Διακοπές στα Σανατόρια της Σοβιετικής Εποχής

Στο πλαίσιο του αφιερώματος στα 100 χρόνια της Οχτωβριανής Επανάστασης, μεταφράζουμε ένα κείμενο που βρήκαμε σε αυτήν την ιστοσελίδα, για τα σανατόρια της σοβιετικής εποχής και τις ανέσεις που πρόσφεραν στο σοβιετικό λαό. Το κείμενο παρουσιάζει το βιβλίο μιας συγγραφέα, που εντυπωσιάστηκε από τα σοβιετικά σανατόρια και τα στοιχεία που ανακάλυπτε σχετικά. Είναι όμως γραμμένο (το άρθρο σίγουρα κι υποθέτουμε και το βιβλίο) από αστική σκοπιά κι αναπαράγει μερικά αντισοβιετικά στερεότυπα (σταλινικές εκκαθαρίσεις, κτλ), οπότε χρειάζεται να διαβαστεί με τα κατάλληλα φίλτρα, χωρίς αυτό να μειώνει την πρωτογενή αξία του υλικού το οποίο φέρνει στο φως. Εξάλλου, εκτός από τα κλισέ στερεότυπα, επισημαίνει και κάποια αρνητικά φαινόμενα -όπως τα προνόμια της γραφειοκρατίας- που πήραν διαστάσεις στα τελευταία χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ως μελανά σημεία κι ενδείξεις των αντίστροφων τάσεων που επικράτησαν σταδιακά.

Οι θεραπείες δεν είναι πλέον υποχρεωτικές, αλλά είναι ακόμα διαθέσιμες.

ANIKA BURGESS, 05 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017

Το 2015, η συγγραφέας Maryam Omidi κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Κεντρική Ασία, βρέθηκε στην Ντουσάνμπε την πρωτεύουσα του Τατζικιστάν. Βρισκόταν σε μικρή απόσταση από το Khoja Obi Garm, ένα σανατόριο της Σοβιετικής περιόδου με ειδίκευση στις θεραπείες νερού με ραδόνιο. Η ίδια γράφει ότι αισθανόταν δέος για την αρχιτεκτονική, τις θεραπείες και τη φιλοξενία … «Όσο περισσότερο διάβαζα για τα σανατόρια, τόσο πιο πολύ γοητευόμουν από αυτά».

Δύο χρόνια μετά την επίσκεψή της σε 39 σανατόρια σε 11 πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, απ’ τον εκδοτικό οίκο Fuel του Λονδίνου εκδίδεται το βιβλίο: «Holidays in Soviet Sanatoriums». Η συγγραφέας συνεργάστηκε με οκτώ διαφορετικούς ειδικευμένους φωτογράφους στην περιοχή για να μπορέσουν να συλλάβουν τόσο την αρχιτεκτονική όσο και τους ανθρώπους που εξακολουθούν να επισκέπτονται αυτούς τους προορισμούς διακοπών που κάποτε ήταν δημοφιλείς –λόγω των κρατικών εντολών.

Λυχνίες αποστείρωσης, υπεριώδους φωτός, τοποθετούνται στο αυτί, τη μύτη και το λαιμό για να σκοτώσουν τα μικρόβια, στο σανατόριο Aurora του Κιργιζιστάν. EGOR ROGALE

Το 1920, ο Λένιν εξέδωσε το διάταγμα «Για την αξιοποίηση της Κριμαίας για την ιατρική περίθαλψη των εργαζόμενων». Ο Κώδικας Εργασίας του 1922 επισημοποίησε τις υποχρεωτικές διακοπές, και τα μετέπειτα χρόνια κατασκευάστηκαν σανατόρια στη χερσόνησο της Κριμαίας και σε όλη την ΕΣΣΔ. «Τα σανατόρια αποτελούσαν ένα μίγμα μεταξύ νοσοκομείου και spa», εξηγεί η Omidi. «Οι Σοβιετικοί πολίτες παρέμειναν στα σανατόρια για τουλάχιστον δύο εβδομάδες το χρόνο, με την προσφορά ενός κουπονιού από το κράτος, ως μέρος της ιδεολογίας της εποχής: «σκληρή εργασία, σκληρή ξεκούραση».

Κατά την άφιξή του σε ένα σανατόριο, ένας φιλοξενούμενος θα συμβουλευόταν έναν γιατρό, ο οποίος θα του συνταγογραφούσε μια σειρά θεραπειών. Στα πρώτα χρόνια των σανατόριων, όλα ήταν αυστηρά προγραμματισμένα – ακόμα και ο χρόνος της ηλιοθεραπείας. «Η ξεκούραση και η διαμονή στα σανατόρια δεν συνεπαγόταν αδράνεια, αλλά συνίστατο σε ένα χρονοδιάγραμμα διαφορετικών περιποιήσεων και ασκήσεων αυστηρά προγραμματισμένο», λέει η Omidi. «Παρόλο που η νοοτροπία του σανατόριου χαλάρωσε με την πάροδο των χρόνων, τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, οι επισκέπτες πήγαιναν χωρίς τις οικογένειές τους και δεν επιτρεπόταν να πίνουν, να χορεύουν ή να κάνουν υπερβολικό θόρυβο. Η ιδέα ήταν, ότι ήταν καιρός για στοχαστικό προβληματισμό για τα σοσιαλιστικά ιδεώδη και μια ευκαιρία για ανανέωση πριν την επιστροφή στην εργασία».

Η ιδέα ήταν επίσης ότι όλοι θα αντλούσαν τα οφέλη των σανατόριων και ότι αυτό θα δημιουργούσε ένα υγιέστερο και παραγωγικότερο εργατικό δυναμικό. Με κουπόνια, που ονομάζονταν «putevki», οι επισκέπτες μπορούσαν να μείνουν είτε δωρεάν είτε με επιδότηση, σε προκαθορισμένο προορισμό. Ωστόσο, αυτά δεν εφαρμόζονταν πάντα. «Στην πράξη», γράφει η Omidi στην εισαγωγή του βιβλίου, «στα καλύτερα καταλύματα συνήθως πήγαιναν εκείνοι με χρήματα και διασυνδέσεις». Σε ορισμένα σανατόρια, όπως το Aurora της Κιργιζίας, πήγαιναν την επιλεκτική μεταχείριση ένα βήμα παραπέρα. Το Aurora χτίστηκε το 1979 ειδικά για τη σοβιετική ελίτ και είχε περισσότερα από 350 άτομα προσωπικό για 200 φιλοξενούμενους.

Τα σανατόρια κατασκευάστηκαν σε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση μέχρι την κατάρρευσή της το 1991, γεγονός που εξηγεί την μεγάλη ​​ποικιλία αρχιτεκτονικών στυλ. Το Khoja Obi Garm, η ιστοσελίδα του οποίου ενέπνευσε αρχικά την Omidi, είναι μια κλιμακωτή, βάρβαρη κατασκευή από σκυρόδεμα, χτισμένη στην οροσειρά Gissar. Το Ordzhonikidze, στο Σότσι της Ρωσίας, είναι σε νεοκλασικό στιλ και σε αναλογίες παλατιού, με σιντριβάνι, πισίνα και υπαίθριο κινηματογράφο. Χτίστηκε το 1936, στην εποχή των εκκαθαρίσεων του Στάλιν και πήρε το όνομα από συνεργάτη του, ο οποίος αργότερα πέθανε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες.

Σανατόριο Ordzhonikidze, Σότσι (Ρωσίας) DMITRY LOOKIANOV

Το σανατόριο Reshma κατασκευασμένο από κόκκινα τούβλα κοντά στον ποταμό Βόλγα, περίπου 300 μίλια βορειοανατολικά της Μόσχας, άνοιξε το 1987. Στους φιλοξενούμενούς του συμπεριλαμβάνονταν κοσμοναύτες και όσοι επηρεάστηκαν από την έκθεσή τους σε ακτινοβολία στο Τσερνομπίλ.

Σανατόριο Reshma, DMITRY LOOKIANOV

Σχεδόν όλα τα σανατόρια που παρουσιάζονται στο βιβλίο εξακολουθούν να προσφέρουν θεραπείες – ορισμένες πιο ασυνήθιστες από άλλες. Μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η Εθνική Κλινική Σπηλαιοθεραπείας λίγο έξω από το Μινσκ της Λευκορωσίας. Η σπηλαιοθεραπεία είναι μια μορφή αναπνευστικής θεραπείας που περιλαμβάνει την αναπνοή μέσα σε σπηλιά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η σπηλιά είναι ένα ορυχείο άλατος περίπου 1.400 πόδια κάτω απ’ την επιφάνεια του εδάφους. Αν και υπάρχουν ορισμένες εγκαταστάσεις στην επιφάνεια, οι αίθουσες διαβουλεύσεων, οι περιοχές δραστηριοτήτων και οι κοιτώνες βρίσκονται όλα σε σήραγγες. Σύμφωνα με το βιβλίο, περισσότερα από 7.000 παιδιά και ενήλικες το επισκέπτονται κάθε χρόνο.

Εθνική Κλινική Σπηλαιοθεραπείας, Μινσκ (Λευκορωσία) EGOR ROGALEV

Η Omidi ήταν πιο έκπληκτη από την θεραπεία με αργό πετρέλαιο στη Ναφταλάν, στο Αζερμπαϊτζάν. Το πετρέλαιο που βρέθηκε στη Ναφταλάν έχει συγκεκριμένες ιδιότητες που θεωρούνται ωφέλιμες, παρόλο που ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι, πιθανότερα, καρκινογόνο. «Το ακατέργαστο πετρέλαιο σε διαφορετικά επίπεδα καθαρότητας χρησιμοποιείται σε διάφορες εφαρμογές», εξηγεί η Omidi. «Αν και αισθάνεσαι πολυτέλεια να βρίσκεσαι σε μια μπανιέρα γεμάτη με αργό πετρέλαιο, η όλη εμπειρία είναι πολύ ολισθηρή, για να είναι η πιο ευχάριστη».

Θεραπεία με αργό πετρέλαιο, Ναφταλάν (Αζερμπαϊτζάν). CLAUDINE DOURY

Σήμερα, μια διανυκτέρευση στο σανατόριο Chinar της Σοβιετικής περιόδου στη Ναφταλάν κοστίζει περίπου 105 δολάρια. (Υπάρχουν 11 σανατόρια στην πόλη, αλλά μόνο ένα πριν από το 1991). Σε άλλα σανατόρια, όπως το Aurora στην Κιργιζία, μπορεί να φτάσει τα 200 δολάρια το βράδυ τους καλοκαιρινούς μήνες. Σύμφωνα με την Omidi, μερικοί από τους επισκέπτες σήμερα αντιμετωπίζουν τα σανατόρια περισσότερο σαν ξενοδοχεία, για να εκμεταλλευτούν την εγγύτητά τους με τις παραλίες, για παράδειγμα. «Άλλοι τα αντιμετωπίζουν πολύ πιο σοβαρά, επιστρέφοντας κάθε χρόνο για να θεραπεύσουν ορισμένες ασθένειες ή να υποβληθούν σε θεραπείες προληπτικά».

Σανατόριο Tskaltubo στη Γεωργία, αποτελούσε προορισμό για τη Σοβιετική ελίτ, με εμφανή τη φθορά του χρόνου σήμερα λειτουργεί μόνο ένα τμήμα του. CLAUDINE DOURY

Ανεξάρτητα από τους λόγους της επίσκεψης σε ένα σανατόριο, οι «διακοπές» είναι εντελώς διαφορετικές σαν ιδέα σήμερα, από ό, τι ήταν στη σοβιετική Ρωσία. Όπως έγραψε σε στήλη εφημερίδας το 1966 ο μεταλλουργός S. Antonov: «Δέχομαι τις διακοπές μου μία φορά το χρόνο και προσπαθώ να μην πετάω ούτε μια μέρα στην αδράνεια».

Ένας ασθενής σε θεραπεία στο σανατόριο Metallurg, Σότσι, Ρωσία. DMITRY LOOKIANOV

Klyazma, Ρωσία, κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1960 για να αποτελέσει προορισμό για τα σαββατοκύριακα, παρέχοντας όλες τις ανέσεις ενός σανατόριου μεγαλύτερης διαμονής. NATALIA KUPRIYANOVA

Οι επισκέπτες στην Κολχίδα της Γεωργίας απολαμβάνουν τη μαγνητική άμμο που λέγεται ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όταν το σανατόριο άνοιξε το 1976, πρόσφερε θεραπείες μόνο σε παιδιά. CLAUDINE DOURY

Σανατόριο Zaamin, στο ομώνυμο Εθνικό Πάρκο, Ουζμπεκιστάν. Οι θεραπείες περιλαμβάνουν αίθουσα αλατιού και φαρμακευτικά φυτά από τη γύρω περιοχή. EGOR ROGALEV

Σανατόριο Druzhba, στην Κριμαία, χτίστηκε το 1985 και φέρεται λανθασμένα από το Πεντάγωνο σαν εγκατάσταση εκτόξευσης πυραύλων. MICHAL SOLARSK

Η τραπεζαρία στο σανατόριο Lipki στη Ρωσία, όπου προσφέρονται σύγχρονες θεραπείες όπως περιποιήσεις σώματος με σοκολάτα και fish πεντικιούρ. DMITRY LOOKIANOV

Μετάφραση-Επιμέλεια: Ίρις Αμάραντου

Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του Αφιερώματος της Κατιούσα στην Οχτωβριανή Επανάσταση