Αλμπέρτο Κόρντα – Ο φωτογράφος της πιο εμβληματικής φωτογραφίας του Τσε

Ο Αλμπέρτο Ντίας Γκουτιέρρες, περισσότερο γνωστός με το όνομα Αλμπέρτο Κόρντα ήταν ο φωτογράφος της επανάστασης στην Κούβα. Βρέθηκε μαζί με τους αντάρτες στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα και έγινε πασίγνωστος δεκαετίες μετά, όταν δημοσιεύτηκε η εμβληματική φωτογραφία του Τσε.

Ο Κόρντα γεννήθηκε στην Αβάνα στις 14 Σεπτέμβρη 1928, γιος εργάτη των σιδηροδρόμων. Εργάστηκε σε πολλές διαφορετικές δουλειές πριν την οριστική ενασχόλησή του με τη φωτογραφία, αρχικά ως βοηθός φωτογράφου. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του διακρίθηκε ως φωτογράφος μόδας ενώ αργότερα εγκατέλειψε την εμπορική φωτογραφία ασχολούμενος με τη φωτοδημοσιογραφία. Από το 1959 εργάστηκε στην εφημερίδα Revolución και υπήρξε προσωπικός φωτογράφος του Φιντέλ για δέκα χρόνια. Την περίοδο από το 1968 μέχρι το 1978, αφοσιώθηκε στο είδος της υποβρύχιας φωτογραφίας ενώ αργότερα το φωτογραφικό του έργο περιορίστηκε.

Πέθανε στις 25 Μάη 2001 στο Παρίσι, από καρδιακή προσβολή κατά την προετοιμασία έκθεσης φωτογραφιών του.

«Φωτιά που ανάβει η ματιά σου, κομαντάντε Τσε Γκεβάρα» – Το άστρο του Κομαντάντε, η εμβληματική φωτογραφία, η παρακαταθήκη

Η ιστορία της φωτογραφίας

«Τη δεκαετία του πενήντα, ο Κόρντα ήταν ένας νέος φωτογράφος διαφημίσεων που φωτογράφιζε μοντέλα για τα εξώφυλλα των περιοδικών της επικαιρότητας. Ο θρίαμβος της Κουβανικής Επανάστασης τον έσπρωξε για πρώτη φορά στο δρόμο, για να απαθανατίσει τη συλλογική ευφορία, και την ίδια χρονιά εγκατέλειψε το στούντιό του για να εργαστεί ως ρεπόρτερ γραφίστας στην εφημερίδα Ρεβολουσιόν.

Στις 4 Μάρτη 1960 λαμβάνει χώρα στο λιμάνι της Αβάνας η έκρηξη στο πλοίο La Coubre. Μια μέρα αργότερα η κυβέρνηση συγκαλεί σε δημόσια εκδήλωση πένθους και ο Κόρντα καλύπτει την είδηση. Μετά τις φωτογραφίες των ομιλητών, ελέγχει την εξέδρα με τη Leika του. Και εντελώς αναπάντεχα, στα κάγκελα του διαζώματος, ο Τσε μπαίνει στο οπτικό του πεδίο για δεκαπέντε δευτερόλεπτα. Ο φωτογράφος τραβάει δυο φορές.

«Φωτιά που ανάβει η ματιά σου, κομαντάντε Τσε Γκεβάρα…»

Το πρωτότυπο κλισέ της φωτογραφίας του Κόρντα, που τραβήχτηκε στη συγκέντρωση απόδοσης φόρου τιμής στα θύματα της επίθεσης στο ατμόπλοιο La Cumbre, στις 5 Μάρτη 1960.

Το πρωτότυπο φιλμ του Κόρντα με τα αρνητικά

Ο Κόρντα θυμάται πως φυσούσε αέρας εκείνη τη μέρα και αποδίδει το χαμένο βλέμμα του Γκεβάρα στις αναπνευστικές δυσκολίες —το φερμουάρ του σακακιού του είναι ανεβασμένο μέχρι επάνω—, αλλά και στην οργή της στιγμής. Οι εικόνες του Τσε παρουσιάζουν συνήθως γεγονότα: το ίδιο το πρόσωπο δημιουργεί το γεγονός. Ωστόσο, αυτό που αντικρίζει ο Κόρντα είναι ακριβώς το αντίθετο. Το πρωτότυπο κλισέ έχει ένα σουρεαλιστικό εφέ: είναι ένα ευρύ πορτρέτο με αφαιρετικές περισπάσεις —ο φοίνικας, το προφίλ κάποιου αγνώστου. Ο επαναστάτης όχι μόνο δεν κοιτάζει το φακό, δεν κοιτάζει κανένα: αγνοεί ότι τον παρακολουθούν. Σ’ αυτή τη φάση είναι 31 ετών.

Το δώρο της τύχης στην αιωνιότητά του —και στην ιστορία των εικόνων, στον αιώνα των εικόνων— είναι ένας νέος σε μια πόζα που δηλώνει απουσία και βρίσκεται ελαφρά εκτός εστίας κάνοντας τον απόμακρο. Ο Κόρντα, που είναι καλλιτέχνης γεννημένος για τη διαφημιστική φωτογραφία, ανακαλύπτει ένα μοντέλο συμπεριφοράς, μια στάση του ανθρώπινου σώματος. Όμως αυτό το μοντέλο θα προσλάβει το πλήρες νόημά του άπαξ και το πραγματικό σημαινόμενο θα έχει πεθάνει· μόνο τότε το εκτός εστίας θα αποκτήσει άλλο νόημα.

Το 1960, η φωτογραφία του Κόρντα δημοσιεύεται σε μικρό μέγεθος σαν εικονογράφηση για κάθε είδηση σχετικά με το δημόσιο λειτουργό. Σ’ αυτή την πρώτη έκδοση, ο καλλιτέχνης απαλείφει το θόρυβο του περίγυρου. Αν στην ποικίλη εικονογραφία του ο Τσε είναι ένα ολόκληρο σώμα, με μια εκφραστική γκάμα χειρονομιών πάντοτε κάπως εξεζητημένη, ο Κόρντα δεν απαθανατίζει μια χειρονομία αλλά τη λανθάνουσα κατάστασή της. Η εικόνα δείχνει έναν άντρα αφηρημένο, και σ’ αυτή την αφηρημάδα το κοινό θα οικοδομήσει μια πρόθεση: την κατοχή μιας αλήθειας, μια προσωπικότητα εσωεστραμμένη. Είναι ένα ομοίωμα παραδομένο στα οράματά του. Ο Κόρντα κατασκεύασε μία από τις «κεφαλές» του αιώνα. Το 1967, ενώ ο Τσε βρίσκεται στη Βολιβία, ο εκδότης και στρατευμένος Ιταλός Τζαντζάκομο Φελτρινέλι επισκέπτεται το στούντιο του φωτογράφου και παίρνει το αρνητικό στο Μιλάνο.

Εννιά Οκτώβρη, δολοφονία του Τσε. Το πρακτορείο United Press International κατακλύζει τον κόσμο με τις εικόνες του νεκρού του Βαγιεγκράντε, υπογεγραμμένες από τον Αλμπόρτα.  Δεύτερη εικόνα του Τσε σε πόζα που δηλώνει απουσία.

Στις 15 Οκτώβρη, αφότου η Αβάνα παραδέχεται δημοσίως το θάνατο του Γκεβάρα, οργανώνεται στο Μιλάνο μια διαδήλωση καταγγελίας. Ο Φελτρινέλι τυπώνει 100.000 αφίσες με την εικόνα του Κόρντα και, από κάτω, τη λεζάντα «Ο Τσε ζει». Οι νέοι βγαίνουν στους δρόμους: η εικόνα είναι η απάντησή τους στη δολοφονία και, ταυτόχρονα, η διάψευση της φωτογραφίας-ντοκουμέντο, του πορτρέτου του νεκρού αντάρτη στα 39 του χρόνια. Γεννάται έτσι, πρώτον, η παγκοσμιοποίηση της εικόνας του Αλμπόρτα, που διανέμεται από το πρακτορείο ειδήσεων, και ύστερα η παγκοσμιοποίηση της εικόνας του Κόρντα, το πορτρέτο του νεαρού αντάρτη, προφητικό εν ζωή».

Πηγές:
CHE Εικόνες μιας ζωής», Επιμέλεια: Φερνάντο Ντ. Γκαρσία, Όσκαρ Σόλα, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2000
oscarenfotos