Εντουάρ Λουί: «Σκοπός μου είναι να απελευθερώσω τους ανθρώπους, όπως ακριβώς απελευθερώθηκα κι εγώ»

«Στο τέλος του μήνα, όταν οι γονείς μου δεν είχαν πια αρκετά λεφτά να αγοράσουν κρέας, τρώγαμε ψάρια για πολλές μέρες στη σειρά. Τότε γεννήθηκε η αηδία. Σήμερα μου φέρνει αναγούλα αυτό το πιάτο που τόσο εκτιμούν στους κοινωνικούς κύκλους που ήθελα να εισέλθω», γράφει, μεταξύ άλλων, ο Εντουάρ Λουί στο πρώτο του βιβλίο «Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ» (Αντίποδες, Μτφ: Μιχάλης Αρβανίτης), που μεταφράστηκε σε πάνω από 20 γλώσσες και τον έκανε αμέσως ευρέως γνωστό, αποτυπώνοντας με αδρότητα τον χαρακτήρα του λογοτεχνικού του έργου. Ένα λογοτεχνικό έργο χειραφετικό, που ακροβατεί ανάμεσα σε ένα δριμύ κατηγορώ για τα κακώς κείμενα που κατακλύζουν τον σύγχρονο κόσμο και σε μία έντονη ευαισθησία για τους ανθρώπους που ζουν μια καθημερινότητα ευεπίφορη σε ψευδαισθήσεις και αυταπάτες.

Νεότατος, ταλαντούχος και με οξυμένη την κοινωνική ενσυναίσθηση και την ταξική ματιά απέναντι σε όσα διαδραματίζονται γύρω μας, ο Εντουάρ Λουί, ο 27χρονος Γάλλος πολυδιαβασμένος συγγραφέας, έχει γράψει άλλα δύο βιβλία, την «Ιστορία της Βίας» (Αντίποδες, Μτφ: Στέλλα Ζουμπουλάκη) και το «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου», που ετοιμάζεται κι αυτό από τις εκδόσεις Αντίποδες.

Ο Εντουάρ Λουί βρέθηκε στην Ελλάδα και παρουσίασε για πρώτη φορά τα βιβλία του μπροστά στους Έλληνες αναγνώστες σε μια κατάμεστη αίθουσα στο Public Συντάγματος την Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου. Λίγο πριν την εκδήλωση, τον συναντήσαμε και μας μίλησε για τη συγγραφή, την πολιτική, την αστική τάξη, τους ανθρώπους του περιθωρίου, τα Κίτρινα Γιλέκα, τον ρατσισμό και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την αλλαγή και την κοινωνική δικαιοσύνη μέσα στην κοινωνία.

Παρά τη μεγάλη επιτυχία του και το νεαρό της ηλικίας του, μοιάζει προσγειωμένος. Απλός, προσιτός και χαμογελαστός, παρατηρεί και αφουγκράζεται τα πάντα γύρω του. Τον ρωτάω αν μπορούμε να μιλάμε στον ενικό και μου γνέφει καταφατικά. Ύστερα, τον ρωτάω πώς νιώθει που αποτελεί σήμερα πρότυπο για πολλούς καταπιεσμένους ανθρώπους, αλλά αισθάνεται λίγο περίεργα, σαν να μην του αρέσει τόσο αυτή η λέξη. «Δεν ξέρω. Πάντα ήθελα να είμαι κάτι άλλο απ’ αυτό που είμαι. Δεν είμαι ποτέ ικανοποιημένος», λέει χαρακτηριστικά. Τον καλώ, λοιπόν, να μου μιλήσει για τους παραλληλισμούς που μπορούν να γίνουν ανάμεσα στα βιβλία του, που συνδυάζουν το πολιτικό με το αυτοβιογραφικό στοιχείο, και σε όλα όσα διαδραματίζονται στη Γαλλία και την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Για να απαντήσει, ζητάει να μάθει περισσότερα για την κοινωνικοοικονομική κατάσταση στην Ελλάδα, αποφεύγοντας σωστά να εγκιβωτίσει την εμπειρία της Γαλλίας στην εμπειρία της Ελλάδας.

Στην Ελλάδα, την τελευταία δεκαετία, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί επέβαλαν βάρβαρα μέτρα λιτότητας, βυθίζοντας ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού στην φτώχεια και την εξαθλίωση. Κατά πόσο αυτό συνέβη στη Γαλλία;

Αυτό που είναι κοινό όχι μόνο ανάμεσα στη Γαλλία, και την Ελλάδα, αλλά σε όλες τις χώρες του κόσμου είναι πως όσο περισσότερο ανήκεις στην εργατική τάξη, στην κυριαρχούμενη δηλαδή τάξη, τόσο περισσότερο σε αφορά η πολιτική και οι εκάστοτε πολιτικές αποφάσεις, αφού μπορεί η κατάργηση κάποιας κοινωνικής βοήθειας να επηρεάσει τη δυνατότητα σίτισης, στέγασης ή ιατρικής περίθαλψης.

Όταν πήγα για πρώτη φορά στο Παρίσι και είδα ανθρώπους της αστικής τάξης και των προνομιούχων στρωμάτων να παραπονιούνται για την κυβέρνηση ή να φωνάζουν για μεταρρυθμίσεις, όταν στην πραγματικότητα η πολιτική όπως αυτή εφαρμοζόταν δεν τους εμπόδιζε να φάνε ή να πάνε στον γιατρό, εξεπλάγην. Ζούμε κάτι πραγματικά παράδοξο, να καθορίζουν οι κυρίαρχες τάξεις την πολιτική, τη στιγμή που δεν επηρεάζονται από αυτή.

Υπήρξες υποστηρικτής των Κίτρινων Γιλέκων. Ποια χαρακτηριστικά έλειπαν από το συγκεκριμένο κίνημα για να μετατραπεί σε ένα κίνημα με επαναστατικά χαρακτηριστικά; Θα μπορούσε πιστεύεις να έχει άλλη τύχη αν είχε από πίσω του ένα οργανωμένο κομμουνιστικό κόμμα;

Δεν ξέρω. Ίσως επειδή, κατά τη γνώμη μου, τα Κίτρινα Γιλέκα ήταν ένα επαναστατικό κίνημα το οποίο κατάφερε να επαναφέρει στην επικαιρότητα έννοιες που είχαν εξοβελιστεί από την πολιτική σκηνή. Η έννοια του ανθρώπινου πόνου, η δυνατότητα να έχεις φαγητό, δουλειά και ένα σπίτι να μένεις είναι ζητήματα που η πολιτική με την ευρύτερη έννοια του όρου προσπαθεί από το 1980 να εξαφανίσει.

Αρκεί απλώς η επαναφορά πολιτικών εννοιών στο προσκήνιο για να αλλάξει ο κόσμος ή πρέπει ένα επαναστατικό κίνημα να διαθέτει κι άλλα χαρακτηριστικά;

Φυσικά και ένα κίνημα πρέπει να έχει ως στόχο την εξουσία, αφού αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να βελτιωθεί μόνιμα η ζωή των ανθρώπων. Από την άλλη, βέβαια, για μένα ένα ισχυρό πολιτικό κίνημα είναι όπως ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο· καταφέρνει να αποτυπώσει την πραγματικότητα όπως πραγματικά είναι.

Πολύ συχνά, οι συζητήσεις που γίνονται για την κατάσταση μιας χώρας και τα λαϊκά κοινωνικά στρώματα απέχουν παρασάγγας από την αλήθεια. Για παράδειγμα, τα Χριστούγεννα υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να πάρουν δώρα στα παιδιά τους ή να έχουν θέρμανση στο σπίτι τους, αλλά κανένας δεν μιλάει γι’ αυτούς.

Στην Ελλάδα, στις πρόσφατες εκλογές, κέρδισε με αυτοδυναμία ένα δεξιό κόμμα, η ΝΔ, αφού προηγουμένως ένα κόμμα που προσδιοριζόταν ως αριστερό, ο ΣΥΡΙΖΑ, είχε εφαρμόσει αντιλαϊκά μέτρα. Τι είναι τελικά αριστερό σήμερα και πώς μπορεί η Αριστερά να εκπροσωπήσει μεγαλύτερη μερίδα του κόσμου;

Αυτό που έγινε στην Ελλάδα, συνέβη και αλλού. Αυτοί οι οποίοι απογοητεύθηκαν από την Αριστερά, μετακινήθηκαν προς τη Δεξιά και μάλιστα, σε ορισμένες χώρες, προς την Ακροδεξιά. Στην Ελλάδα, η κατάσταση ήταν ακόμα πιο περίπλοκη, επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ εκπροσωπούσε την ελπίδα και υποσχόταν πως θα εφαρμόσει φιλολαϊκή πολιτική. Τελικά, η απογοήτευση ήταν μεγάλη.

Άνθρωποι, όπως οι γονείς μου, έλεγαν όταν ήμουν μικρός πως η Αριστερά δεν ενδιαφέρεται για εμάς και έτσι στράφηκαν προς την Ακροδεξιά, επειδή πίστεψαν πως αυτή ενδιαφέρεται περισσότερο γι’ αυτούς. Σήμερα, ο κόσμος αλλάζει με ταχείς ρυθμούς κι αν θέλει η Αριστερά να συνεχίσει να εκπροσωπεί τα λαϊκά στρώματα, θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει και τον ρόλο της και τον λόγο της, για να μπορεί να στέκεται στην πολιτική σκηνή με έναν πιο σύγχρονο τρόπο.

Ο πατέρας σου στηρίζει την ακροδεξιά στη Γαλλία και εσύ έχεις δηλώσει πως «αν ο πατέρας μου είναι ρατσιστής, αυτό είναι το σφάλμα του Μακρόν, το σφάλμα του (Σοσιαλιστή προέδρου) Ολάντ, το σφάλμα του Σαρκοζί». Γιατί θεωρείς πως παρατηρείται άνοδος του φασισμού και των ακροδεξιών κομμάτων συνολικότερα στην Ευρώπη;

Οι άνθρωποι έλεγαν ότι θα έπρεπε να ψηφίσουν τον Μακρόν για να εμποδίσουν τη νίκη της Λε Πεν. Ψηφίζοντας, όμως, τον Μακρόν είναι σαν να ψήφισαν τη Λε Πεν, αφού ο νεοφιλελευθερισμός που εκπροσωπεί ο Μακρόν και ο κάθε Μακρόν οδηγεί στην άνοδο της Ακροδεξιάς.

Τι πρέπει να συμβεί για ν’ αλλάξει αυτό;

Πρέπει να σκεφτούμε την πολιτική με όρους δυναμικούς και όχι στατικούς. Πρέπει να επανεφεύρουμε την Αριστερά.

Οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες ανήλθαν το 2017 σε ποσό ρεκόρ από το τέλος του ψυχρού πολέμου. Αν σε αυτές συνυπολογίσουμε την καπιταλιστική κρίση που ταλανίζει την Ευρώπη εδώ και μια δεκαετία, πιστεύεις πως είναι ορατός ο κίνδυνος μιας γενικευμένης πολεμικής εμπλοκής;

Δεν ξέρω. Αυτό που γνωρίζω είναι πως αυτή τη στιγμή υφίσταται ένας διαρκής πόλεμος των πλουσίων ενάντια στους φτωχούς, μία μορφή πολιτικού διωγμού των λαϊκών στρωμάτων από την κυρίαρχη τάξη. Να αναφέρω μόνο πως η άνοδος του Μακρόν στην εξουσία συνοδεύτηκε με προσβολές προς τα λαϊκά στρώματα του τύπου πως είναι τεμπέληδες, ότι κοστίζουν πολλά χρήματα στο κράτος και ότι εμποδίζουν τη Γαλλία να εξελιχθεί. Πρόκειται για μία μορφή πολέμου, στις πράξεις και τα λόγια, ενάντια στους φτωχούς.

Προσπαθώ να εμφιλοχωρήσω σε πιο προσωπικά θέματα. Του ζητάω να μου μιλήσει για ρατσιστικές και ομοφοβικές επιθέσεις που έχει δεχτεί στη ζωή του κι αν συνεχίζει να δέχεται ακόμα και σήμερα. «Φυσικά και δέχομαι κοινωνικό ρατσισμό, επειδή δεν προέρχομαι από την κυρίαρχη τάξη. Οι άνθρωποι δεν θα μου το συγχωρήσουν ποτέ αυτό. Δεν πρέπει, όμως, να παραπονιέμαι διότι έχω την τύχη να κατέχω τα μέσα για να μη με καταστρέψει ο ρατσισμός τους. Το πρόβλημα είναι οι άνθρωποι που είναι τελείως απροστάτευτοι από μια τέτοια βία».

Τον ρωτάω ύστερα για τους γονείς του. Για το πώς είναι οι σχέσεις τους σήμερα, αν έχουν εξομαλυνθεί. «Στην αρχή, ήταν περίπλοκο. Πριν δημοσιεύσω τα βιβλία μου, σχεδόν δεν μιλούσα με την οικογένειά μου. Σταδιακά αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις μας. Ο πατέρας μου, που ψήφιζε σε όλη του τη ζωή την ακροδεξιά, ψηφίζει σήμερα την Αριστερά».

Γιατί άλλαξαν στάση; Συνειδητοποίησαν πως έχεις δίκιο;

Συνειδητοποίησαν ότι αγωνίζομαι, κάτι που δεν ήταν καθόλου εύκολο γι’ αυτούς. Ο πατέρας μου αγοράζει και τα βιβλία μου. Δεν τα διαβάζει, όμως, επειδή δεν είναι κάτι σύνηθες το διάβασμα στην οικογένειά μου.

Έχοντας εγκαταλείψει το περιβάλλον που μεγάλωσες, ξεφεύγοντας από έναν φαύλο κύκλο βίας και περιθωριοποίησης, πιστεύεις πως άλλαξες σαν άνθρωπος;

Θα ήταν γελοίο να πω ότι δεν άλλαξα. Έχω μία ζωή που δεν είχα πριν, προνόμια που τα τελευταία χρόνια απέκτησα.

Φοίτησες στην διάσημη Έcole Normale Supérieure που παράγει τα ανώτατα στελέχη της γαλλικής κρατικής εξουσίας. Τι σου άφησε όλο αυτό;

Η φοίτησή μου εκεί μου δημιούργησε την επιθυμία να αγωνιστώ κατά της αστικής τάξης που συνάντησα στη σχολή.

Έχεις ζήσει και στην Αμερική για ένα διάστημα. Σου άρεσε η ζωή εκεί;

Όχι. Η ταξική βία ήταν έντονη και δεν υπήρχε κοινωνική προστασία, κοινωνική ασφάλιση και ιατρική περίθαλψη.

Υπάρχει κάποιος «παράδεισος» που θα ήθελες να ζεις;

Αυτό είναι που πρέπει να δημιουργήσω, που πρέπει να δημιουργήσουμε…

Ο Λουί αναφέρθηκε ακόμα στη φιλία του με τον κοινωνιολόγο, Ντιντιέ Εριμπόν, που επηρέασε κατά πολύ την σκέψη του και διαμόρφωσε σε ένα βαθμό την προσωπικότητά του, ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί στους αγαπημένους του συγγραφείς, τους Αμερικανούς Τόνι Μόρισον και Γουίλιαμ Φώκνερ, που η λογοτεχνία τους έχει στο επίκεντρο τους «αόρατους» ανθρώπους, τους ανθρώπους που υποφέρουν περισσότερο.

Ο απώτερος σκοπός της ζωής

Λένε πως σκοπός ενός συγγραφέα είναι να αφυπνίζει συνειδήσεις. Ο Εντουάρ Λουί πιστεύει, όμως, πως περισσότερο και από τις συνειδήσεις, ένας συγγραφέας έχει χρέος να αφυπνίζει το σώμα. «Υπάρχουν συγγραφείς που ισχυρίζονται πως θέλουν να κάνουν την πραγματικότητα πιο όμορφη. Αυτό είναι χειραγώγηση. Η πραγματικότητα είναι ανυπόφορη και στόχος μου είναι να γράφω για να προκαλέσω την επιθυμία αλλαγής της», δηλώνει χαρακτηριστικά.

«Νομίζω πως απώτερος σκοπός του ανθρώπου είναι να γίνει επαναστάτης», είχε πει ο Τσε Γκεβάρα. Ποιος είναι ο δικός σου απώτερος σκοπός στη ζωή;

Σκοπός μου είναι να απελευθερώσω τους ανθρώπους, όπως ακριβώς απελευθερώθηκα κι εγώ. Υπάρχει μία πολύ ωραία φράση μιας Αμερικανίδας συγγραφέα, της Τόνι Μόρισον, που λέει: «Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι όταν απελευθερωνόμαστε, σκοπός μας πρέπει να είναι να απελευθερώνουμε και τους άλλους».

Ωραίο αυτό που λες, αλλά δεν απαιτεί μεγάλη ψυχική και σωματική δύναμη;

Όπως εμένα μου έδωσαν δύναμη άνθρωποι όπως ο Ζαν Πολ Σαρτρ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, ο Αλμοδοβάρ και ο Πιέρ Μπουρντιέ, έτσι κι εγώ οφείλω να προσπαθήσω να δώσω με τη σειρά μου δύναμη στους άλλους.

Ετοιμάζεις τέταρτο βιβλίο, βασισμένο κι αυτό στις εμπειρίες και τα βιώματά σου;

Ναι, θέλω να γράψω κι άλλα πράγματα, αλλά πάντα με αφορμή το βίωμα που διαθέτει πολύ μεγάλη δυναμική. Ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με πραγματικά γεγονότα και ταυτίζεται με τον συγγραφέα, συμπάσχει κι αυτός μαζί του.

Εκτός από τη συγγραφή, θα σε ενδιέφερε κάποια στιγμή να κατέβεις υποψήφιος στις Εθνικές εκλογές;

Γιατί όχι; Ίσως με το κόμμα της «Ανυπότακτης Γαλλίας». Στη Γαλλία, πάντως, υπήρχε παλιότερα παράδοση να συμμετέχουν συγγραφείς στην πολιτική, όπως έκανε, μεταξύ άλλων, κι ο Βίκτωρ Ουγκώ. Θα είχε ενδιαφέρον να επανέλθει αυτή η παράδοση. Η συγγραφή, βέβαια, απαιτεί πολύ χρόνο, δεν είναι εύκολο να ασχοληθώ με κάτι άλλο, αλλά το σκέφτομαι…

*Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στα γαλλικά και καθοριστικό ρόλο στη μετάφραση είχε η Βασιλική Πουλοπούλου.

**Φωτογραφίες: Arnauld Delrue