«Αλεξάντερ Νιέφσκι» ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΚΕΙ ΑΙΖΕΝΣΤΑΙΝ από 15/5 σε επανέκδοση στους κινηματογράφους

Σοβιετική ταινία του Σεργκέι Μ. Αϊζενστάιν, με τους Νικολάι Τσερκάσοφ, Νικολάι Οχλόπκοφ, Αντρέι Αμπρικόσοφ.

Στη Ρωσία του 13ου αιώνα, ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Νιέφσκι ηγείται της αντίστασης κατά της εισβολής των αιμοβόρων Τευτόνων Ιπποτών. Αφού ενισχύει το εξασθενημένο ηθικό του λαού, στήνει παγίδα στον εχθρό, παρασύροντάς τον με το βαρύ οπλισμό του στην παγωμένη λίμνη Τσουντ, η οποία γίνεται τάφος τους.

Γυρισμένη μέσα στα πλαίσια του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και του μοντέλου του θετικού ήρωα, η ταινία του Αϊζενστάιν δεν είναι μια απλή αγιογραφία ενός εθνικού ήρωα της Ρωσίας, αλλά μια σινέ-όπερα.

Ο σκηνοθέτης ζήτησε από το διάσημο συνθέτη Σεργκέι Προκόφιεφ να γράψει πρώτα τη μουσική και στη συνέχεια δούλεψε πάνω στα πλάνα και το ρυθμό της ταινίας ως να είχε να κάνει με μια φιλμο-μουσική παρτιτούρα.

Το αποτέλεσμα είναι μια υποβλητική οπτικο-ακουστική σύνθεση, όπου η μουσική δεν υπερκαλύπτει το θέαμα, αλλά λειτουργεί αντιστικτικά απέναντί του.

Ταυτόχρονα, οι ηθοποιοί, το ντεκόρ και τα άλλα στοιχεία της εικόνας, χρησιμοποιούνται μ’ έναν απόλυτα πλαστικό και στιλιζαρισμένο ύφος, ώστε να φτάσουν σε μια αφαίρεση συγγενική με τη μουσική, με αποτέλεσμα η εικόνα να γίνεται ήχος και ο ήχος εικόνα’. Η ταινία συνάντησε τεράστια επιτυχία κι επηρέασε γενιές σκηνοθετών στην απεικόνιση των μαχών.

Τι να πρωτοθαυμάσεις; Την αρμονική σχέση μουσικής και εικόνας, τα μνημειώδη πλάνα της τελικής μάχης στην παγωμένη λίμνη ή την εικαστική δυναμική του κάθε πλάνου ξεχωριστά;

Αναμφίβολα, η ωραιότερη σοβιετική ταινία στο πλαίσιο του δόγματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και της ιδεολογίας του θετικού ήρωα.

Ένα αριστούργημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με την υποβλητική μουσική του Προκόφιεφ και την ωραιότερη σκηνή μάχης που έγινε ποτέ στο σινεμά.

Στις αρχές της δεκαετίας  του ’30, ο Αϊζενστάιν ταξίδεψε στην Αμερική. Ήθελε πολύ να γυρίσει μια ταινία εκεί ωστόσο δεν τα κατάφερε ποτέ λόγω ανυπέρβλητων δυσκολιών.

Επέστρεψε στα κινηματογραφικά δρώμενα της πατρίδας του με την ταινία «Αλέξανδρος Νιέφσκι» το 1938 με την οποία ήθελε να παρουσιάσει ξανά την ιστορία της ήττας των γερμανικών στρατευμάτων από τους Ρώσους το 13ο αιώνα κάτω από την ηγεσία του Νιέφσκι.

Στο φιλμ αυτό, ξεχωρίζει ο συνδυασμός του μοντάζ και της μουσικής.

ΒΡΑΒΕΙΑ

National Board of Review, USA 1939 winner TOP FOREIGN FILMS

State Prize of Soviet Union – Stalinskaya Premia 1941

First Category

Sergei M. Eisenstein (director)

Pyotr Pavlenko (writer)

Nikolay Cherkasov (actor)

Andrei Abrikosov (actor)

Η κληρονομιά της επανάστασης στην τέχνη

Ο Αϊζενστάιν πέθανε σε ηλικία 50 ετών, έχοντας αφήσει ως κληρονομιά μια τομή στην πορεία της κινηματογραφικής τέχνης που δεν έχει βρει μέχρι και σήμερα το ανάλογό της. Όσο ξεπερασμένος τεχνικά και να είναι ένας κινηματογράφος των αρχών της χιλιετίας, όχι απλώς έχει αποτελέσει τη βάση για οποιαδήποτε μελλοντική εξέλιξη και ανάπτυξη, αλλά προσφέρει, ακόμα σε έναν μοντέρνο θεατή, μερικές από τις πιο δυνατές συναισθηματικά σκηνές του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αν το καρότσι που πέφτει τις σκάλες στη σφαγή της Οδησσού αποτελεί ίσως την πιο εμβληματική κινηματογραφική στιγμή της χιλιετίας, δεν φαντάζει καθόλου τυχαίο που το Θωρηκτό Ποτέμκιν αναδεικνύεται μέχρι και τις ημέρες μας η «μεγαλύτερη ταινία όλων των εποχών» σε μια σειρά από σχετικές ψηφοφορίες κριτικών και κοινού. Μερικοί από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες των τελευταίων δεκαετιών ομολογούν ότι από το έργο και τη θεωρητική του Αϊζενστάιν αναζήτηση διαμόρφωσαν τη δική τους ματιά.

Ίσως δεν είναι καθόλου τυχαίο που χρειάστηκε μια στέρεα μαρξιστική διαλεκτική για διαμορφώσει τον κινηματογράφο όπως τον ξέρουμε, και ίσως να είναι αναγκαία η ανανέωση αυτής της διαλεκτικής για να φέρει τις τομές του μέλλοντος. Για μια σύγχρονη επαναστατική πρωτοπορία, οποιαδήποτε συζήτηση και παρακολούθηση του έργου του Αϊζενστάιν δεν αποτελεί απλώς μουσειακή αναπόληση ή σινεφίλ περιοδολόγηση• θέτει επί τάπητος την ανάγκη δημιουργίας μιας νέας μεθοδολογίας που να υποτάσσεται όχι απλώς στην υπηρεσία του λογικού, όπως έλεγε ο Σέλινγκ στον Χέγκελ, αλλά στην υπηρεσία της ανάγκης για την κοινωνική χειραφέτηση και απελευθέρωση. Να ανοίγει ξανά την κουβέντα για μια σύγχρονη, στρατευμένη δημιουργικότητα και τέχνη, που θα ενώνει την εκκωφαντικά συγκρουσιακή πραγματικότητα με το μύθο των εικόνων, των λέξεων, της νότας και του χρώματος. Και, κατά τον Αϊζενστάιν, με τη μία και μοναδική τέχνη που ενώνει όλες τις παραπάνω, τον κινηματογράφο.