Ναζίμ Χικμέτ – Είναι όμορφη η ζωή αδερφέ μου

Το έργο Είναι όμορφη η ζωή, αδερφέ μου, σε μετάφραση από τα τουρκικά Λιάνας Μυστακίδου – εκδ. Λιβάνη – αποτελεί μια από τις λίγες πρόζες που έγραψε ο Χικμέτ. Γραμμένο λίγο πριν τον θάνατό του θεωρείται η μυθοπλαστική αυτοβιογραφία του Τούρκου ποιητή ο οποίος κοιτάζοντας πίσω, στα χρόνια που πέρασαν, ανασυνθέτει το υλικό του καιρού του.

Δέκατη πέμπτη γραμμή

Ο ΑΧΜΕΤ ΔΙΑΒΑΣΕ ξανά από την αρχή μέχρι το τέλος το βιβλίο με τα ποιήματα που είχε μείνει από τον Ζιγιά. Ποιος ξέρει πόσες φορές το είχε διαβάσει. Έχυσε νερό στο πάτωμα. Θέλησε να φτιάξει ένα άγαλμα με τη λάσπη. Αρχικά το κεφάλι της Ανούσκας. Δεν τα κατάφερε. Μια γάτα. Δεν τα κατάφερε. Μετά προσπάθησε να γράψει ένα ποίημα. Δεν ήξερε τι να γράψει, αλλά και πώς να το γράψει. Δεν κατάλαβε ποτέ το αρούζ βεζνί (ποιητικό μέτρο). Μήπως χρησιμοποιείται πια αυτό το μέτρο; Προσπάθησε να γράψει επτασύλλαβο. Με το μέτρο των στίχων «Σε ποιο λιμάνι πάει αυτό το καράβι με τα εκατό κατάρτια». Τελικά έγραψε: «Ο αποχωρισμός είναι ένα κλαδί, ρόδο μου, κι εσύ το πιο πικρό φρούτο του». Υπάρχουν ένα σωρό λέξεις που ομοιοκαταληκτούν με τη λέξη «φρούτο». Όμως καμία δε βοήθησε να σχηματιστεί ο δεύτερος στίχος. Είχα πει στην Ανούσκα: «Εάν ήμουν ποιητής, δε θα έγραφα ποιήματα για τον έρωτα». Πώς σκέφτηκα να γράψω ποιήματα; «Έργο του πρόστυχου κόσμου…» Γιατί να είναι πρόστυχος ο κόσμος; Ο κόσμος είναι ωραίος. Τι θα πει ο κόσμος είναι ωραίος; Τι του είναι ωραίο; Για πόσους ανθρώπους είναι ωραίος; Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι άνθρωποι ούτε καν σκέφτονται αν «ο κόσμος είναι ωραίος ή όχι». Ζουν μέσα στην αδικία, στην πείνα, στην τυραννία, στο θάνατο. Πόσοι άνθρωποι πολεμούν ενάντια στην αδικία, στην τυραννία, στο θάνατο; Εμείς λοιπόν πολεμάμε. Πολεμούν οι μάζες που στήνουν οδοφράγματα, που κάνουν επαναστάσεις. Εγώ δεν πολεμάω; Περιμένοντας να λυσσάξω και να σκοτωθώ από τη σφαίρα του Ισμαήλ; Να πάρει ο διάβολος!

Η κεντρική ιστορία δομείται γύρω από το πρόσωπο του Αχμέτ, μέλους του παράνομου τουρκικού κομμουνιστικού κόμματος, που φτάνει στη Σμύρνη. Κατά τη διαμονή του εκεί δέχεται το δάγκωμα ενός σκυλιού όμως η επιστροφή του στην Πόλη για να εμβολιαστεί θεωρείται παρακινδυνευμένη διότι εκκρεμεί εις βάρος του ποινή φυλάκισης.

Πριν έρθει ο Αχμέτ στη Σμύρνη, του είχαν πει στην Πόλη «Εσύ θα ετοιμάσεις το χώρο του κρυφού τυπογραφείου, μόνο το χώρο. Εμείς θα σε ενημερώσουμε για τα υπόλοιπα». Ο Αχμέτ τώρα κατάλαβε αυτά που του είπαν οι φίλοι του. Θα εκμεταλλευτούν στο έπακρο τις νόμιμες ευκαιρίες και θα εκδώσουν την εφημερίδα Γιολντάς. Καλά, δεν πρέπει να αποθηκεύουν κάπου το χαρτί, το μελάνι, τα γράμματα και όλο τον υπόλοιπο εξοπλισμό του κρυφού τυπογραφείου; Τώρα μείναμε εδώ με ένα σκέτο λάκκο. Μήπως οι δικοί μας εμπιστεύτηκαν το Σύνταγμα; Σέβεται ποτέ η δική μας μπουρζουαζία το Σύνταγμα; Όταν ξέσπασε η επανάσταση των Κουρδών, μόνο εμείς γράψαμε ότι «Δεν είναι μια τόσο απλή κίνηση συμμοριτών. Πρέπει να διανείμουμε τη γη των Κουρδών μπέηδων και σεΐχηδων στους Κούρδους αγρότες. Εάν στην υπόθεση αυτή υπάρχει δάκτυλος των Εγγλέζων, των υποστηρικτών του χαλιφάτου, πρέπει να κοπεί από τη ρίζα του. Δεν πρέπει να αιματοκυλιστούν ο τουρκικός και ο κουρδικός λαός». Τα είπαμε, τα ξαναείπαμε. Και τι έγινε;

Την κεντρική ιστορία της διήγησης πλαισιώνουν σκηνές από διαφορετικές περιόδους της ζωής του Αχμέτ με την αφήγηση του Χικμέτ να παρουσιάζει πειραματισμό σε μορφικά χαρακτηριστικά με χρονικές περιόδους που παρεμβάλλονται και την αφήγηση να εναλλάσσεται.

Η Ανούσκα ακούμπησε το κεφάλι της στο τζάμι του βαγονιού. Επιστρέφουμε στη Μόσχα. Το χέρι της στο χέρι μου. Τα δάση έρχονται και φεύγουν. Δε μιλάμε. Κρατά σφιχτά το χέρι μου σαν να πρόκειται να την αφήσω στο βαγόνι και να το σκάσω. Ψιθυρίζω:

Άκου πως παραπονιέται αυτό το νέι, πώς περιγράφει τον αποχωρισμό.

• Απαγγέλλεις πάλι το ποίημα του μυστικιστή ποιητή σας;
• Πώς το κατάλαβες;
• Από την αρμονία του. Πες το μια φορά ακόμα, πρώτα στα τουρκικά, μετά στα ρωσικά. Όμως να το ψιθυρίσεις στο αφτί μου.

Το κάνω.

• Πολύ θλιμμένο. Δεν μπορεί κανείς να βρει στον Καύκασο, στην κεντρική Ασία, αυτό το όργανο που λέγεται νέι;
• Νομίζω ότι μπορεί. Τι θα κάνεις;
• Θα προσπαθήσω να βρω ένα. Δε θα καταφέρω να το παίξω. Θα το κρεμάσω στον τοίχο του δωματίου μου.

Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 2015 με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας στο πλαίσιο προγράμματος TEDA. Ίσως γι’ αυτό να υπάρχει η εξής αλλαγή προς το τέλος. Στη σοβιετική έκδοση του 1962 με τίτλο ”Οι Ρομαντικοί” διαβάζουμε:

Eίμαι κομμουνιστής
Είμαι αγάπη απ’ τη κορφή ως τα νύχια,
αγάπη θα πει βλέπω, σκέφτομαι, κατανοώ,
αγάπη θα πει το παιδί που γεννιέται,
το φως που πλημμυρίζει
αγάπη θα πει να δέσεις μια κούνια στ’ άστρα
αγάπη θα πει να χύνεις τ’ ατσάλι μ’ απέραντο μόχθο
Είμαι κομμουνιστής.
Είμαι αγάπη απ’ την κορφή ως τα νύχια…

Στη συγκεκριμένη έκδοση έχει αντικατασταθεί το κομμουνιστής από το εργάτης.

Ο Ναζίμ Χικμέτ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 15 Γενάρη 1902 και πέθανε στη Μόσχα στις 3 Ιούνη 1963. Υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές της τουρκικής λογοτεχνίας. Αρχικά φοίτησε στη Ναυτική Ακαδημία ενώ κατόπιν σπούδασε οικονομικές και πολιτικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο της Μόσχας. Το 1924 επέστρεψε στην Τουρκία, όπου εργάστηκε σε διάφορες εφημερίδες και ανέπτυξε σημαντική πολιτική δράση, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και να φυλακιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 1951 αποφυλακίστηκε και έφυγε οριστικά από την Τουρκία ζώντας τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην πρώην ΕΣΣΔ και σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.