Τα πρώτα Εργατικά Κέντρα, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Οχτωβριανή Επανάσταση – Αντιφάσεις και συγχύσεις προς την ίδρυση ενός ενιαίου σοσιαλιστικού κόμματος

Συνεχίζουμε με το δεύτερος μέρος από το εισαγωγικό σημείωμα στην έκδοση της Σύγχρονης Εποχής με τα Πρακτικά του ιδρυτικού Συνεδρίου του ΣΕΚΕ. Στο μέρος αυτό βλέπουμε την ίδρυση των πρώτων εργατικών κέντρων, τη στάση των σοσιαλιστών κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την καταλυτική επίδραση της Οχτωβριανής Επανάστασης. Οι συνθήκες για την ίδρυση ενός ενιαίου σοσιαλιστικού φορέα ωριμάζουν, αλλά η διαδρομή προς αυτό το στόχο είναι γεμάτη ιδεολογικές συγχύσεις κι αντιφάσεις.

Μετά το Κίνημα στο Γουδί (1909), που έδωσε στη “φιλελεύθερη” μερίδα της αστικής τάξης το προβάδισμα στην πολιτική εξουσία, σημειώνεται μια ορισμένη ώθηση στην ανάπτυξη της βιομηχανίας, με αποτέλεσμα την αύξηση της αριθμητικής δύναμης της εργατικής τάξης. Υπολογίζεται ότι στα 1917 το σύνολο των εργατών βιομηχανίας-βιοτεχνίας-μεταφορών ήταν περίπου 36.000 ενώ το σύνολο των εργατοϋπαλλήλων έφτανε τις 100.000 άτομα. Αυξήθηκε επίσης ο αριθμός των σωματείων και η συνολική δύναμη των μελών τους. Τα σωματεία απαλλάσσονται σιγά-σιγά από το συντεχνιακό τους χαρακτήρα και πολλά απ’ αυτά συνενώνονται σε Εργατικά Κέντρα και Ομοσπονδίες.

Έτσι το 1908 ιδρύεται το Εργατικό Κέντρο του Βόλου, το 1910 τα Εργατικά Κέντρα Λάρισας και Αθήνας, το 1912 το Εργατικό Κέντρο Πειραιά, το 1917 το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης κ.ά.

Στη δημιουργία Εργατικών Κέντρων σοβαρός ήταν ο ρόλος των τοπικών σοσιαλιστικών οργανώσεν. Έτσι δημιουργούνται πιο στενοί δεσμοί ανάμεσα σ’ αυτές τις οργανώσεις και το συνδικαλιστικό κίνημα.

Το οργανωτικό άπλωμα του συνδικαλιστικού κινήματος αποτέλεσε τη βάση στήριξης σοβαρότερων και μαζικότερων αγώνων της εργατικής τάξης, ιδιαίτερα απεργιακών. Οι ταξικές συγκρούσεις πήραν μεγαλύτερη οξύτητα.

Οι αγώνες της εργατικής τάξης εξακολουθούσαν να παραμένουν ασυντόνιστοι και ασύνδετοι. Ταυτόχρονα από τα πιο πρωτοπόρα στοιχεία της εργατικής τάξης άρχισε να συνειδητοποιείται η ανάγκη της δημιουργίας μιας κεντρικής οργάνωσης που να αγκαλιάζει ολόκληρο το συνδικαλιστικό κίνημα της χώρας. Για το σκοπό αυτό καταβλήθηκαν επανειλημμένα προσπάθειες, πιο συγκεκριμένα στα χρόνια 1911, 1914 και 1916, χωρίς να φέρουν το ποθούμενο αποτέλεσμα.

Οι αποτυχίες στις προσπάθειες ενοποίησης των συνδικαλιστικών οργανώσεων οφείλονται στην πολιτική της άρχουσας τάξης, που επεδίωκε να τις ελέγχει ιδεολογικά και οργανωτικά, ενώ το σοσιαλιστικό κίνημα δεν είχε φτάσει στο σημείο ωριμότητας ώστε να αποκρούσει την ιδεολογική επίδραση και την υπονομευτική δράση της ολιγαρχίας.

Οι διάφορες σοσιαλιστικές οργανώσεις και όμιλοι στο ίδιο διάστημα δεν είχαν κατορθώσει, παρά τις προσπάθειες που κατέβαλαν, να ενοποιηθούν με σκοπό να ιδρύσουν το ενιαίο κόμμα της εργατικής τάξης. Υπήρχαν ανάμεσά τους διαφωνίες ζητήματα αρχών, προγράμματος και οργάνωσης, κύρια εξαιτίας της λειψής αφομοίωσης του μαρξισμού, καθώς και της επιρροής που ασκούσε η αστική ιδεολογία και πολιτική πάνω σε ορισμένα ηγετικά στελέχη των σοσιαλιστικών οργανώσεων. Η ιδεολογική ανωριμότητα του σοσιαλιστικού κινήματος θα εκδηλωθεί έντονα στις θέσεις που υιοθέτησαν οι σοσιαλιστικές οργανώσεις πάνω στο ζήτημα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου του 1914-1918.

“Χρέος είχαν τότες οι Έλληνες σοσιαλιστές -γράφει ο ιστορικός Γ. Κορδάτος- να σηκώσουν ψηλά την αντιπολεμική σημαία, να καταγγείλουν στις μάζες τους σκοπούς και τα αίτια του πολέμου και να ξεσκεπάσουν το ρόλο που παίζανε σε βάρος του ελληνικού λαού τα δύο μεγάλα κόμματα της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας”.

Τι έγινε όμως στην πραγματικότητα; Η οργάνωση της “Φεντερασιόν” τάχθηκε ενάντια στον πόλεμο και στη συμμετοχή της Ελλάδας σ’ αυτόν. Παρασύρθηκε όμως από την υποκριτική στάση ουδετερότητας της μοναρχικής παράταξης και συνεργάστηκε μαζί της στις βουλευτικές εκλογές του 1915. Το “Σοσιαλιστικό Κέντρο” της Αθήνας με επικεφαλής το Ν. Γιαννιό, τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της Ανταντόφιλης πολιτικής του Βενιζέλου. Την ίδια στάση κράτησε και ο Πλ. Δρακούλης που προσχώρησε στο βενιζελισμό. Όσο για τη “Σοσιαλιστική Εργατική Ένωση” του Π. Δημητράτου δεν πήρε ξεκάθαρη αντιπολεμική θέση. Μόνο μερικές φωνές σοσιαλιστών ακούστηκαν, ιδιαίτερα από τη “Σοσιαλιστική Νεολαία” Αθήνας του Δ. Λιγδόπουλου, που καταδίκασε τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τη φιλοπόλεμη πολιτική της άρχουσας τάξης.

Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των ηγετών των ελλήνων σοσιαλιστών παρασύρθηκαν από τα κόμματα της αστικής τάξης, καθώς και οι διαφωνίες τους πάνω σε μια σειρά ζητήματα αρχών, όλα αυτά στάθηκαν η αιτία για την αποτυχία των προσπαθειών ενοποίησης των σοσιαλιστικών οργανώσεων πάνω σε σωστές μαρξιστικές αρχές, σε σωστό πρόγραμμα, πολιτική και οργάνωση. Τέτοιες προσπάθειες είχαν γίνει στις σοσιαλιστικές συνδιασκέψεις που πραγματοποιήθηκαν το 1915 και το 1917.

Οι διαφωνίες ανάμεσα στις σοσιαλιστικές οργανώσεις έγιναν εντονότερες όταν η Κυβέρνηση του Βενιζέλου κατάφερε να παρασύρει και να στείλει σαν εκπροσώπους της στη λεγόμενη Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, τους σοσιαλιστές βουλευτές Αριστοτέλη Σίδερη και τον Αλμπέρτο Κουριέλ καθώς και τον Παν. Δημητράτο.

Η Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (20-23 Φλεβάρη 1918) οργανώθηκε από τις ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις της Αντάντ σε συνεργασία με τους ηγέτες της Β’ Διεθνούς. Σκοπός της ήταν η δημιουργία αντισοβιετικού μετώπου στην Ευρώπη και η υποστήριξη από μέρους των σοσιαλιστικών κομμάτων των σχεδίων των ιμπεριαλιστών για το μεταπολεμικό ξαναμοίρασμα του κόσμου.

Οι περισσότερες σοσιαλιστικές οργανώσεις καταδίκασαν τη συμμετοχή ελλήνων σοσιαλιστών στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου. Η έντονη ιδεολογική πάλη που διεξήχθηκε ενάντια στις λαθεμένες απόψεις είχε σαν αποτέλεσμα να ξεκαθαρίσουν, σε μεγάλο βαθμό, απόψεις και θέσεις πάνω σε βασικά ζητήματα της εποχής. Έκανε ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη δημιουργίας ενός ενιαίου σοσιαλιστικού κόμματος, που να στηρίζεται στο μαρξισμό.

Το γεγονός όμς που στάθηκε αποφασιστικό για τις εξελίξεις στο σοσιαλιστικό κίνημα της χώρας ήταν η Μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση. Όπως κάτω από την ισχυρή επίδρασή της σημειώθηκε μια τεράστια άνοδος του επαναστατικού κινήματος σε όλο τον κόσμο και δημιουργήθηκαν μια σειρά κόμματα με συνεπή επαναστατική γραμμή, έτσι και στην Ελλάδα δημιουργήθηκε ένα μεγάλο κύμα ενθουσιασμού. Η Οχτωβριανή Επανάσταση έφερε πιο κοντά σε μας τις ιδέες του μαρξισμού-λενινισμού. Συνέβαλε στο σχετικό ξεκαθάρισμα των ιδεολογικών συγχύσεων. Ορισμένες από τις σοσιαλιστικές οργανώσεις υιοθέτησαν σωστές επαναστατικές θέσεις και πρωτοστάτησαν για την ενοποίησή τους. Έτσι η Οχτωβριανή Επανάσταση με τις ζωντανές ιδέες της έδωσε ώθηση στο σοσιαλιστικό κίνημα, στάθηκα ο καταλύτης για την επιτάχυνση της διαδικασίας της ίδρυσης του Κόμματος της εργατικής τάξης.