Η Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνής) μέσα από τα ιστορικά ντοκουμέντα -Μέρος 3ο

Δείτε τα προηγούμενα μέρη εδώ.

Το πέμπτο συνέδριο

Το πέμπτο συνέδριο της Κομιντέρν πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα από τις 17 Ιούνη έως τις 8 Ιούλη 1924 και ήταν το πρώτο χωρίς την παρουσία του Λένιν (είχε πεθάνει στις 21 Γενάρη 1924).

Στο διάστημα που μεσολάβησε από το τέταρτο έως το πέμπτο συνέδριο ξεχώρισαν η συγχώνευση της 2ης και της 2μιση Διεθνούς στην ισχυροποιημένη Σοσιαλιστική και Εργατική Διεθνή (1923) και η ήττα του Οκτώβρη στην Γερμανία 1923 (εξέγερση του Αμβούργου, κυβέρνηση της Σαξονίας). Πέρα από αυτές τις εξελίξεις στο συνέδριο συζητήθηκε και η μπολσεβικοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων, δηλαδή η θεωρητική και πρακτική υιοθέτηση της εμπειρίας των Μπολσεβίκων, όπως αποτυπώθηκε στο έργο του Λένιν “προλεταριακό κόμμα νέου τύπου”. 31

Αυτές οι συζητήσεις ήταν σημαντικές και σχετίζονταν με το κύριο θέμα που κυριαρχούσε άλλη μία φορά, το ζήτημα της εργατικής κυβέρνησης. Η ήττα της εργατικής κυβέρνησης στην Σαξονία οδήγησε στην αλλαγή ισορροπιών στην Κομιντέρν (και κατ’ επέκταση σε αλλαγές γύρω από το ζήτημα της εργατικής κυβέρνησης), ενώ η ήττα στο Αμβούργο στην διαμόρφωση νέας στρατηγικής (μπολσεβικοποίηση). Άλλη μία φορά υπήρξαν έντονες συζητήσεις και διαφωνίες, αλλά αυτή τη φορά ήταν παραγωγικές. Η δεξιά πτέρυγα σε μεγάλο βαθμό είχε αναγνωρίσει την οπορτουνιστική της παρέκκλιση, ενώ η αριστερή είχε βγει ενισχυμένη. Εν τέλει θριάμβευσε η λογική του Ζηνόβιεφ, με απόφαση απόφαση που κατέληγε στο ότι “το σύνθημα της κυβέρνησης των εργατών και των αγροτών είναι το σύνθημα της προλεταριακής δικτατορίας που μεταφράζεται στη λαϊκή γλώσσα, στη γλώσσα της επανάστασης” 32. Η απόφαση αυτή είναι παρόμοια με την απόφαση για τα βασικά καθήκοντα των κομμουνιστικών κομμάτων του δευτέρου συνεδρίου 33 που επεξεργάστηκε ο Λένιν 34.

• -αποτίμηση του συνεδρίου από το Στάλιν έχει μεγάλη σημασία, καθώς διαφαίνεται πλήρως η θέση του για το ζήτημα της εργατικής κυβέρνησης, αλλά και για το συνέδριο γενικά λέγοντας τα εξής: “Το πόσο μεγάλο κίνδυνο μπορούν να αποτελέσουν για την επανάσταση οι σοσιαλδημοκρατικές επιβιώσεις μέσα στα κομμουνιστικά κόμματα αποκαλύφθηκε ξεκάθαρα με το θλιβερό πείραμα της Σαξωνικής εργατικής κυβέρνησης, όπου οι οπορτουνιστές ηγέτες προσπάθησαν να μετατρέψουν την ιδέα του ενιαίου μετώπου από μέσο επαναστατικής οργάνωσης των μαζών, σε μέθοδο σοσιαλδημοκρατικών κοινοβουλευτικών συνδυασμών. Αυτό αποτέλεσε το σημείο στροφής που άνοιξε τα μάτια των κομματικών μαζών και τις ξεσήκωσε ενάντια στους οπορτουνιστές ηγέτες… Το 5ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς δεν έκανε τίποτε άλλο από το να κατοχυρώσει αυτή τη νίκη της επαναστατικής πτέρυγας, στα βασικά τμήματα της της Κομμουνιστικής Διεθνούς”35. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Στάλιν στο πέμπτο συνέδριο ήταν μέλος του προεδρείου και των σπουδαιότερων επιτροπών του 36.

• Η ιστορική προσωπικότητα του Στάλιν σαν ηγέτη μέσα στο πλαίσιο που έδρασε, ήταν πολύ σημαντική στον δρόμο για την μπολσεβικοποίηση και την έκφρασή της στο πρόγραμμα του έκτου συνεδρίου, δρόμου που βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο έργο του “ζητήματα Λενινισμού”. Εδώ αξίζει μία αναφορά σε ένα σημείο του έργου, το οποίο έχει άμεση σχέση με το μη επαναστατικό πέρασμα στο σοσιαλισμό: “Μπορεί άραγε να γίνει ένα τόσο ριζικός μετασχηματισμός της παλαιάς αστικής τάξης πραγμάτων χωρίς μία βίαιη επανάσταση, χωρίς τη δικτατορία του προλεταριάτου; Είναι ξεκάθαρο ότι δεν μπορεί… μέσα στα πλαίσια της αστικής κοινωνίας που είναι προσαρμοσμένη στην κυριαρχία της αστικής τάξης”37. Το κομμάτι αυτό από μόνο του δεν λέει και πολλά, αλλά εάν κάποιος διαβάσει όλο το κείμενο, θα διαπιστώσει ότι ο Στάλιν είχε απορρίψει κάθε άλλη μορφή περάσματος στον σοσιαλισμό πέρα από την επαναστατική προλεταριακή επανάσταση και δικτατορία.

Παρόλο που ο αναγνώστης είναι καλύτερα να διαβάσει ολόκληρο το χωρίο, γιατί οι Μαρξ-Ένγκελς-Λένιν-Στάλιν είναι αναντικατάστατοι, με λίγα λόγια ο Στάλιν λέει τα εξής (κυρίως παραθέτει κείμενα του Λένιν και καταλήγει στην παραπάνω θέση, πιο αναλυτικά38): Η αστική επανάσταση ήταν επανάσταση για την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας από την αστική τάξη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αστική τάξη και η αστική οικονομία αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της παλιάς φεουδαρχικής κοινωνίας (σ.σ. στην δουλοκτησία υπήρξαν εμβρυϊκά κάποιες μορφές). Πρώτα γεννήθηκε η υλική βάση της κυριαρχίας της (σχέσης παραγωγής) και μετά ανέτρεψε το παλιό κράτος ώστε να αναπτυχθεί περαιτέρω (βλέπε το σχήμα βάση-εποικοδόμημα). Στην προλεταριακή επανάσταση δεν συμβαίνει το ίδιο. Η εργατική τάξη για να οικοδομήσει την σοσιαλιστική-κομμουνιστική κοινωνία πρέπει πρώτα να καταλάβει την πολιτική εξουσία. Αυτό σημαίνει ότι για να οικοδομήσει την κοινωνικοποιημένη της οικονομία, πρέπει πρώτα να έχει στα χέρια της το δικό της κράτος. Για να το πετύχει αυτό πρέπει να προχωρήσει στον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας (αυτό που λέμε επανάσταση). Μόνο τότε θα μπορεί να προχωρήσει στον ιστορικό σκοπό της. Μόνο όταν θα έχει επιβάλει την κυριαρχία και την θέλησή της. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει μέσα στα πλαίσια της αστικής κοινωνίας, γιατί το αστικό κράτος δεν το επιτρέπει από τη φύση του (είναι όργανο εξουσίας και καταστολής των αστών). Άλλωστε ένα τέτοιο πέρασμα μπορεί να καταστεί δυνατό, μονάχα με την συνειδητή συμμετοχή της εργατικής τάξης. Αυτό πρακτικά εκφράστηκε στην Οκτωβριανή επανάσταση με τα όργανα εξουσίας που αναπτύχθηκαν πριν την επανάσταση. Ο λόγος δηλαδή που νίκησαν οι Μπολσεβίκοι δεν ήταν μόνο τα όπλα, αλλά και η συνειδητή συμμετοχή της εργατικής τάξης.

• -Η Κομιντέρν εφάρμοσε στην πράξη την απόφαση στη μεγάλη Βρετανική απεργία του 1926, όταν κάλεσε τους Βρετανούς να μετατρέψουν την γενική απεργία σε πολιτική αναμέτρηση με σύνθημα “Κάτω η κυβέρνηση των Συντηρητικών!Ζήτω η Εργατική κυβέρνηση!”39, κατεύθυνση με την οποία συμφωνούσε και η Κομιντέρν 40. Το σύνθημα στηρίχθηκε και από το Στάλιν 41, ενώ υιοθετήθηκε και από το Κομμουνιστικό Κόμμα Μεγάλης Βρετανίας και έθετε ως καθήκον “τον αγώνα για το τσάκισμα του κοινοβουλίου, την ανατροπή της κυβέρνησης Baldwin και την συγκρότηση μίας πραγματικής εργατικής κυβέρνησης”42

Το έκτο συνέδριο

Το έκτο συνέδριο της Κομιντέρν πραγματοποιήθηκε από τις 15 Ιούλη έως την 1η Σεπτέμβρη 1928. Στο διάστημα πέντε ετών ανάμεσα στα δύο συνέδρια έγιναν τεράστια βήματα από την Κομιντέρν όσον αφορά τους στόχους της. Τα τμήματα της σημείωσαν μεγάλα βήματα στην οργανωτική τους ανάπτυξη στους στρατηγικούς χώρους της βιομηχανίας, προώθησαν την στρατηγική του ενιαίου μετώπου πετυχαίνοντας κάποιες κατακτήσεις προς όφελος της εργατικής τάξης, κέρδιζαν τις αγροτικές μάζες στις καθυστερημένες χώρες και γενικά απέκτουσαν μεγάλο λαϊκό έρεισμα. Όλα αυτά βέβαια δεν θα μπορούσαν να είχαν συμβεί χωρίς την μπολσεβικοποίση και την συμβολή του Στάλιν στις διεθνείς εξελίξεις. Η πρόσφορα του άλλωστε ήταν σημαντική και στην ίδια του τη χώρα, η οποία είχε σημειώσει τεράστια πρόοδο στην ανάπτυξη της κοινωνικοποιημένης και σχεδιασμένης παραγωγής της, αλλά και στο τσάκισμα των αντεπαναστατικών στοιχείων.

Όμως παρά τις επιτυχίες που είχαν σημειωθεί η ανάγκη για ενότητα και κοινή αντίληψη εξακολουθούσε να υπάρχει. Απέναντι στις εξελίξεις της περιόδου (άνοδος του φασισμού και της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας) η Κομιντέρν αποφάσισε πως έπρεπε να επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα, το οποίο θα ήταν γενικού χαρακτήρα, με στόχο να εξειδικευτεί με βάση τις συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε χώρα. Η τελική επεξεργασία του προγράμματος έγινε από τον Στάλιν και η ψήφιση του τέθηκε εν όψει του συνεδρίου.

Το πρόγραμμα καταπιανόταν με διάφορα θέματα όπως τους νόμους της καπιταλιστικής κοινωνίας, την εξέλιξη του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, και ζητήματα στρατηγικής και τακτικής γύρω από την ταξική πάλη 43. Αυτό όμως που ξεχώριζε ήταν ο καθορισμός τεσσάρων τύπων επαναστάσεων (για τα παρακάτω 44):

1. 1. Χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού… στις χώρες αυτές βασικό πολιτικό αίτημα του προγράμματος είναι το άμεσο πέρασμα στη διχτατορία του προλεταριάτου.

2. 2. Χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού… που έχουν σημαντικά υπολείμματα μισοφεουδαρχικών σχέσεων….εδώ συνεπώς μπορεί να μην εγκαθιδρυθεί μια και έξω η διχτατορία του προλεταριάτου, μα να έρθει μέσα από το προτσές περάσματος απ’ τη δημοκρατική διχτατορία προλεταριάτου και της αγροτιάς προς τη σοσιαλιστική διχτατορία του προλεταριάτου.

3. 3. Αποικιακές και μισοαποικιακές χώρες….εξαρτημένες χώρες….χώρες όπου κυριαρχούν οι φεουδαρχο-μεσαιωνικές σχέσεις… το πέρασμα στη διχτατορία του προλεταριάτου είναι δυνατό εδώ… μόνο σαν αποτέλεσμα ολόκληρης περιόδου μετατροπής της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε επανάσταση σοσιαλιστική.

4. 4. Σε ακόμα πιο καθυστερημένες χώρες… όπου διατηρούνται ακόμα υπολείμματα των πρωτόγονων μορφών της κοινωνίας του γένους… όπου ο ξένος ιμπεριαλισμός κυρίως παίζει ρόλο στρατιωτικού καταχτητή… η εθνική εξέγερση και η νίκη της μπορούν ν’ ανοίξουν εδώ το δρόμο για άμεσο πέρασμα στο σοσιαλισμό, χωρίς οι χώρες αυτές να περάσουν απ’ το στάδιο του καπιταλισμού.

Οι τύποι αυτοί ουσιαστικά καθόριζαν τον χαρακτήρα της επανάστασης με βάση τον χαρακτήρα της εποχής (που καθορίζονταν από την υλική βάση της κοινωνίας, δηλαδή τις σχέσεις παραγωγής). Στην πράξη υλοποιούσε την επιδίωξη της Κομιντέρν για ένα γενικευμένο πρόγραμμα που θα εξειδικεύονταν σε κάθε χώρα, καθώς έπαιρνε υπ’ όψη τις συνθήκες που επικρατούσαν σε όλη την υφήλιο.

Πάντως η λήψη μέτρων γύρω από τα ζητήματα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, των εξαρτημένων-αποικιακών χωρών, των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και των καθυστερημένων λαών δεν ήταν κάτι καινούριο. Παρόμοιες επεξεργασίες είχαν γίνει από την ίδρυση της Κομιντέρν, ενώ ακολούθησαν έως την αυτοδιάλυση της.

• Ο Λένιν συμφωνούσε στην λήψη τέτοιων μέτρων, λέγοντας μάλιστα στο δεύτερο συνέδριο τα εξής: “καταλήξαμε στην ομόφωνη απόφαση να λέμε εθνικοεπαναστατικό κίνημα αντί “αστικοδημοκρατικό” κίνημα… θα ήταν ουτοπία να πιστεύουμε πως τα προλεταριακά κόμματα… θα μπορέσουν… χωρίς να το υποστηρίζουν στην πράξη, να εφαρμόζουν στις καθυστερημένες αυτές χώρες την κομμουνιστική τακτική και την κομμουνιστική πολιτική… Το νόημα της αντικατάστασης αυτής είναι πως εμείς, σαν κομμουνιστές, πρέπει να υποστηρίζουμε και θα υποστηρίζουμε τα αστικά απελευθερωτικά κινήματα”45 και συμπλήρωνε ότι “σχετικά με τα πιο καθυστερημένα κράτη και έθνη….πρέπει να έχουμε υπόψη….να μπουν οι βασικές αρχές του σοβιετικού καθεστώτος, στις χώρες όπου κυριαρχούν οι προκαπιταλιστικές σχέσεις, μέσω της δημιουργίας “σοβιέτ εργαζομένων¨κτλ.”46. Στην ουσία αυτό που εξηγούσε ήταν η μετατροπή της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική επανάσταση. Μάλιστα αν διαβάσει κανείς ολόκληρα τα κομμάτια θα δει ότι αναφέρεται και στην πείρα των Μπολσεβίκων. Στην πράξη πρότεινε την υιοθέτηση των αρχών του έργου του “δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας στη δημοκρατική επανάσταση”. Επίσης μιλούσε και για τα ειδικότερα καθήκοντα των αποικιακών και των εξαρτημένων χωρών.

• Ο Στάλιν που καταλάβαινε τις παραπάνω πτυχές υπερασπίστηκε το πρόγραμμα απέναντι σε ορισμένους διστακτικούς συντρόφους, λέγοντας ότι για τις χώρες “με χαμηλή καπιταλιστική ανάπτυξη με φεουδαρχικά υπολείμματα… η νίκη της επανάστασης, για να οδηγήσει στην προλεταριακή διχτατορία… θα χρειαστεί… τη μορφή… της διχτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς”47. Υπερασπίζονταν δηλαδή τον Λένιν και την πείρα των Μπολσεβίκων όπως ο Λένιν στο παρελθόν, τόσο αυτή την περίοδο, όσο και την περίοδο που ο Λένιν έγραφε το έργο του, απέναντι πάλι σε ορισμένους διστακτικούς συντρόφους.

Πάντως το συνέδριο είχε κάποιες μικρές αδυναμίες, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό οφείλονταν στις παρεκκλίσεις του Μπουχάριν, που είχε κάνει την αρχική επεξεργασία του προγράμματος. Στην πορεία βέβαια το συνέδριο αποκήρυξε τις πρακτικές και τις αντιλήψεις του Μπουχάριν. Όσον αφορά το ενιαίο μέτωπο το συνέδριο υιοθέτησε τη γραμμή του Στάλιν που έλεγε “δημιουργία ενιαίου μετώπου… για την αποτροπή της απειλής του ιμπεριαλιστικού πολέμου, ή, όταν ο πόλεμος αρχίσει, για τη μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο, για τη συντριβή του φασισμού, για την ανατροπή του καπιταλισμού, για την εγκαθίδρυση της Σοβιετικής εξουσίας… για την οργάνωση… της υπεράσπισης της πρώτης στον κόσμο Σοβιετικής δημοκρατίας”48. Στην πράξη το συνέδριο καλούσε για την συγκρότηση ενός μετώπου με τα παραπάνω χαρακτηριστικά και με το σύνθημα “τάξη εναντίον τάξης” στην εποχή της “τρίτης περιόδου” της Κομιντέρν.

Αντίστοιχη γραμμή πάλης είχε ακολουθήσει και το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας την περίοδο 1926-1927. Στην Κίνα τα καθήκοντα ήταν πολύπλοκα και συνδύαζαν τα χαρακτηριστικά του δεύτερου και του τρίτου τύπου. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Κίνας αναγνώριζε τόσο ο Λένιν 49 όσο και ο Στάλιν 50. Η γραμμή πάλης που ακολουθήθηκε τους επιβεβαίωσε και σε μεγάλο βαθμό υποδείχθηκε από το Στάλιν.

Σημειώσεις-Παραπομπές

29. Γουίλιαμ Φόστερ: Η ιστορία των τριών Διεθνών Τόμος Β (σ. 428-429), εκδ. Αλφειός.

30. Βασίλης Λιόσης: Τα κοινωνικοπολιτικά μέτωπα στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή (σ.74), εκδ. ΚΨΜ.

31. Γουίλιαμ Φόστερ: Η ιστορία των τριών Διεθνών Τόμος Β (σ. 432-435 & 439-441 αντίστοιχα), εκδ. Αλφειός.

32. Jane Degras: The Communist International: 1919-1943 volume II (σ. 152), εκδ. Oxford University Press.

33. Jane Degras: The Communist International: 1919-1943 volume I (σ. 119-120), εκδ. Oxford University Press.

34. Β.Ι. Λένιν: Άπαντα τόμος 41 (σ. 640), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

35. Ι.Β. Στάλιν: Άπαντα τόμος 6 (σ. 334-336), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

36. Ι.Β. Στάλιν: Άπαντα τόμος 6 (σ. 471-472), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

37. Ι.Β. Στάλιν: Άπαντα τόμος 8 (σ. 28-29), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

38. Ι.Β. Στάλιν: Άπαντα τόμος 8 (σ. 25-37), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

39. Ο Στάλιν και η Τρίτη Διεθνής: Σοβιετικοί ιστορικοί για την ιστορία της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν) (σ. 116), εκδ. Γλάρος.

40. Jane Degras: The Communist International: 1919-1943 volume II (σ. 298-299), εκδ. Oxford University Press.

41. Ο Στάλιν και η Τρίτη Διεθνής: Σοβιετικοί ιστορικοί για την ιστορία της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν) (σ. 116), εκδ. Γλάρος.

42. Jane Degras: The Communist International: 1919-1943 volume II (σ. 318), εκδ. Oxford University Press.

43. Γουίλιαμ Φόστερ: Η ιστορία των τριών Διεθνών Τόμος Β (σ. 455-460), εκδ. Αλφειός.

44. Jane Degras: The Communist International: 1919-1943 volume II (σ. 505-507), εκδ. Oxford University Press.

45. Β.Ι. Λένιν: Άπαντα τόμος 41 (σ. 243), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

46. Β.Ι. Λένιν: Άπαντα τόμος 41 (σ. 166-167), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

47. Ι.Β. Στάλιν: Άπαντα τόμος 11 (σ. 179-180), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

48. Ι.Β. Στάλιν: Άπαντα τόμος 11 (σ. 232), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

49. Β.Ι. Λένιν: Άπαντα τόμος 21 (σ. 414-420), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

50. Ι.Β. Στάλιν: Άπαντα τόμος 8 (σ. 404-423), εκδ. Σύγχρονη Εποχή.