Ντ. Σοστακόβιτς – Η αγάπη προς τον άνθρωπο ήταν πάντα η κινητήρια δύναμη της τέχνης

Σήμερα είναι η επέτειος γέννησης του μεγάλου σοβιετικού συνθέτη, Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Η περίπτωση του Σοστακόβιτς είναι χαρακτηριστική για το πώς το αστικό στρατόπεδο προσπαθεί να μειώσει τους πρωτεργάτες του σοσιαλισμού, κι όταν δεν το καταφέρνει αυτό, να τους αποσπάσει το ταλέντο τους από το περιβάλλον και τις συνθήκες που το διαμόρφωσαν. Μια προσπάθεια που περνάει από άρθρα, λίβελους για το “σταλινικό καθεστώς”, ακόμα κι από μυθιστορηματικές βιογραφίες, για να δείξουν πόσο ασφυκτιούσε στη Σοβιετική Ένωση μια μεγάλη, καλλιτεχνική προσωπικότητα.

Απέναντι σε αυτά τα μυθεύματα, ο Σοστακόβιτς αντιπαραθέτει το έργο του, όπως την περίφημη 7η Συμφωνία, που γράφτηκε στο πολιορκημένο Λένινγκραντ, όχι γιατί αδιαφορούσε για τα γεγονότα, αλλά για να δείξει ακριβώς πως η ζωή συνεχίζεται, περνάει μέσα από το πάθος για τη μουσική και δε θα εξημερώσει αλλά θα τσακίζει το ναζιστικό κτήνος. Περνάει επίσης μέσα από την ένταξή του στο ΚΚΣΕ, μέσα από κείμενα και δηλώσεις του, σαν και αυτές που παραθέτουμε αποσπασματικά στη συνέχεια, όπως τις βρίσκουμε στο αρχείο του Ριζοσπάστη και στο βιβλίο της Σύγχρονης Εποχής “για το Σοστακόβιτς και την εποχή του”.

«Εδώ στη Σοβιετική Ενωση κάθε εξειδικευμένος δημιουργός, παραγωγός, συγγραφέας, μηχανικός, συνθέτης ή οτιδήποτε άλλο, απολαμβάνει την υποστήριξη του Κόμματος και της κυβέρνησης… Οι Σοβιετικοί συνθέτες έχουν όλες τις ευκαιρίες να δώσουν μεγάλα έργα. Ουδέποτε υπήρξε άλλη εποχή ή άλλος τόπος, όπου ένας συνθέτης να μπορεί ήσυχος να γράψει μια σονάτα ή ένα κουαρτέτο, ξέροντας ότι είναι οικονομικά εξασφαλισμένος. Αυτό είναι αποτέλεσμα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη χώρα μας, αποτέλεσμα της πολιτικής του Κόμματός μας».

1935 – Λιτερνατούνι, Λένινγκραντ

-.-.-

..Η αγάπη προς τον άνθρωπο και ο ανθρωπισμός ήταν ανέκαθεν οι βασικές κινητήριες δυνάμεις της τέχνης. Μόνο τα έργα που διαπνέονται από ανθρωπιστικές ιδέες ζουν περισσότερο απ’ τους δημιουργούς τους. Πάρτε για παράδειγμα την Ενάτη του Μπετόβεν ή τα έργα του Τσαϊκόφσκι, ή του Μπαχ, έργα άκρως ανθρωπιστικά. Απ’ την άλλη, κανένα έργο ξένο προς το πνεύμα του ανθρωπισμού δεν κατάφερε να επιζήσει. Τέτοια έργα είναι περιττά και η ανθρωπότητα τα έδιωξε από τη μνήμη της… Προσπάθησα πάντοτε να εμπνεύσω την πίστη προς τον άνθρωπο, προς τη λογική και το μεγαλείο του και προς την ικανότητά του να νικήσει το σκοταδισμό και το κακό, πράγμα που αποτελεί ένα από τα κεντρικά μοτίβα του έργου μου…

Σοβιέτσκαγια Κουλτούρα – 1961

Το τελευταίο Συνέδριο των Συνθετών έγινε πριν 5 χρόνια. Αυτό δεν είναι πολύ μεγάλο διάστημα, πόσα όμως γεγονότα και πόσες κατακτήσεις είχαμε σ’ αυτά τα χρόνια! Το μεγαλύτερο γεγονός ήταν το 24ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Αυτό το πραγματικά ιστορικό φόρουμ των κομμουνιστών αποτέλεσε μεγάλο κέντρισμα στο έργο των λαών της χώρας μας και άσκησε επίδραση ευεργετική στις κοινωνικές διαδικασίες που συντελούνται σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Η σύγχρονη ζωή είναι γεμάτη συναρπαστικές αντιθέσεις. Τα γιγαντιαία κοινωνικά άλματα προς τα μπρος και η άτεγκτη ιδεολογική πάλη, η δημιουργική εργασία εκατομμυρίων ανθρώπων και τα ξεσπάσματα στρατιωτικών συγκρούσεων, οι μεγαλειώδεις θρίαμβοι του ανθρώπινου λογικού και η αχαλίνωτη περιφρόνηση των ηθικών αξιών, να μερικές από τις όψεις του κόσμου γύρω μας.

Ο καλλιτέχνης, αν είναι ευαίσθητος και οξυδερκής, δεν μπορεί να μην ανταποκριθεί σ’ αυτά τα ισχυρά ερεθίσματα της ζωής. Τα αφουγκράζεται και τα καταγράφει στο μυαλό και το μνημονικό του. Και ύστερα στα έργα του αναπαράγει τις εικόνες, τα χρώματα και το πνεύμα της ζωής, μετασχηματισμένα και ερμηνευμένα όμως απ’ τον ίδιο. Αυτή είναι η μεγάλη ικανότητα της τέχνης. Ενώ γεννιέται απ’ τη ζωή, επιστρέφει στη ζωή και επηρεάζει την πορεία της.

…Ο δεσμός του καλλιτέχνη με το λαό και με την εποχή που ζει είναι η ραχοκοκαλιά κάθε πραγματικού έργου τέχνης. Αυτό ισχύει για όλους τους μεγάλους προκατόχους μας, αυτούς που ονομάζουμε κλασικούς. Κι εμείς προσπαθούμε να κάνουμε την τέχνη μας ν’ αντανακλά τις σκέψεις και τις ελπίδες του λαού και να υπηρετεί τα συμφέροντά του. Κι όποιος απορρίπτει αυτή την κατευθυντήρια αρχή της ρεαλιστικής τέχνης, όποιος τοποθετείται ενάντια στο λαό, βρίσκεται απομονωμένος απ’ τη ζωή και την τέχνη..

Σοβιέτσκαγια Μουζίκα – 1974

-.-.-

Η 9η Μάη 1945 σήμανε το τέλος του πιο εξοντωτικού πολέμου της ιστορίας και την αρχή μιας ειρήνης πληρωμένης μ’ εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές στα πεδία των σκληρότερων μαχών. Κανείς απ’ αυτούς που διάβηκαν το κατώφλι απ’ τον καιρό του πολέμου στην εποχή της ειρήνης δε θα την ξεχάσει ποτέ. Τη μέρα εκείνη όλα συγχωνεύτηκαν σε ένα, η ευτυχία, η περηφάνια, η δόξα, και η πίκρα για βάσανα ανείπωτα και για απώλειες τρομερές. Σκουπίζοντας τα δάκρυά μας και χαμογελώντας, αναπνεύσαμε τον άνεμο της νίκης μας. Η ζωή είχε θριαμβεύσει! Η ειρήνη είχε θριαμβεύσει! Η ανοιξιάτικη εκείνη μέρα θα μείνει για πάντα στη μνήμη του σοβιετικού λαού και στην προσωπική μοίρα του καθενός από μας… Ο λαός μας νίκησε τον εχθρό όχι μόνο με τα στρατιωτικά του κατορθώματα και την ηρωική εργασία του, αλλά και με το τεράστιο πνευματικό του σθένος… Η τέχνη των χρόνων του πολέμου είναι μοναδικό αισθητικό και κοινωνικό φαινόμενο. Ως τότε το θέμα πόλεμος θιγόταν στην τέχνη από μεγάλη χρονική απόσταση και κυρίως ως προς τις τραγικές του όψεις. Στα χρόνια του αγώνα ενάντια στο φασισμό, όμως, τα έργα των Σοβιετικών καλλιτεχνών είχαν άλλο πνεύμα. Η τέχνη συμμετείχε άμεσα στον αγώνα του λαού ενάντια στον εχθρό. Δεν απέστρεψε το πρόσωπο στην τρομερή πραγματικότητα, αλλά διαδήλωνε την πίστη της για τελική νίκη ακόμα και τις πιο σκοτεινές μέρες. Το βασικό χαρακτηριστικό της τέχνης μας ήταν η απεριόριστη αγάπη για τη χώρα μας. Ολα αυτά ισχύουν και για τη σοβιετική μουσική που γράφτηκε μέσα στον πόλεμο. Διαπνεόταν, φλεγόταν από ένα υψηλό αίσθημα πατριωτισμού. Κανείς δε συμβούλεψε τους συνθέτες των συμφωνιών, των ορατορίων, των οπερών, μπαλέτων, κουαρτέτων, χορωδιακών και τραγουδιών τι να γράψουν. Η μουσική ξεπηδούσε από την καρδιά τους, από μια μεγάλη εσωτερική πίεση. Και παρόλο που η ανταπόκρισή τους στα γεγονότα ήταν ακαριαία, αυτό δε ζημίωσε το περιεχόμενο ή το βάθος της μουσικής τους… Ακούγοντας σήμερα τα καλύτερα έργα εκείνης της περιόδου, βρίσκουμε, προς μεγάλη μας χαρά, ότι οι εικόνες τους, το πάθος και ο ενθουσιασμός τους, μας συγκινούν ακόμα το ίδιο όπως τότε. Η μουσική εξέφρασε με ειλικρίνεια τις σκέψεις και τα αισθήματα του Σοβιετικού ανθρώπου κατά τον πόλεμο, κι έτσι εκπλήρωσε την ιστορική αποστολή της…

Κάποτε (είχε τελειώσει πια ο πόλεμος) έτυχε να ακούσω μια φράση που χαράχτηκε στη μνήμη μου: “Καμιά συμφωνία δεν μπορεί να σταματήσει ένα τανκ, κανένα τραγούδι δεν μπορεί να καταρρίψει ένα βομβαρδιστικό”. Είναι εντυπωσιακή φράση, αλλά κατά βάθος ολότελα λανθασμένη. Μπορεί να απαντηθεί με την ερώτηση: “Και τι είναι η Διεθνής μπροστά σε ένα τανκ ή ένα αεροπλάνο;”. Μια μελωδία μονάχα, τίποτα παραπάνω. Κι όμως αυτή η μελωδία, πρωτοτραγουδισμένη στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, έχει γίνει κομμάτι της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να την κάνει να σιγήσει ή να την εμποδίσει να επηρεάζει την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας. Το τραγούδι αυτό έχει περάσει πολέμους και επαναστάσεις, έχει απαγορευτεί, συνόδεψε ανθρώπους στη μάχη ή στο εκτελεστικό απόσπασμα, βοήθησε να ηττηθεί ο εχθρός σε όλα τα σημεία του πλανήτη. Ο ύμνος των κομμουνιστών όλης της Γης είναι αθάνατος! Είναι δυνατότερος από στρατιές ολόκληρες τανκς κι αεροπλάνων…

Κομμουνίστ – 1975

Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του Αφιερώματος της Κατιούσα στην Οχτωβριανή Επανάσταση