεί και να ‘ναι… Καλή ήταν.