«Game of Thrones» – Η «κοινωνική εξέλιξη» είναι η «βασίλισσα» του «Σιδερένιου Θρόνου»;

Η ολοκλήρωση της πολυσυζητημένης σειράς «Game of Thrones» άφησε σε εκατομμύρια θεατές της «πικρή» γεύση, καθώς, όπως προκύπτει από τις αντιδράσεις, περίμεναν ένα περισσότερο «θεαματικό» τέλος, με μια βασίλισσα ή ένα βασιλιά στον «Σιδερένιο Θρόνο».

Αυτή είναι όμως «μια ανάγνωση» του τέλους της σειράς.

Σε μια «διαφορετική ανάγνωση» μπορούμε να βρούμε συναρπαστικά στοιχεία της ίδιας της Ιστορίας (δηλαδή της Ιστορίας της ανθρωπότητας) σε αντίθεση με μια «θεαματική» ενθρόνιση οποιουδήποτε εστεμμένου.

Ανεξάρτητα από προθέσεις και στόχους του συγγραφέα της σειράς βιβλίων Τζ. Ρ.Ρ. Μάρτιν, των σεναριογράφων και σκηνοθετών της σειράς, μπορούμε στη σειρά να διακρίνουμε στοιχεία, πλευρές της αληθινής ιστορικής πορείας και εξέλιξης, βαθμίδες κατώτερης και βαθμίδες ανώτερης κοινωνικής οργάνωσης.

Στον «κόσμο του Game of Thrones» συνυπάρχουν στοιχεία διαφορετικών κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών που γνώρισε η ανθρωπότητα, πρωτόγονος κοινοτισμός, δουλοκτησία, φεουδαρχία, πρώιμες αστικές σχέσεις. Το κύριο βέβαια πεδίο εξέλιξης της ιστορίας αφορά φεουδαρχικές σχέσεις από την πιο καθυστερημένη μέχρι την πλέον εξελιγμένη μορφή τους, οι βασικοί «ήρωες» και «οίκοι» που συγκρούονται είναι φεουδάρχες…

Οι άνθρωποι αλλάζουν την Ιστορία και η Ιστορία τους ανθρώπους

Αυτό που συγκίνησε και ταυτόχρονα όμως ξένισε τελικά πολύ «φανατικούς της σειράς» είναι οι λεγόμενες ανατροπές σε γεγονότα αλλά και σε χαρακτήρα. Αποδείχθηκε ότι οι συντελεστές της σειράς έχουν ασχοληθεί αρκετά με την ανθρώπινη Ιστορία, γι’ αυτό στο «αφήγημά» τους δεν υπάρχουν μόνο κατευθυνόμενες εξελίξεις. Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα παραμύθι. Πρόκειται για μια «φανταστική» ιστορική αφήγηση με πολλά στοιχεία μύθου.

Τα γεγονότα έχουν χαρακτήρα ντόμινο, μια πράξη φέρνει μια σειρά από εξελίξεις, πολλές φορές απρόβλεπτες, που αλλάζουν την πορεία των γεγονότων, ποτέ κανένας «δεν φτάνει στην πηγή». Η δράση του καθενός μέσα στα ιστορικά γεγονότα κινείται, όπως έλεγε ο Ενγκελς, «με περίσκεψη και πάθος», όμως τελικά όλα καταλήγουν διαφορετικά από τις προθέσεις των δρώντων υποκειμένων. Μέσα από την ιστορική δράση, διαπλάθονται και οι χαρακτήρες, οι προσωπικότητες, οι οποίες φτάνουν να πάρουν τα χαρακτηριστικά της ιστορικής προσωπικότητας, δηλαδή του εκφραστή συνολικών ιστορικών τάσεων και κοινωνικών δυνάμεων και όχι της ατομικότητάς τους. Πίσω από τους «χαρακτήρες» της σειράς θα δούμε τέτοιες τάσεις, γι’ αυτό άλλωστε χάνεται η «παραμυθένια» αίσθηση του «κακού» και του «καλού». Ολοι οι χαρακτήρες είναι «γκρίζοι». Παρθενογενέσεις δεν υπάρχουν. Ακόμα και αυτοί που φαίνεται να βαδίζουν σε πιο πρωτοπόρους δρόμους σε σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα δεν έπεσαν από τον ουρανό, περπάτησαν πολύ δρόμο από το «παλιό» προς το «νέο». Το ερώτημα βεβαίως που προκύπτει είναι ποια είναι αυτή η «μαγική δύναμη» που «υποτάσσει» την ανθρώπινη δράση σε σκοπούς διαφορετικούς από τη θέληση, το πάθος, την περίσκεψη των ίδιων των δρώντων υποκειμένων. Εδώ ο χώρος είναι «ανοιχτός», είναι η θεϊκή ύπαρξη, η «μοίρα» ή η κοινωνική νομοτέλεια που δεν μπορεί να εκφραστεί χωρίς την ανθρώπινη δράση, αλλά οδηγεί πάντα σε αυτό που είναι αναγκαίο και δυνατό ιστορικά, ανεξάρτητα από το πού έχει φτάσει η ανθρώπινη συνείδηση και θέληση. Αλλωστε, η σύμπτωση κοινωνικής αναγκαιότητας και θέλησης της ανθρώπινης δράσης είναι που γεννά μεγάλα κοινωνικά επαναστατικά άλματα.

Σε αυτό το ερώτημα βεβαίως δεν απαντά η σειρά, αν και για να είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι η «θεϊκή παρουσία» που κυριαρχεί ολοφάνερα, παρ’ όλα τα ισχυρά μεταφυσικά στοιχεία που υπάρχουν.

Ορισμένες «συμβολικές αναγνώσεις» και ερμηνείες…

Θα μπορούσαμε να τολμήσουμε ορισμένες ερμηνείες γεγονότων της σειράς χωρίς να αυθαιρετούμε πολύ, αφού νομίζουμε ότι ταιριάζει αυτή η ερμηνεία με το «πνεύμα» της σειράς και των βιβλίων.

    — Κατανικώντας το φόβο του «αγνώστου»;

Ενα πρώτο στοιχείο είναι η επική μάχη των συνασπισμένων δυνάμεων κατά της «στρατιάς των νεκρών», του θανάτου δηλαδή που, κατά το σενάριο, σηματοδοτεί η απώλεια της μνήμης. Ομως η «μνήμη» δεν περιλαμβάνει μόνο το απόσταγμα της συσσωρευμένης γνώσης και κοινωνικής – ιστορικής εμπειρίας της ανθρωπότητας, χωρίς τις οποίες είναι αδύνατη οποιαδήποτε εξέλιξη, αλλά και ένα μεγάλο φορτίο νεκρών παραδόσεων, δεισιδαιμονιών και φόβων που τυλίγονται ως βρόχος στο λαιμό της κοινωνίας και δεν την αφήνουν να αναπνεύσει.

Χιλιάδες «μικροί φόβοι» θα συνέχιζαν να βαδίζουν αν δεν νικιόταν ο υπέρτατος φόβος, ο «βασιλιάς της νύχτας», το σύμβολο της ύπαρξης περιοχών δήθεν «απροσπέλαστων» από τη σχεδιασμένη ανθρώπινη δράση.

Ευφυώς και προοικονομώντας το τέλος, ο σεναριογράφος βάζει την Αρυα Σταρκ να εξοντώσει τον «Βασιλιά της Νύχτας».

— Οι παλιές κοινωνικές σχέσεις είναι που «πυρπολούνται»;

Η φωτιά που κατακαίει τον Kings Landing μαζί και τον Σιδερένιο Θρόνο συνιστά κομβικό σημείο στη σειρά και είναι αποκαλυπτικό της άποψης του σεναριογράφου.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκείνο που πυρπολείται στην ουσία είναι οι παλιές κοινωνικές σχέσεις της φεουδαρχίας που αντιπροσωπεύει ο οίκος των Λάνιστερ στην πιο εξελιγμένη τους βέβαια μορφή, γιατί οι Λάνιστερ ως οίκος κέρδισαν την αριστοκρατική τους θέση και τη δύναμή τους με τον πλούτο τους…

Ταυτόχρονα, η Νταινέρυς, βασίλισσα ενός στρατού ευνούχων, τους οποίους απελευθέρωσε από σκλάβους για να συνεχίσει να τους κρατά ευνουχισμένους κάτω από τη δική της εξουσία, πυρπολεί αμείλικτα χιλιάδες φτωχούς ανθρώπους.

Η Νταινέρυς εκφράζει το πιο παλιό απ’ το παλιό, που όμως ξεσηκώνει τους από κάτω… ενάντια στους σφετεριστές της 400χρονης κληρονομικής εξουσίας του οίκου Ταργκάριεν, στον οποίο ανήκε.

Ο τελευταίος δράκος θα πάρει την δολοφονημένη Νταινέρυς μαζί του και θα χαθεί στην αχλή του χρόνου, έχοντας προηγουμένως πυρπολήσει και τον «Σιδερένιο Θρόνο», το σύμβολο του πρώτου των πρώτων φεουδαρχών, της κληρονομικής εξουσίας.

Η σκηνή μπορεί να ερμηνευθεί και ως καταδίκη της βίας που προκύπτει από το πάθος της εξουσίας, όμως έμμεσα θα μπορούσε να υποθέσει ο θεατής ότι ο σεναριογράφος καταδικάζει, εντελώς έξω από τον τρόπο με τον οποίο ιστορικά πορεύεται η ανθρωπότητα, συλλήβδην κάθε «βία», ακόμα και την επαναστατική βία των μαζών.

Την ίδια στιγμή «εξορίζει» ως «καταραμένο» τον Τζον Σνόου, που πίστεψε στο μέλλον που επαγγέλθηκε η Νταινέρυς και γι’ αυτό όταν τη σκότωσε της ψιθύρισε «θα είσαι πάντα η βασίλισσά μου».

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν ο «καινούργιος κόσμος» μπορεί να έρθει από την επικράτηση δυνάμεων του παλιού…

  — Η νέα εξουσία…

Η νέα εξουσία που προκύπτει ανατρέπει την κληρονομικότητα, δεν βασίζεται στην εξ αίματος καταγωγή, αλλά «νομιμοποιείται» με θεμέλιο πολιτικές σχέσεις. Ο νέος βασιλιάς από εδώ και πέρα θα επιλέγεται από τη συνέλευση των φεουδαρχών. Στην ιστορία της ανθρωπότητας ένα τέτοιο βήμα έγινε σε συνθήκες παρακμής της φεουδαρχίας και αποτέλεσε ένα βήμα (ακόμα πολύ πρωτόλειο) προς την αστική κοινωνία, που πράγματι πολιτικά εκφράστηκε και με την αμφισβήτηση της κληρονομικότητας της βασιλικής εξουσίας και στη συνέχεια με την ελέω θεού κυριαρχία του. Το πέρασμα στη νέα εποχή αποτυπώνεται και στην εκλογή του καθηλωμένου στο αναπηρικό καρότσι του, Μπραν. Ο νέος βασιλιάς δεν χρειάζεται να είναι δυνατός πολεμιστής, χρειάζεται όμως να είναι «διευθύνων νους», η επιλογή δεν γίνεται στο πεδίο της μάχης αλλά ως αποτέλεσμα επιλογής ενός πολιτικού οργάνου. Ο βασιλιάς – πολέμαρχος ιστορικά φεύγει από το προσκήνιο, όπως έφυγε πράγματι από το προσκήνιο της ανθρώπινης Ιστορίας, το ίδιο και ο βασιλιάς – κληρονόμος. Οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται πιο πολύπλοκες, πιο σύνθετες, δεν φτάνουν οι ιππότες του ξίφους για να τα βγάλει πέρα η κοινωνία. Είναι λοιπόν δείκτης πιο σύνθετων κοινωνικών σχέσεων μιας ανάπτυξής τους, μιας εξέλιξης που συντελείται σε βάθος χρόνου και διατρέχει όλη την πορεία των ταξικών κοινωνιών από την περίοδο του διαχωρισμού πνευματικής – χειρωνακτικής εργασίας, ενός σημαντικού κοινωνικού καταμερισμού εργασίας μέχρι την αυγή της αστικής κοινωνίας.

Ο νέος βασιλιάς ως «κάτοχος» της συλλογικής κοινωνικής μνήμης, που έχοντας «δύο» μάτια – στο «χτες» και στο «σήμερα» – καθίσταται ικανός να αποκτήσει και «τρίτο», στραμμένο στο μέλλον, μπορεί δηλαδή να σχεδιάζει.

Ο βασιλιάς θα έχει την εποπτεία του συνόλου των υποθέσεων του εκτεταμένου βασιλείου, τις οποίες θα διευθετεί, κατόπιν οδηγιών του, το «υπουργικό συμβούλιο», που με την εγκαθίδρυση της νέας εξουσίας καταπιάστηκε με τα «μεγάλα» ζητήματα: Εμπόριο και οίκους ανοχής, με άλλα λόγια θεμελιακές οικονομικές σχέσεις και χειραγώγηση του λαού. Αποτυπώνεται επίσης στη σύνθεση του Συμβουλίου. Όλοι απόκληροι της προηγούμενης περιόδου. Είτε ταπεινής καταγωγής είτε τα «μαύρα πρόβατα» των αριστοκρατικών τους οίκων.

   — Η αναζήτηση «νέων κόσμων»

«Παιδί» της νέας κοινωνικής πραγματικότητας είναι η Αρυα Σταρκ.

Η Αρυα θα αρνηθεί κάθε κοινωνικό δεσμό και πάνω απ’ όλα θα αρνηθεί την «επιστροφή» στο βασίλειο του Βορρά, στις προηγούμενες, δηλαδή, κοινωνικές σχέσεις, σε αντίθεση με την αδελφή της, Σάνσα, που θα παραμείνει αγκιστρωμένη στο νεκρό παρελθόν. Ταυτόχρονα, η αποδοχή εκ μέρους των υπολοίπων του «ανεξάρτητου» βασιλείου του Βορρά αντανακλά και τον συμβιβασμό με τα απολιθώματα του παρελθόντος, αρκεί αυτά να μην έμπαιναν εμπόδιο στη δική της ταξική κυριαρχία. Ο Βορράς εκφράζει χαρακτηριστικά μιας πρώιμης φεουδαρχικής κοινωνίας και εξουσίας, όπου ο φεουδάρχης – βασιλιάς ελάχιστα διαφέρει από τον φύλαρχο αρχηγό των «κλαν» των γερμανικών, σκανδιναβικών ή κελτικών φύλων.

Η άρνηση της Αρυα Σταρκ να «επιστρέψει», η απόφασή της να ανακαλύψει τι υπάρχει δυτικά του Γουέστερος, θυμίζει το ταξίδι του Κολόμβου δυτικά, στην αυγή της αστικής κοινωνίας, που σήμαινε και το «άνοιγμα» του «αιώνιου κύκλου» της «αγροτικής κοινωνίας». Οι νέες κοινωνικές δυνάμεις δεν μπορούν να περιοριστούν μέσα στον γνωστό κόσμο, αλλά αναζητούν νέα πεδία δράσης, νέα γεωγραφικά μήκη και πλάτη.

  — Η «επιστροφή» πέρα από το τείχος…

Εδώ τίθεται ένα ερώτημα, η επιλογή του Τζον Σνόου να επιστρέψει πίσω από το τείχος, να ενωθεί με τους παλιούς «άγριους», πολύτιμη, αυτήν τη φορά, μνήμη της κάποτε ελεύθερης ανθρώπινης κοινότητας, συνιστά οπισθοδρόμηση ή σηματοδοτεί το δρόμο για ένα διαφορετικό μέλλον; Σηματοδοτεί μια νοσταλγία για την επιστροφή του ανθρώπου στη φύση; Στον «φυσικό τρόπο ζωής», μακριά από τα τείχη του πολιτισμού, της ταξικής κοινωνικής οργάνωσης και της εξουσίας τους; Βεβαίως ο φυσικός κόσμος δεν είναι πια ένας κόσμος με φαντάσματα, στοιχειά της φύσης, περιμένει να κατακτηθεί από τους «ελεύθερους» ανθρώπους, όμως νομίζουμε ότι ούτε οι προθέσεις ούτε η σκέψη των συντελεστών της σειράς πάνε τόσο μακριά. Η επιστροφή του Τζον Σνόου στην περιοχή πέραν του τείχους, που πια δεν είναι απειλή για τον «πολιτισμό», αφού το σκοτάδι έφυγε από εκεί, σηματοδοτεί έναν κοινωνικό αναχωρητισμό και όχι μια έφοδο προς ένα άλλο «ελεύθερο» μέλλον. Σηματοδοτεί την «ανεκτικότητα» σε μια άλλη επιλογή που μπορεί να υπάρχει παράλληλα με τον «πολιτισμό», τις ταξικές σχέσεις και την εξουσία, χωρίς όμως να την αμφισβητεί…

Αντί επιλόγου

Θα πει κανείς, μήπως υπερβάλλετε; Μήπως ψάχνετε να βρείτε πράγματα που δεν υπάρχουν σε ένα απλό παραμύθι με δράκους, ιππότες, πριγκίπισσες;

Συνειδητά ή ασυνείδητα, οι συντελεστές της σειράς επέλεξαν να φτιάξουν ένα παραμύθι που να στηρίζεται όμως σε πραγματικές ιστορικές σχέσεις και σε ιστορικές μεταβολές. Αυτό από μόνο του οδηγεί τα πράγματα σε δρόμους πέρα από τις προθέσεις, τις συνειδητές τους επιλογές. Σε όσα άλλωστε σημεία η σειρά δεν έχει μια συνέπεια σε αυτή την κατεύθυνση, χάνεται και το ενδιαφέρον της, το σασπένς, γίνεται βαρετή και προβλέψιμη.

Η σειρά «Game of Thrones» δεν είχε «επικό», αλλά «μουντό» τέλος. Απογοητευτικό για όσους ήθελαν ένα παραμυθένιο τέλος, συναρπαστικό για όσους είδαν λίγο περισσότερα σε όλη αυτή την ιστορία. Ανέδειξε, όμως, υπό την προϋπόθεση μιας «διαφορετικής ανάγνωσής» της, ότι το μεγαλύτερο διαρκές έπος είναι η ίδια η ιστορική εξέλιξη.

Γιώργος Μηλιώνης
Μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ