Κώστας Κολιγιάννης – Ένας γραμματέας στο σταυροδρόμι δυο εποχών

Με 16 συναπτά έτη στο τιμόνι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, ο Κώστας Κολιγιάννης μόνο “μεταβατικός” γραμματέας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Ωστόσο είναι γεγονός πως η θητεία του συνέπεσε με μια εποχή – σταυροδρόμι, στην καρδιά των “πέτρινων χρόνων” του ελληνικού λαού, αλλά και του κόμματος, εν μέσω τεράστιων ανακατατάξεων και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.

Προϊόν αυτών των ανακατατάξεων, με αιχμή το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) ήταν εξάλλου η ανάδειξη του ίδιου στην ηγεσία, στα πλαίσια της “αποζαχαριαδοποίησης”, της ελληνικής εκδοχής-μικρογραφίας της λεγόμενης “αποσταλινοποίησης” στη Σοβιετική Ένωση.

Το όνομά του συνδέθηκε με μια σειρά πολιτικών και οργανωτικών επιλογών που υπό το φως των μεταγενέστερων εξελίξεων κρίνονται αρνητικά, με σημαντικότερη ίσως την απόφαση της διάλυσης του παράνομου κομματικού μηχανισμού στην Ελλάδα και τη διάχυση των στελεχών του στην ΕΔΑ. Η ευθύνη βέβαια βαραίνει συνολικά την ηγεσία του κόμματος, αντικειμενικά ωστόσο ο Κολιγιάννης ως επικεφαλής του φέρει αναλογικά μεγαλύτερο κομμάτι της.

Αρκετός λόγος έχει γίνει κατά καιρούς για την έλλειψη προσωπικού χαρισμάτος και ιδιαίτερων ηγετικών προσόντων. Ο γνωστός κομμουνιστής συγγραφέας Μήτσος Αλεξανδρόπουλος το θεωρούσε ηθικό και γενναίο αγωνιστή, επέκρινε ωστόσο τη στενομυαλιά του, θεωρώντας πως έκανε για β’ γραμματέας, όχι όμως και για ηγέτης του κόμματος. Ανεξάρτητα από το βαθμό ορθότητας αυτών των παρατηρήσεων, είναι σαφές πως ακόμα και μια πιο “εντυπωσιακή” προσωπικότητα στη θέση του Κολιγιάννη δε θα μπορούσε από μόνη της να διαμορφώσει ριζικά διαφορετικά την πολιτική του κόμματος κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Επιπλέον, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραγνωριστεί και η σημαντική προσφορά του στο κίνημα, τόσο πριν όσο και μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως γραμματέα, καθώς αντιστάθηκε στην ολοκλήρωση της οπορτουνιστικής διολίσθησης του κόμματος και συνέβαλε στη διατήρηση των κομμουνιστικών του χαρακτηριστικών κατά τη διάσπαση του 1968.

Καταγόταν από την Ελλοπία Βοιωτίας, όπου γεννήθηκε το 1909. Ως φοιτητής νομικής μπήκε στην ΟΚΝΕ κι αργότερα πέρασε στο κόμμα. Επί Μεταξά φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία κι έπειτα στις φυλακές της Πύλου, απ’ όπου δραπέτευσε το 1943 για να οργανωθεί στο ΕΑΜ με το ψευδώνυμο Κώστας Αρβανίτης. Ως πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ στην Ήπειρο κατά τον εμφύλιο υπήρξε υπεύθυνος για την οργάνωση τοπικών θεσμών στις περιοχές που ελέγχονταν από τους αντάρτες. Ακολούθησε την υπόλοιπη ηγεσία του ΚΚΕ στην πολιτική εξορία και το 1952 εξελέγη στο ΠΓ. Ένα χρόνο νωρίτερα είχε συμμετάσχει στην ανακαταγραφή του 37χρονου τότε Χαρίλαου Φλωράκη, του οποίου η δράση στην κατοχή και τον εμφύλιο υπήρξε θέμα ειδικής ημερήσιας διάταξης, με επίκεντρο τη σχέση του με τον Κώστα Καραγιώργη, που τότε ως γνωστόν κατηγορούνταν ως αντικομματικό στοιχείο. Ο Κολιγιάννης, επί ημερών του οποίου επρόκειτο να γίνει η αποκατάσταση της μνήμης του Καραγιώργη, ρώτησε το Χαρίλαο τα εξής σε σχέση με τον Καραγιώργη:

Λες ότι δεν καταλάβαινες τον αντικομματικό χαρακτήρα της δραστηριότητας του Καραγιώργη. Και τώρα τον καταλαβαίνεις; Μπορεί όχι μόνο να φερόταν καλά, αλλά και να σε κολάκευε πότε πότε;

Ενώ στην τελική του κρίση για τον καπετάν – Γιώτη σημείωνε:

 Ο Γιώτης έχει ικανότητες και την επιθυμία να φέρει σε πέρας την υπόθεση που του ανατέθηκε. Αυτές οι ιδιότητες αναπτύσσονται και βελτιώνονται. Ωστόσο έχει και σοβαρές αδυναμίες στο ζήτημα της διαμόρφωσής του ως κομμουνιστή, κάτι που συνιστά εμπόδιο για την περαιτέρω άνοδό του. Ο εγωισμός του αναπτύχθηκε στον ΔΣΕ από την τάση να υποτιμά τους άλλους. Ολα αυτά εξηγούνται λόγω της μικροαστικής του καταγωγής. (…) Ο Χαρίλαος πρέπει να δει τα λάθη του σε όλο τους το βάθος. Θεωρώ ότι ο Γιώτης μπορεί να εξαλείψει τις αδυναμίες του αλλά με μεγάλη δυσκολία και μεγάλη καθυστέρηση.

Έμπιστος της νέας σοβιετικής ηγεσίας υπό το Νικήτα Χρουστσόφ, αναδείχθηκε μετά τη σύντομη θητεία του Απόστολου Γκρόζου σε γ.γ. του κόμματος μετά την καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη το 1956. Από το 1961 έφερε τον τίτλο του α’ γραμματέα, μετονομασία που εντασσόταν στο “χτύπημα της προσωπολατρίας”. Πέραν από τη διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων, την περίοδο της ηγεσίας του υιοθετήθηκαν μια σειρά λαθεμένες τακτικές και θεωρίες, περί εθνικοδημοκρατικής αλλαγής, αντιιμπεριαλιστικής – δημοκρατικής επανάστασης που αργότερα θα εξελισσόταν σε σοσιαλιστική, συμμαχίας με την εθνική αστική τάξη αλλά και με το κέντρο στη λογική του “αντιδεξιού” μετώπου.

Συγκρούστηκε ωστόσο με την περαιτέρω σοσιαλδημοκρατικοποίηση του κόμματος και συνέβαλε στην αντιμετώπιση της διασπαστικής ομάδας των Παρτσαλίδη-Ζωγράφου-Δημητρίου κατά τη 12η Ολομέλεια του 1968. Τρία χρόνια μετά τη διάσπαση κυκλοφόρησε, παράνομα αρχικά λόγω δικτατορίας, ένα σκωπτικό τραγούδι του Λάκη Καραλή με τίτλο “Κολιγιάννης”, γραμμένο εμφανώς από τη σκοπιά ενός υποστηρικτή του ΚΚΕ εσ., παρότι ο ίδιος ο συνθέτης στο εισαγωγικό σημείωμα του δίσκου φαινομενικά προσπαθεί να φανεί “αντικειμενικός” και προς τις δύο πλευρές της διαμάχης, γράφοντας μεταξύ άλλων: “Το όνομα του Κολιγιάννη μπορεί κάλλιστα να αντικατασταθεί με οποιοδήποτε άλλο της καθοδηγητικής βιτρίνας. Τα ερωτήματα δεν έχουν προσωπικό στόχο. Αφορούν ολόκληρη την πολιτική της Ελληνικής Αριστεράς, όπως εκφράζεται είτε από τη μια, είτε από την άλλη μερίδα του κόμματος.”

Τόσα χρόνια καρτερούσα

Την κατάσταση μετρούσα

Πως θα βάλω το στεφάνι

Κόλι-κόλι-κολιγιάννη.

Σαν ανέβαιν’ η ανεργία

Διοργάνωνα απεργία

Τι κακό είχε να μου κάνει

Κόλι-κόλι-κολιγιάννη.

Τις στατιστικές μετρούσα

Και το Μαρξ εμελετούσα

μέρα νύχτα είχα πεθάνει

Κόλι-κόλι-κολιγιάννη.

Αντιρρήσεις δε χωρούσαν

Πρόσεχα τα αφεντικά

Μη θυμώνουν και δεν κάνει

Κόλι-κόλι-κολιγιάννη.

Και το κόμμα το ‘χα φτιάξει

Με τα μέτρα τα δικά μου

ήταν όλοι φιλικοί

Κόλι-κολιγιαννικοί.

Μα τι έχουν και φωνάζουν

και με μένα όλοι τα βάζουν

Έγινε δικτατορία –

έχει κι άλλες η Ιστορία.

Κόλι – κόλι –Κολιγιάννη…

Σε κάθε περίπτωση,  εκτων πραγμάτων η θέση και τα ερείσματά του Κολιγιάννη στο κόμμα είχαν αποδυναμωθεί, οδηγώντας τελικά στην παραίτησή του το 1972, επισήμως για “λόγους υγείας”. Ο ίδιος είχε προτείνει για αντικαταστάτη του το Γρηγόρη Φαράκο, επιλογή που έμελε τελικά – δυστυχώς – να εκπληρωθεί δέκα χρόνια μετά το θάνατό του. Προφανώς πικραμένος απείχε, παρότι προσκεκλημένος από την 17η Ολομέλεια που εξέλεξε γραμματέα το Χαρίλαο Φλωράκη, περνώντας τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του στη Βουδαπέστη, χωρίς να επαναπατριστεί στη μεταπολίτευση, παρά μόνο μετά θάνατον, καθώς η κηδεία και η ταφή του πραγματοποιήθηκαν στην Ελλοπία, λίγες μέρες μετά το θάνατό του στις 5 Σεπτέμβρη 1979.

Σήμερα το απόγευμα στις 19.30, το ΚΚΕ οργανώνει εκδήλωση προς τιμήν του στη γενέτειρά του, με ομιλητή τον Κώστα Μπασδέκη, μέλος της ΚΕ του κόμματος.

Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του αφιερώματος της Κατιούσα στα 100 χρόνια του ΚΚΕ και τα 50 χρόνια της ΚΝΕ