Νάνσυ Κλαμπάτσα: Μια παίκτρια αρχαιοελληνικής λύρας στην σύγχρονη Αθήνα

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συναντήσεις/ συνεντεύξεις της στήλης ήταν η Νάνσυ Κλαμπάτσα. Γεννημένη στην Θεσσαλονίκη, σπούδασε στο τμήμα ΦΠΨ στη Φιλοσοφική σχολή του Α.Π.Θ, ενώ παράλληλα βρισκόταν σε Δραματική Σχολή της πόλης. Ξεμπερδεύοντας με το πτυχίο ακολούθησε τα όνειρα της στην συννεφιασμένη Αγγλία για μεταπτυχιακές σπουδές στο αρχαίο δράμα στο πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, κατηφορίζει στην Αθήνα και γίνεται μέλος της ομάδας του Θωμά Κινδύνη. Η μεγάλη συνάντηση με την αρχαιοελληνική λύρα δεν άργησε να έρθει, όταν για τις ανάγκες ενός έργου, η Αλίκη Μαρκαντωνάτου μουσικός και ερμηνεύτρια του οργάνου, συνεργάστηκε με την θεατρική ομάδα. Αυτή η συνάντηση αποδείχτηκε στη συνέχεια μοιραία.

Η αρχαιοελληνική λύρα μπήκε στην ζωή της Νάνσυ κάνοντάς τη φανατική παίχτρια και ερμηνεύτρια ενός καθαρά ελληνικού οργάνου, το οποίο εξαφανίστηκε μέσα στους αιώνες και που σήμερα προσπαθεί να εισαχθεί εκ νέου στην νεοελληνική μουσική σκηνή.

Πριν ασχοληθείς με την αρχαιοελληνική λύρα είχες προηγούμενη επαφή με τη μουσική ;

Η επαφή μου με τη μουσική ξεκίνησε όταν ήμουν 8 χρονών εξαιτίας του πατέρα μου που αγαπούσε πολύ την μουσική και με έστειλε σε ωδείο, αρχικά για να μάθω αρμόνιο κι έπειτα συνέχισα με μαθήματα κιθάρας. Ωστόσο στο Λύκειο τα παράτησα όλα και λόγω πανελληνίων και του θεάτρου το οποίο αγαπούσα πάρα πολύ.

Οι γονείς πως το δέχτηκαν όταν ασχολήθηκες με την υποκριτική;

Δε θα ‘λεγα ότι ήταν ενθουσιασμένοι, αλλά ούτε και αποτρεπτικοί. Ιδιαίτερα ο πατέρας μου είχε πικραθεί που σταμάτησα την μουσική και φοβόταν πως θα σταματήσω και το πανεπιστήμιο για να ασχοληθώ μόνο με το θέατρο. Τελικά οι φόβοι του δεν επαληθεύτηκαν. Τελείωσα τη σχολή παράλληλα με τις θεατρικές μου σπουδές και μετά ασχολήθηκα με το θέατρο. Άλλωστε αγαπούσα πολύ τη φιλοσοφία και με βοήθησε πολύ και στις μεταπτυχιακές μου σπουδές στο αρχαίο δράμα.

Γιατί πιστεύεις πως μέχρι σήμερα οι γονείς αποτρέπουν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα ;

Είναι το οικονομικό θέμα σίγουρα. Συνήθως δεν είναι ένα επικερδές επάγγελμα, απαιτεί πολύ χρόνο και δε βρίσκει εύκολα κανείς συνέχεια δουλειά. Σε ό,τι αφορά εμένα, οι δικοί μου πίστευαν πως είναι ένας χώρος δύσκολος και θεωρούσαν πως μέσα από την υποκριτική εκτίθεσαι πολύ στον κόσμο και ίσως με κάπως άβολο τρόπο κάποιες φορές.Με την μουσική για τον πατέρα μου δεν ήταν το ίδιο στο μυαλό του.

Για να ασχοληθείς με το αρχαίο δράμα σε μεταπτυχιακό επίπεδο έπρεπε εκείνη την εποχή να φύγεις για την Αγγλία..Γιατί πιστεύεις πως οι Έλληνες ενώ υπερηφανεύονται για την αρχαία τους ιστορία, δε δημιουργούν εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε να μην χρειάζεται να καταφεύγουν στο εξωτερικό για να μάθουν γι’ αυτή;

Την εποχή που πήγα εγώ δεν υπήρχε αντίστοιχο τμήμα στα ελληνικά πανεπιστήμια και πραγματικά οι καθηγητές μου στην Αγγλία είχαν ξαφνιαστεί με αυτό. Νομίζω πως όσο και αν λέμε για μια αρχαία κληρονομιά, οι αρχαίοι δεν έχουν καμία σχέση με τον Έλληνα του σήμερα. Ούτε η γλώσσα μας δεν είναι ίδια. Παρατηρώ ότι πολλοί στις μέρες μας έχουν μεγαλύτερη άρνηση, παρά διάθεση για να διατηρήσουν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την παράδοσή μας όμως στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν τεράστιο πλούτο γνώσης και μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για νέες δημιουργίες και για νέες ιδέες. Εξάλλου μια έννοια της παράδοσης είναι στο να παραδίδεται κάτι στις επόμενες γενιές και να προσαρμόζεται ανάλογα με την εποχή.

Για χρόνια ήσουν μέλος στην θεατρική ομάδα του Θωμά Κινδύνη με την ονομασία ”Μορφές έκφρασης”. Θα ‘θελες να μας μιλήσει για αυτή την συνεργασία σου ;

Ο Θωμάς Κινδύνης είναι ένας πολύ αξιόλογος άνθρωπος, εξαιρετικός δάσκαλος, συνεργάτης και ταλαντούχος καλλιτέχνης. Έμαθα πολλά από εκείνον όσα χρόνια συνεργαστήκαμε με την ομάδα του. Ήρθε στην ζωή μου κάτω από περίεργες συγκυρίες. Έψαχνα δουλειά στο θέατρο αλλά το μυαλό μου ήταν στο να βρω μια θεατρική ομάδα και να ενταχθώ και όχι να πάω σαν μονάδα, σαν Νάνσυ, να βρω μια δουλειά μετά auditions.

Πιστεύω πολύ στην δημιουργική δυναμική που έχει μια ομάδα. Με ανθρώπους που γνωρίζεις και έχεις συνεργαστεί δημιουργείς καλύτερα γιατί συνήθως θέτεις κοινούς στόχους, γνωρίζεις πιο καλά τον εαυτό σου, τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα που φέρεις όπως και τι προτερήματα ή μειονεκτήματα έχουν και οι συνεργάτες σου. Ανακαλύπτεις τις πτυχές του καθενός σε κάθε πράγμα μέχρι να βγει ολοκληρωμένο ένα έργο. Αυτή είναι η δική μου άποψη φυσικά, υπάρχουν ηθοποιοί που επιθυμούν την εναλλαγή των συνεργατών.

Γιατί επέλεξες την συγκεκριμένη θεατρική ομάδα ;

Με ενδιέφερε πολύ να μελετήσω κι άλλο το αρχαίο δράμα και είδα ότι ο Θωμάς Κινδύνης υπήρξε μαθητής και βοηθός του Ροντήρη και εκείνο τον καιρό είχε ανακοινώσει εκπαιδευτικούς κύκλους πάνω στο αρχαίο δράμα με τη μέθοδο του Ροντήρη, κάτι που μου κίνησε πολύ το ενδιαφέρον. Το ωραίο είναι πως αυτό που έψαχνα το βρήκα. Τα πρώτα λόγια που είπε ο Θωμάς Κινδύνης σε μένα ήταν ”Κοίταξε,αν θες να είσαι σε μια ομάδα μπορείς να δουλέψεις μαζί μας και να δούμε μαζί τι μπορούμε να σου προσφέρουμε και τι μπορείς να μας προσφέρεις. Αν θέλεις όμως μια άλλη καριέρα που βασίζεται απλά σε ρόλους, δεν είμαστε το κατάλληλο μέρος”. Το εκτίμησα πάρα πολύ. Ήταν αυτό που έψαχνα.

Ήταν μεγάλη σχολή για μένα σε ότι αφορά την πρακτική μου εκπαίδευση πάνω στο αρχαίο δράμα. Έμαθα να συντονίζω το σώμα μου και την φωνή μου ώστε να βγαίνουμε όλη η ομάδα προς τα έξω ως σαν ένα ενιαίο σώμα και φωνή. Όλο αυτό περιείχε μια μουσικότητα, έναν συγκεκριμένο ρυθμό και φυσικά απαιτούσε πολλή εκπαίδευση. Ξεχωρίζω την περιοδεία με το έργο ”Ηλέκτρα” το οποίο ανέβηκε την ομάδα μας. Με είχε αγγίξει αυτή η παράσταση γιατί ένιωσα πως αυτός είναι ο λειτουργικός ρόλος του χορού να βγαίνει σαν ένας ρόλος συμπαγής. Είναι πολύ δύσκολο να το πετύχεις.

Μέσα από αυτή την μουσικοκινητική εκπαίδευση ξύπνησε ξανά η επιθυμία σου για την μουσική;

Όντως κάπως έτσι έγινε. Εκτός από το αρχαίο δράμα εκπαιδευτήκαμε στη μουσικοκινητική αγωγή του Carl Orff και επίσης ξεκίνησα να παίζω πάλι κιθάρα σε παραστάσεις όπου χρειαζόταν. Ξαναθυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια και το γιατί μου άρεσε η μουσική.

Η συνάντηση με την Αλίκη Μαρκαντωνάτου πότε προέκυψε ;

Σε ένα project που κάναμε στο αρχαίο δράμα. Τότε είδα για πρώτη φορά και την λύρα.Ενθουσιάστηκα με το σχήμα της, το ηχόχρωμα της και τις δονήσεις. Ωστόσο χρειάστηκαν 4 χρόνια για να το πάρω απόφαση να ξεκινήσω να μάθω αυτό το όργανο.

Γιατί αυτή η καθυστέρηση;

Λόγω έλλειψης χρόνου κυρίως γιατί χρειαζόταν αφοσίωση για τα μαθήματα κι επίσης η κατασκευή του οργάνου απαιτούσε χρόνο και φυσικά κόστος. Δεν πρόκειται για μουσικό όργανο το οποίο πουλιέται σε καταστήματα.

Αυτή η λύρα είναι ίδια ακριβώς με την αρχαιοελληνική λύρα;

Όχι, έχει αρκετές διαφορές με την αρχαιοελληνική. Υπήρχε ένα πρόγραμμα τα δύο τελευταία χρόνια το Hermes project που έγινε μια μελέτη με τους σπουδαστές, έπειτα ακολούθησε η κατασκευή πιστών αντιγράφων αρχαιοελληνικής λύρας- και άλλων οργάνων- όπως επίσης και η εκμάθηση λύρας με τον αρχαίο τρόπο όπου εκπαιδευτήκαμε για κάποιο διάστημα. Όμως η αλήθεια είναι ότι έμαθα πλάι στην Αλίκη να παίζω με μια δική της εκδοχή- “μέθοδο” κι αυτή με εκφράζει πιο πολύ.

Τι διαφορές γνωρίζεις πως είχε η αρχαιοελληνική λύρα με την σημερινή ;

Η λύρα αρχαίου τύπου που χρησιμοποιώ έχει δώδεκα χορδές, ενώ η αρχαία ήταν μικρότερη σε μέγεθος και είχε 7 χορδές. Ο ήχος είναι πιο “βαθύς” και παίζεται με διαφορετικό τρόπο. Η αρχαία λύρα παιζόταν με πλήκτρο και με φίμωμα των χορδών. Ήταν συνοδευτικό όργανο φωνής. Η “δική μας” λύρα παίζεται πιο πολύ με δάχτυλα σαν αρπίσματα με τη συμμετοχή και των δύο χεριών. Στην ουσία θα έλεγα ότι είναι δύο διαφορετικά όργανα που μοιάζουν μεταξύ τους .

Υπάρχουν κατασκευαστές αυτών των οργάνων στην Ελλάδα ;

Μια αρχική κατασκευή έγινε από τον Νικόλαο Μπρα όπου και έχει πάρει η Αλίκη Μαρκαντωνάτου το όργανο πριν πολλά χρόνια. Σήμερα υπάρχουν πολλοί νέοι κατασκευαστές όπως ο Γιάννης Σταθάκος ο οποίος είναι κατασκευαστής του δικού μου οργάνου, αλλά και αρκετοί άλλοι.

Είναι εύκολο να μάθει κάποιος να παίζει αυτό το μουσικό όργανο;

Είχα μια σχετική μουσική παιδεία πριν ασχοληθώ με την λύρα, οπότε δεν μπορώ να πω πόσο δύσκολο ήταν να ξεκινήσει κάποιος από το μηδέν. Μπορώ να μεταφέρω την εμπειρία μου σαν δασκάλα θεάτρου που παλιότερα έτυχε να τη δώσω σε μικρά παιδιά. Όταν αγγίξει κάποιος τις χορδές, μπορεί να βγάλει εύκολα μια μελωδία. Οι χορδές είναι ανοιχτές και δεν χρειάζεται να μάθεις να παίζεις συγχορδίες ή να “ψάξεις”τη νότα (όπως πχ στην κιθάρα) και μπορεί εύκολα να παραχθεί ένας ωραίος ήχος, οπότε τα παιδιά είχαν ενθουσιαστεί. Είναι ένα όργανο θα ‘λεγα λοιπόν εύκολο για να ξεκινήσει κάποιος να παίζει μουσική, άλλωστε η λύρα ήταν όργανο που το μάθαιναν οι νέοι στη μουσική τους εκπαίδευση στην αρχαιότητα. Θα ήταν ωραίο να το δούμε κάποτε σε Ωδεία.

Πόσο χρόνο σου πήρε εσένα μέχρι να μάθεις το μουσικό όργανο;

Μετά από ένα χρόνο μαθημάτων περίπου με την Αλίκη Μαρκαντωνάτου κάναμε το πρώτο live μας μαζί με τους υπόλοιπους μαθητές /συνεργάτες της και έπειτα με το σχήμα που σχηματίσαμε με “Δύο λύρες και ένα Κόντραμπάσο”. Παίζουμε κυρίως δικές μας διασκευές, μελοποιήσεις , παραδοσιακά, και αυτοσχεδιασμούς.

Υπάρχει ένα ενδιαφέρον project με πάντρεμα της ελληνικής αρχαίας ποιήσης με την κινεζική ποίηση στο οποίο εσύ και η Αλίκη παίζετε αρχαιοελληνικές λύρες και δυο Κινέζοι παίζουν τα δικά τους παραδοσιακά όργανα, xiao και γκουτσέν;

Ναι, έχουμε δημιουργήσει ένα project με έμπνευση την Ελληνική και την Κινεζική ποίηση με δύο πολύ καλούς συνεργάτες και αξιόλογους καλλιτέχνες. Τον Miao Bin ο οποίος παίζει Xiao (αρχαίο κινέζικο φλάουτο), ανάγνωση ποίησης, Xiao και την Eley Yuan η οποία παίζει, όπως είπες guzheng (κινέζικο σαντούρι). Οι δύο τους είναι μουσικοί οι οποίοι αγαπούν πολύ την Ελλάδα και μάλιστα η Eley Yuan διδάσκει αρχαία λύρα και σε παιδιά στην Κίνα, πράγμα φοβερό γιατί κάτι τέτοιο δεν είναι διαδεδομένο πολύ εδώ.

Δημιουργώντας αυτό το project είδατε να υπάρχει κοινή θεματική ανάμεσα στην αρχαία ελληνική ποίηση και στην κινεζική;

Ναι, αυτό συνέβη και ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για όλους μας. Υπάρχει ένα ποίημα του Ανακρέοντα που μιλά για τον έρωτα και αντίστοιχα υπήρχε ένας Κινέζος ποιητής που μιλάει για τον έρωτα σε παρόμοιο ύφος. Είχαμε ενθουσιαστεί που υπήρχε τέτοια ομοιότητα.

Αυτά τα όργανα συνταιριάζουν μεταξύ τους;

Και τα 3 μουσικά όργανα έχουν ένα πολύ μελωδικό και γλυκό ηχόχρωμα το οποίο σε ταξιδεύει και δένουν αρμονικά μεταξύ τους. Το χαίρεσαι να τα ακούς να παίζουν.

Ποιά μελλοντικά σχέδια υπάρχουν σχετικά με το μουσικό όργανο;

Έχει τεράστιο εύρος ρεπορτορίου. Μπορεί να μπει σε παραδοσιακό τραγούδι, μπορεί να συνδυαστεί με το κοντραμπάσο, με άλλα έγχορδα, με πνευστά, με τα κινέζικα παραδοσιακά όργανα, με φωνή, με κρουστά. Δεν είναι απλά ένα μουσικό όργανο να παίζει μόνο αρχαία μουσική, μπορεί και πρέπει να μπει και σε άλλα είδη.

Υπάρχει ένας δίσκος σε συνεργασία με τον Γιάννη Σταθάκο, όπου βάλαμε και αρχαία, αλλά και παραδοσιακά και σύγχρονα κομμάτια μέσα, ώστε να καταλάβει ο ακροατής ότι σαν όργανο έχει πολλά να προσφέρει μέσα στην μουσική.

Δε σκέφτομαι μελλοντικές ηχογραφήσεις ακόμη τουλάχιστον, αλλά θα ήθελα να το χρησιμοποιήσω στο θέατρο ή και σαν soundtrack σε έργα.

Μπορεί να συμμετέχει σε παραδοσιακό σχήμα;

Ναι, αν κουρδιστεί σωστά μπορεί να παίξει. Η μόνη δυσκολία είναι ότι σε περίπτωση live πρέπει να υπολογίζεις πώς θα κουρδίζεις κάθε φορά το όργανο σου.

Είναι ένα ευαίσθητο όργανο στην συντήρηση του;

Είναι ένα όργανο που θέλει προσοχή. Επειδή κατασκευάζεται με ξύλο και δέρμα, όταν αλλάζουν οι θερμοκρασίες μπορεί να ξεκουρδιστεί εύκολα. Σε υπαίθριους χώρους θέλει προσοχή. Υπάρχουν οι εντέρινες χορδές, που είναι δυσκολότερες στο να τις βρει κανείς, αλλά ιδανικές για το όργανο και βέβαια μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει και χορδές κιθάρας, οπότε τις συντηρείς και τις αλλάζεις ανάλογα.

Είναι μεγάλο το κόστος ενός τέτοιου οργάνου;

Ανάλογα με τον κατασκευαστή. Το όργανο αυτό δεν διατίθεται σε μαζική παραγωγή και το κάθε όργανο είναι αποκλειστικά με παραγγελία και θα είναι μοναδικό κομμάτι και δικό σου. Δε θα λεγα ότι είναι φθηνή επιλογή για ένα γονιό ώστε να το προσφέρει στο παιδί του αν δεν είναι σίγουρος πως το παιδί θα ασχοληθεί με αυτό ή για να αγοράσει κάποιος ενήλικας που δεν είναι αποφασισμένος να ασχοληθεί και να μάθει να παίζει.