Η επαναμάγευση του κόσμου – Μέρος τρίτο και κοντύτερο

Πριν προχωρήσουμε παρακάτω να πω ότι θεωρώ το άρθρο του Ιστρολλικού, το περιεχόμενο του οποίου με βρίσκει σύμφωνο στα περισσότερα σημεία, ως κομμάτι αυτής της σειράς άρθρων. Υπό αυτήν την έννοια ό,τι ακολουθεί μπορεί να θεωρηθεί και τέταρτο μέρος, το ονομάζω όμως τρίτο επειδή διατηρεί τη συνέχεια του δικού μου συλλογισμού. Ας περάσουμε στο ψητό:

Ο «Σχετικισμός»

Είδαμε στο προηγούμενο μέρος ότι σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ, το πέρασμα από τις πολυθεϊστικές θρησκείες στις μονοθεϊστικές αποτέλεσε βήμα εμπρός για τη μετάβαση στη νεωτερική εποχή και σκέψη, και αυτό επειδή η ανθρωπότητα τότε άρχισε να βλέπει το σύμπαν ως κάτι ενιαίο. Παρακάτω στο ίδιο άρθρο μιλήσαμε για «πολυδιάσπαση των ιδεών» η οποία υφίσταται τόσο εξαιτίας αντικειμενικών παραγόντων (μεγάλη κυκλοφορία/παραγωγή πληροφορίας και δυσκολία διαχείρισής της) όσο και υποκειμενικών (ιδεολογικοί λόγοι, αποφυγή ανάδειξης νέου “Paradigm” που να απειλεί το κυρίαρχο, ερευνά και παραγωγή ιδεών εστιασμένη σε ιδιαίτερα συμφέροντα κ.α.).¹ (Αν και όλη αυτή η διάσπαση, δεν δείχνει να απειλεί τις τάσεις για συγκεντροποίηση του κεφαλαίου.) Ο κατακερματισμός και ο επιμερισμός αυτός των ιδεών (δηλαδή και της φιλοσοφίας, και της επιστήμης, και των θρησκειών, και, και, και…), οδηγεί κατά μια έννοια ξανά πίσω στην περίοδο πριν την κατανόηση του σύμπαντος ως κάτι ενιαίο, σε μια εποχή πολλών «θεών» και θεών.² Ένα υποπροϊόν αυτού του γενικότερου φαινομένου είναι η κυριαρχία του σχετικισμού. Διότι σε ένα κόσμο που οι ιδέες δείχνουν να έχουν ξεφύγει από κάποιους κεντρικούς άξονες και έχουν γίνει κομμάτια, είναι ακόμη πιο δύσκολο να πεις ποιες ιδέες είναι σωστές και ποιες όχι, άσχετα αν το κριτήριο σου είναι η επιστημονική μέθοδος, η φιλοσοφία, η θρησκεία, η ηθική ή ό,τι άλλο.

Το φαινόμενο αυτό αλληλοεπιδρά με τον ατομικισμό, που βρίσκεται και αυτός σε έξαρση και παράγει ένα είδος θορυβώδους πολυφωνίας που [μάλλον] δεν οδηγεί πουθενά. Στα πλαίσια αυτής της πολυφωνίας, και εξαιτίας της ριζοσπαστικοποίησης των μέσων επικοινωνίας, ευνοούνται και οι μεταφυσικές ιδέες, και μάλιστα, εξαιτίας του σχετικισμού η απαξίωση αυτών των ιδεών δεν είναι και τόσο εύκολο ζήτημα. Είναι αυτό που εγώ ονομάζω «η αυθεντία του εγώ» η οποία στον μεταμοντέρνο κόσμο δικαιούται να βρίσκεται πάνω από κάθε είδους συλλογική αυθεντία. Θεωρητικά η αμφισβήτηση της αυθεντίας δεν είναι κάτι κακό, διαφορετικά η ανθρωπότητα θα είχε «παρκάρει» σε μια σειρά από αιώνια θέσφατα. Όμως, αν δούμε αυτό το φαινόμενο στην ιστορική του διάσταση στο σήμερα, θα διαπιστώσουμε ότι δεν πρόκειται για μια γόνιμη λειτουργία, τουλάχιστον όχι στο μεγαλύτερο της μέρος. Αυτό για δύο κυρίως λόγους:

Α) Τα υλικά τα οποία χρησιμοποιούνται για τη θεμελίωση της ατομικής άποψης και με βάση τα οποία χτίζεται η κοσμοαντίληψη των ατόμων είναι σαθρά, για να μην πω σκουπίδια. Μπορεί να υπάρχει πληθώρα ιδεών, αλλά αυτή η πληθώρα είναι αφενός σαν την πληθώρα των προϊόντων του supermarket, δηλαδή πολλά «προϊόντα» που κάνουν το ίδιο πράγμα και διαφέρουν μόνο στη συσκευασία. Αφετέρου μοιάζει λίγο σαν τα άπειρα περιεχόμενα του internet, που ο λόγος χρήσιμες/άχρηστες + βλαβερές πληροφορίες γέρνει συντριπτικά υπέρ του παρονομαστή. Επίσης, υπάρχει –όσο και αν αυτό μοιάζει αντιφατικό- έλεγχος της πληροφορίας σε τέτοιο βαθμό που να διαμορφώνονται μαζικά συνειδήσεις. Υπό αυτήν την έννοια λοιπόν το Εγώ μας δεν είναι και τόσο αυθεντικό. Αυτό ασχέτως με το αν το συνειδητοποιούμε ή όχι. Πολλές φορές άνθρωποι που βρίζουν έναν δημοσιογράφο αναπαράγουν επιχειρήματα που αυτός έχει θέσει χωρίς να το καταλαβαίνουν. Δείτε για παράδειγμα πως λειτουργεί ο κοινωνικός αυτοματισμός.

Β) Δεν υπάρχει πραγματική αμφισβήτηση της αυθεντίας, όχι τουλάχιστον της κυρίαρχης. Ο καπιταλισμός εξυπηρετείται όπως είδαμε παραπάνω από αυτήν την πολυδιάσπαση. Και αυτό επειδή εξ αντικειμένου, η αναπαραγωγή του υλικού και του πνευματικού κόσμου, γίνεται με βάση τα καπιταλιστικά συμφέροντα και με βάση την καπιταλιστική οικονομία.

Το Α και το Β φυσικά είναι παντρεμένα μεταξύ τους και κατά κάποιο τρόπο αποτελούν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Υπό αυτήν την έννοια, η αξία του κυρίαρχου Εγώ είναι θεωρητική, αφού το Εγώ αυτό διαμεσολαβείται από την μεγάλη καπιταλιστική αφήγηση, δομείται πάνω σε σαθρά υλικά, και δεν αμφισβητεί τελικά τίποτα. Το πολύχρωμο μήνυμα (χάντρες και καθρεφτάκια) που μεταφέρουν αυτά τα διασπασμένα(;) Εγώ, σαν να μη φτάνουν όλα τα άλλα, εναντιώνεται και σε οτιδήποτε γόνιμο. Τόσο επειδή η αναπαραγωγή της αστικής ιδεολογίας του φοράει τακούνια και το βοηθάει τεχνητά να παίρνει κεφάλι, αλλά και εξαιτίας του ότι υπάρχει ένα απέραντο δάσος από ιδέες τέτοιας σύνθεσης, που σκιάζουν και δεν αφήνουν εύκολα τις ανταγωνιστικές (στο καπιταλιστικό σύστημα) ιδέες να βλαστήσουν, ενώ τα όποια ξέφωτα είναι ελάχιστα.

Το μεταφυσικό πουλάει

Ζούμε σε μια ακραία εμπορευματοποιημένη κοινωνία, και στα πλαίσια αυτής της κοινωνίας, οτιδήποτε μπορεί να έχει υψηλή εμπορευσιμότητα πουλάει. Τον καπιταλισμό δεν τον ενδιαφέρει η ποιότητα της όποιας ιδέας/ιδεολογίας, αλλά το αν μπορεί από αυτήν να παράξει κέρδος και η βιομηχανία του μεταφυσικού πουλάει καλά. Για παράδειγμα ο κλάδος της φαρμακευτικής παραγωγής που ασχολείται με τα ομοιοπαθητικά σκευάσματα είναι τεράστιος και αποφέρει υπέρογκα κέρδη. Αντίστοιχα, οι διάφορες ανατολίτικες θρησκείες, περνώντας στη Δύση(και εφόσον είχαν πέραση), έχουν προσαρμοσθεί στα δεδομένα και αυτό σημαίνει ότι –μεταξύ άλλων- έχουν «πακεταριστεί» και μετατραπεί σε εμπορευματικά προϊόντα. Συνεπώς, η συνεχής εντατικοποίηση της εμπορευματοποίησης ευνοεί και την διάδοση των μεταφυσικών ιδεών.

Απήχηση αυτών των μεταφυσικών ιδεών επειδή είναι εύπεπτες: 

Το πιο απλό το άφησα για το τέλος. Δηλαδή, ότι είναι πολύ πιο εύκολο να εσωτερικεύσει κανείς μια σειρά από μεταφυσικές ερμηνείες για τα φαινόμενα, από ό,τι να κατανοήσει μέσω της επιστημονικής μεθόδου τους φυσικούς νόμους που πιθανόν να τα εξηγούν. Πόσο μάλλον όταν οι απαντήσεις της μεταφυσικής μπορούν να προσαρμοστούν σε όλα τα γούστα. Αντιθέτως, ο ορθός λόγος χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη αυστηρότητα ενώ δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τον μεταφυσικό λόγο ούτε στο πεδίο των υποσχέσεων. Είναι πιο εύκολο να διαβάσεις τα ζώδια από ό,τι μια κοινωνιολογική μελέτη. Είναι πιο εύκολο να το παίξεις αστρολόγος από ότι να γίνεις γιατρός.

Στο σημείο αυτό ολοκληρώνεται η σειρά άρθρων μου σχετικών με το φαινόμενο της «επαναμάγευσης του κόσμου». Αποτελούν μέρος της ευρύτερης μου προσπάθειας να κατανοήσω και να εξηγήσω αυτό που κάποιοι αποκαλούν «μετανεωτερικότητα». Κάτι που σημαίνει ότι –πέραν του ότι ήδη κάποια έχουν προηγηθεί- θα ακολουθήσουν και άλλα άρθρα με συγγενές περιεχόμενο.

Διαβάστε εδώ το 1ο μέρος.
Διαβάστε εδώ το 2ο μέρος.
Διαβάστε εδώ το άρθρο του Ιστρολλικού.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)