Τα καλιαρντά: Η κρυφή γλώσσα των ομοφυλοφίλων

Τα Καλιαρντά άρχισαν να ακούγονται για πρώτη φορά ”επίσημα” στην Ελλάδα την δεκαετία του 1940. Σίγουρα η αργκό ή λέξεις αυτής θα υπήρχαν πολλές δεκαετίες πριν. Το γιατί γίνεται γνωστή τότε, έχει ίσως να κάνει με τις σημαντικές αλλαγές που αρχίζουν να συμβαίνουν στην ελληνική κοινωνία από το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα.

Δεν είναι τυχαίο πως η αργκό των ομοφυλοφίλων εμφανίζεται παράλληλα με την αυγή της χειραφέτησης της γυναίκας και την απόκτηση των πρώτων κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων από αυτές. Τα κινήματα της απελευθέρωσης των γυναικών από την πατρική κυριαρχία προπορεύονται και αργότερα συμβαδίζουν με τους αγώνες των ομοφυλοφίλων. Βέβαια, ας μην σπεύσουμε να κάνουμε άλματα προς τα μπρος και ας γυρίσουμε πίσω στην Ελλάδα του ’40 όπου η αργκό αρχίζει να πρωτοεμφανίζεται.

Η Ελλάδα ακολουθεί κατά πόδας τα χρηστά ήθη της εποχής και αποστρέφεται μετά βδελυγμίας τον σοδομισμό όπως αναφέρεται συχνά η ερωτική πράξη μεταξύ δύο ατόμων του ιδίου φύλου. Η ομοφυλοφιλία ήταν κολάσιμη πράξη στα μάτια του Θεού και της Θέμιδος (αρχαία θεά της δικαιοσύνης). Οι ποινές ήταν βαριές: Φυλάκιση, πρόστιμο, εξαναγκαστική ορμονοθεραπεία ή μεταστροφή της ερωτικής επιθυμίας. Χειρότερο από τις ποινές ήταν το κοινωνικό στίγμα που άφηνε η ομοφυλοφιλία όχι μόνο στο ίδιο  άτομο αλλά σε ολόκληρη την οικογένειά του, η οποία καταδικάζονταν σε κοινωνικό εξοβελισμό ή ακόμα και μετακίνηση σε άλλο τόπο ώστε να ξεφύγει από την κατακραυγή των ”ηθικών” και “άμεμπτων” γειτόνων. Ας μου συγχωρέσετε την ειρωνεία απλά θεωρώ πως κανείς στο κρεβάτι του δεν είναι ”ηθικός” και αν είναι τότε μάλλον δεν έχει πηδηχτεί και ποθήσει τίποτα πραγματικά στην ζωή του. Γνώμη μου.

Τα καλιαρντά

Το βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου ”Τα Καλιαρντά” έπεσε στα χέρια μου τυχαία όντας φοιτήτρια στην Θεσσαλονίκη. Σαν συγγραφέας μου ήταν οικείος καθότι βιβλία του υπήρχαν στην βιβλιοθήκη των γονιών  μου από την εποχή που την ”ξεψάχνιζα” ως έφηβη. Αυτό που με τραβούσε στα κείμενά του ήταν, πως μου άνοιγε ένα κρυφό παράθυρο της ελληνικής κοινωνίας για το οποίο κανείς δεν μιλά και δεν είναι περήφανος γι’ αυτό. Οι άνθρωποι του περιθωρίου μένουν πάντα καλά κρυμμένοι από τα μάτια της κοινωνίας και φυσικά κανείς δεν θα είναι περήφανος ποτέ για έναν κλέφτη, εκτός αν είναι ”Ο Ρομπέν των Δασών” , για μια πόρνη πλην της Μαρίας Μαγδαληνής, ενός ομοφυλόφιλου εκτός αν είναι πλούσιος σελέμπριτι ή παλιότερα για τα τραγούδια-μεράκια ενός ρεμπέτη.. Σήμερα για τα τελευταία δημιουργούμε πανεπιστημιακά τμήματα ενώ κάποτε οι πολισμάνοι τα κυνηγούσαν.

Όταν οι πολισμάνοι δεν κυνηγούσαν μπουζούκια, μπαγλαμάδες και φούστες πάνω από τον αστράγαλο, επιδίδονταν με τις ευχές της χρηστής κοινωνίας στο κυνήγι των ”κίναιδων”: Των ομοφυλόφιλων ανδρών. Στην εισαγωγή του, στο βιβλίο ”Τα Καλιαρντά” ο Ηλίας Πετρόπουλος σφάζει με το γάντι την αστική τάξη η οποία σοκάρεται από την ύπαρξη αυτών των ανθρώπων με τις διαφορετικές ερωτικές προτιμήσεις ενώ ευθέως υπαινίσσεται πως πολλοί ”τιμωροί” απολαμβάνουν και οι ίδιοι τις ίδιες απολαύσεις στα κρυφά.

Όχι πως η αριστερά της εποχής (και η μετέπειτα αριστερά) αγκάλιαζε με στοργή τις σεξουαλικές ιδιαιτερότητες. Για να μην την πέφτουμε μονίμως στην αστική τάξη, ούτε η εργατική τάξη αλλά ούτε και οι διανοούμενοι της αριστεράς αποδέχονταν με ευχαρίστηση την ομοφυλοφιλία (αν εξαιρέσουμε μια μικρή αναλαμπή την εποχή του Λένιν στην Σοβιετική Ένωση όπου η νομιμοποίηση της ομοφυλοφιλίας επί σοσιαλισμού θα μπορούσε να είχε συνεισφέρει θετικά αποτελέσματα στα ζητήματα του φύλου αλλά ναυάγησε γρήγορα). Η ανοχή λαμπρών καλλιτεχνών ομοφυλόφιλων δεν σημαίνει και αποδοχή τους από την κυρίαρχη νοοτροπία της αριστεράς και δη, τότε, της ελληνικής κομμουνιστικής αριστεράς.

Ο ίδιος δεν λαμβάνει θέση υπέρ ή κατά της ομοφυλοφιλίας. Παραμένει ένας παρατηρητής και καταγραφέας της γλώσσας ο οποίος επικρίνει την σεμνοτυφία της εποχής και την εύκολη καταδίκη της ομοφυλοφιλίας. Αριστερής και δεξιάς καταδίκης. Αναγνωρίζει πως  το κυνήγι, οι ξυλοδαρμοί, οι φυλακίσεις και ο εξοστρακισμός απέναντι στους ομοφυλόφιλους δεν είναι για υπερηφάνεια κανενός.. αλλά ο ίδιος  δεν δηλώνει και υποστηριχτής της.

Η εισαγωγή του τελειώνει ως εξής:

”Ίσως, πιθανόν, η ομοφυλοφιλία να είναι ή να μοιάζει μια πληγή, μέσα στις τόσες κοινωνικές πληγές. Μα οι πληγές δεν κρίνονται, ούτε τιμωρούνται”

Η ιχνογράφηση μιας ολόκληρης κοινότητας.

Πρέπει να επισημάνουμε πως  η Καλιαρντή διαμορφώνεται και ομιλείται κυρίως από άνδρες ομοφυλόφιλους. Η γυναικεία ομοφυλοφιλία είναι μεγαλύτερο ταμπού και  γι’ αυτό  αρνούνται ακόμα και  την ύπαρξή της. Η σεξουαλικότητα της γυναίκας είναι κάτι το κρυφό και μυστήριο ακόμα και για τους ετεροφυλόφιλους άνδρες. Οι άνδρες ομοφυλόφιλοι, αν και στο περιθώριο της ανδρικής σεξουαλικότητας, κατάφερναν να είναι περισσότερο εμφανείς, οπότε και η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν μπόρεσε να καταγραφεί.

Μέσω της καταγραφής της Καλιαρντής τους σκιαγραφείται η ανδρική ομοφυλοφιλική κοινότητα και ο τρόπος που σκέφτονται για την κοινωνία, την πολιτική, την εξουσία, τις γυναίκες, την θρησκεία κ.λ.π.

Ο Πετρόπουλος δεν κάνει μια ξερή καταγραφή των λέξεων της Καλιαρντής. Η καταγραφή του διασώζει την Καλιαρντή από την εξαφάνιση αλλά παράλληλα γίνεται και ”ιστορικός” της συλλογικής μνήμης για την ανδρική ελληνική  ομοφυλοφιλική κοινότητα. Ομοίως και οι ετεροφυλόφιλοι μπορούν να δουν την συμπεριφορά των προγόνων τους μέσα από τον τρόπο που οι ομοφυλόφιλοι επέλεγαν να την επικοινωνήσουν.

Η δομή της Καλιαρντής.

Η Καλιαρντή θα περίμενε κάποιος ετεροφυλόφιλος, δεδομένου της εποχής και του κοινωνικού στιγματισμού, να είναι μια απλή γλώσσα συνθηματική και ολιγοσύλλαβη.. Σε καμία περίπτωση.. Οι λέξεις καθρέφτιζαν την ανάγκη αυτών των ανθρώπων να υπάρξουν, να επιβιώσουν, να ποθήσουν, να κάνουν έρωτα/σεξ και να επικοινωνήσουν ελεύθερα τα θέλω τους.

Είναι μια γλώσσα με πολλές πολυσύλλαβες λέξεις, συχνά σύνθετες όπως ”σύνθετοι” ένιωθαν και οι  ίδιοι μέσα τους. Οι ομιλούντες είχαν γνώση της διαφορετικότητάς τους και ποιους είχαν απέναντι τους. Η γλώσσα που μιλούσαν ήταν ένα συνονθύλευμα δανείων από όλα όσα συνέβαιναν γύρω τους. Λέξεις δημοτικές που χρησιμοποιούσε ο απλός κοσμάκης ανακατεύονταν με την καθαρεύουσα ή/και την αρχαΐζουσα ελληνική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι μορφωμένοι αστοί. Οι επιρροές από το τούρκικο παρελθόν ανακατεύονταν με την γαλλική, ιταλική, αγγλική γλώσσα των κοσμικών σαλονιών και περνούσαν στην Καλιαρντή με σκοπό να κοροϊδέψουν την ξενομανία της ελληνικής επαρχιακής ως επί τον πλείστον ελληνικής κοινωνίας. Σημαντική συμβολή στην δημιουργία των Καλιαρντών έχει και η γλώσσα των Ρομά. Μια φυλή που διώκεται και στιγματίζεται από ολόκληρο τον κόσμο για τον τρόπο ζωής της έχει δώσει στα Καλιαρντά σημαντικά δάνεια όπως την λέξη ”Αβέλω”= πηγαίνω, δίνω, παίρνω.

Κατά ένα παράδοξο τρόπο η Καλιαρντή έσπασε τα στεγανά που διαχώριζαν τις κοινωνικές τάξεις από την στιγμή που μέσω της λεξιπλασίας της έφερνε κοντά διαφορετικές λέξεις του λιμανιού και του σαλονιού δημιουργώντας ένα λεξικό α-ταξικό και αναρχικό συνάμα όπου οι κανόνες της γραμματικής και της σύνταξης αναιρούνται προκειμένου να βγει μια extranaganza γλώσσα δηλωτική των ατόμων που την ομιλούν.

Αυτό σημαίνει πως οι ομοφυλόφιλοι ήταν οπαδοί μιας αταξικής κοινωνίας; Όχι! Όπως λέει ο ίδιος ο Πετρόπουλος στην εισαγωγή του παρά την όποια επίθεση στην αστική τάξη και στην αστυνομία και γενικά ενάντια σε κάθε εξουσία, η ρίζα αυτής της γλώσσας είναι καθαρά αστική. Υπάρχει ένας είδος σουσουδισμού και υπέρμετρης υπερηφάνειας μέσα της στα όρια του ναρκισσισμού. Οι ομοφυλόφιλοι δεν αντέχουν αυτόν τον επαρχιωτισμό της ελληνικής κοινωνίας και την κοινωνική υστέρηση που εκείνη υποδηλώνει. Ακόμα και μεταξύ τους χρησιμοποιούν την λέξη γιδοτεκνοσυντηρητής για να δηλώσουν τον κίναιδο επαρχιώτη, ενώ έχουν άλλες 40 λέξεις που δηλώνουν κοινωνικούς διαχωρισμούς μεταξύ τους ανάλογα την καταγωγή, την μόρφωση, την οικονομική κατάσταση και την ομορφιά.

Αυτό που ίσως μπερδεύει πολλούς είναι η απαξιωτική γλώσσα που χρησιμοποιούν ενάντια στην αστυνομία. Γλώσσα προκλητική, χλευαστική απέναντι στην εξουσία τους και στο τρόπο που επιλέγουν να την χρησιμοποιούν εναντίον τους. Εχθρεύονται τους μπάτσους όπως όλοι οι άνθρωποι του περιθωρίου χωρίς αυτό να σημαίνει πως αναπτύσσουν αντι-εξουσιαστική συνείδηση απέναντι στο σύστημα. Παρότι η μοίρα των ομοφυλοφίλων μέχρι την δεκαετία του ’70 δεν ήταν διαφορετική από εκείνη των πολιτικών κρατουμένων, με τους οποίους συχνά συνυπήρχαν στα ίδια κελιά, δεν σημαίνει αυτόματα πως η ομοφυλοφιλική κοινότητα ταυτίζεται με τις αριστερές ιδέες. Η σχέση τους με το Θεό και η χρήση των λέξεων δείχνει επίσης πως δεν είναι χλευαστικοί απέναντι στο θείο αλλά απέναντι στο εκκλησιαστικό σύστημα και τους θρήσκους που τους εχθρεύονται.

Τα καλιαρντά χρησιμοποιούσαν απαξιωτικές λέξεις για τις γυναικείες ερωτογενείς ζώνες και συχνά έκαναν κάφρικα αστεία όπως το να μιλούν για ”έκτρωση” εννοώντας το πλύσιμο του πρωκτού τους μετά την συνουσία, επιθυμώντας να μην συλλάβουν το κωλόπαιδο όπως έλεγαν, κοροϊδεύοντας το λεγόμενο ”μπιντέ” των γυναικών μετά την συνουσία. Δεν νομίζω πως χρειάζεται να αναρωτηθούμε πολύ γιατί υπάρχει αυτή η εχθρότητα: η αντιζηλία προς το γυναικείο φύλο, η γενικότερη συμπεριφορά και τα στερεότυπα που υπήρχαν για τις γυναίκες εκείνη την εποχή από όλη την κοινωνία αλλά μιλάμε και για μια αργκό. Κύριο χαρακτηριστικό των αργκό είναι ακριβώς αυτή η ελευθεριότητα που οι επίσημες γλώσσες κρύβουν κάτω από όμορφες λέξεις.

Τα Καλιαρντά στο σήμερα.

Μέχρι την δεκαετία του ’80, τα καλιαρντά είναι εξοβελισμένα από την mainstream  κουλτούρα. Σε αρκετές ταινίες της δεκαετίας του ’60 βλέπουμε συχνά ομοφυλόφιλους σε ρόλους να πετούν σκόρπιες λέξεις χωρίς όμως αυτό να περνά στο κοινό. Η λογοκρισία πετσοκόβει ό,τι δεν ακούγεται ηθικό και ορθό για το μέσο θεατή. Με την μεταπολίτευση η αυστηρότητα χαλαρώνει και η πολιτική και κοινωνική σάτιρα ανθεί. Ο ρόλος του ομοφυλόφιλου πάνω στην σκηνή ή στο κινηματογραφικό πανί εμφανίζεται όλο και πιο συχνά, πάντα με καρικατουρίστικο τρόπο αλλά ταυτόχρονα αρκετά συμπαθή στο κοινό. Ο ρόλος του μεγαλώνει και τα καλιαρντά δανείζουν πολλές λέξεις τους στην καθομιλουμένη. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να κάνουμε στον αξεπέραστο Γιώργο Μαρίνο και την συμβολή του να ανεβάσει τα καλιαρντά επί σκηνής τις δεκαετίες ’70-’90 και να μιλήσει ανοιχτά για την προσωπική του ζωή. Χρειαζόταν μεγάλη μαγκιά και κότσια τότε.

Ο Χάρρυ Κλυνν μεσουρανεί τις δεκαετίες ’80 και ’90 και φέρνει τα καλιαρντά σε πρώτο πλάνο με παράδοξο τρόπο. Χρησιμοποιεί την Καλιαρντή ντυμένος  γυναίκα και υποδυόμενος την γυναίκα. Τα καλιαρντά μπαίνουν μέσω της σάτιρας στην ζωή των ανθρώπων που δεν διστάζουν να την χρησιμοποιήσουν ακόμα και μέσα στο πολιτικό σχολιασμό τους. Ο θηλυπρεπισμός των ανδρών ομοφυλόφιλων, στερεοτυπικό χαρακτηριστικό της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής πραγματικότητας, τους κάνει ιδιαίτερα αγαπητούς στις γυναίκες που μαζί με εκείνους δίνουν τον αγώνα της ίσης μεταχείρισης. Το κλισέ ”κολλητός γκέι” εμφανίζεται συχνότερα κατά την δεκαετία του ’90 και στην αυγή της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης.

Στην αρχή δειλά με το χαρακτήρα του ”Γιάννη” στους ”Απαράδεκτους” οι γκέι άνδρες αρχίζουν να εμφανίζονται στα μάτια του μέσου τηλεθεατή. Η μεταστροφή της ελληνικής κοινής γνώμης για την ομοφυλοφιλία είναι έκδηλη τα επόμενα χρόνια και επηρεάζει και την στάση των συντηρητικών στρωμάτων της κοινωνίας. Οι ομοφυλόφιλοι δεν είναι πλέον στο περιθώριο (όσο κάποτε τουλάχιστον), η αργκό τους χρησιμοποιείται ασυναίσθητα και από ανθρώπους εκτός ομοφυλοφιλικής κοινότητας (και αν αυτό δεν είναι νίκη και αποδοχή ε, δεν ξέρω τι άλλο να γράψω) και δυστυχώς ή ευτυχώς η Καλιαρντή σαν αργκό κινδυνεύει να ”πεθάνει” πλην κάποιων λέξεων καθότι ο λόγος που εφευρέθηκε αρχίζει και εκλείπει.

Κλείνοντας, να μην παραλείψουμε να πούμε τα εξής: Το αγκάλιασμα των Καλιαρντών βοήθησε πολύ τους άνδρες ομοφυλόφιλους να βγουν από την ντουλάπα, δεν βοήθησε όμως εξίσου τις γυναίκες ομοφυλόφιλες. Η ”καρικατούρα” του γκέι άνδρα που μιλά αυτή την παράξενη διάλεκτο μπορεί να έγινε αγαπητή αλλά η γυναικεία ομοφυλοφιλία αντίστοιχα επισκιάστηκε από αυτή την ”επιτυχία” φυλακίζοντας όμως και τους ίδιους άνδρες ομοφυλόφιλους σε συγκεκριμένα στερεότυπα.