Πάσα Αγγελίνα – Η κύρια, η βασική ερώτηση

Η Πάσα Αγγελίνα ήταν μια ουντάρνικα, ελληνικής καταγωγής, από τις πρώτες γυναίκες-οδηγούς τρακτέρ, που διακρίθηκε πολλές φορές στη δουλειά της και την οργάνωση της παραγωγής, κυρίως στα δύσκολα χρόνια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου κατά των ναζί, τιμήθηκε με πολλούς τίτλους και διακρίσεις (βραβείο Στάλιν, παράσημο Λένιν, ηρωίδα της σοσιαλιστικής εργασίας, κτλ) και έφτασε στο σημείο να εκλεγεί βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ.

Τα παρακάτω αποσπάσματα προέρχονται από την έκδοση της Σύγχρονης Εποχής με τίτλο “Πάσα Αγγελίνα – άξιο τέκνο ενός καταξιωμένου λαού”, όπου η Π.Α. απαντάει στο ερωτηματολόγιο για να συμπληρωθεί το δικό της λήμμα σε μια βιογραφική εγκυκλοπαίδεια, με βιογραφικά στοιχεία για διάφορους διακεκριμένους ανθρώπους από όλες τις χώρες. Και σημειώνει πως λείπει η βασική ερώτηση, για το σύστημα και τις κοινωνικές συνθήκες που επέτρεψαν σε αυτήν, μια απλή αγρότισσα, να φτάσει στο σημείο να γίνει μέλος του Ανώτατου Σοβιέτ.

Τις προάλλες έφτασε στα χέρια μου μια επιστολή από τις ΗΠΑ. Ένας φίλος μου δάσκαλος με βοήθησε να μεταφράσω το περιεχόμενό της. Η επιστολή ανέφερε πως, στην οδό Μπρόντγουεϊ, αριθμός 296, της Νέας Υόρκης, βρισκόταν σε εξέλιξη η έκδοση της Παγκόσμιας Βιογραφικής Εγκυκλοπαίδειας, που περιελάμβανε βιογραφικά στοιχεία μιας σειράς διακεκριμένων ανθρώπων απ’ όλες τις χώρες.

Στην επιστολή, παρεμπιπτόντως, διευκρινιζόταν τι εννοούνταν με τον όρο “διακεκριμένοι άνθρωποι”: Κατά πρώτον οι ηγέτες των Ηνωμένων Εθνών, κατά δεύτερον οι… δημιουργοί της ατομικής βόμβας και, μετά απ’ όλους αυτούς, όσοι είχαν διαπρέψει στις επιστήμες, στην τέχνη, στη λογοτεχνία και στη βιομηχανία.

Στο επιστολόχαρτο, που κοσμούσε ένα έμβλημα (ένας τόμος βιβλίου με φόντο το χάρτη της Υφηλίου), ο συντάκτης της έκδοσης μ’ ενημέρωνε πως το όνομα Πάσα Αγγελίνα θα περιλαμβανόταν στην Παγκόσμια Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια και μου ζήτησε να συμπληρώσω το σχετικό ερωτηματολόγιο που επισυναπτόταν.

Πέρα από τις συνήθεις πληροφορίες (όνομα, επώνυμο, ημερομηνία και τόπος γέννησης κλπ), μου ζητούνταν επίσης να καταγράψω τα επαγγέλματα που είχα ασκήσει “από την αρχή της καριέρας μου ως τα σήμερα”, τους τίτλους και τις διακρίσεις που είχα λάβει, τον τόπο εργασίας και διαμονής μου, τα ονόματα κι επαγγέλματα των γονιών και των παιδιών μου, τις στρατιωτικές διακρίσεις, τις δημοσιεύσεις μου και πολλά, πολλά πράγματα ακόμη.

Το ερωτηματολόγιο ήταν τόσο σχολαστικό, που μου ζητούσε να δώσω λεπτομέρειες όπως, πχ, την ημερομηνία του γάμου μου, το πατρώνυμο της μητέρας μου κ.ά. Αλλά αυτό το λεπτομερές ερωτηματολόγιο δεν περιελάμβανε την κύρια, τη βασική ερώτηση, δηλαδή ποιες ήταν οι συνθήκες που έδωσαν τη δυνατότητα σε μένα, μια πρώην αγράμματη εργάτρια γης, να γίνω μια νομοθέτης, μια βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ;

Το ερώτημα αυτό μου τέθηκε σε μια άλλη επιστολή, από τις ΗΠΑ, αρκετό καιρό πριν φτάσει στα χέρια μου το εν λόγω ερωτηματολόγιο. Αποστολέας της υπήρξε ένας αγρότης, ο Βενιαμίν Μάρτεν, από την πολιτεία της Αλαμπάμα.

Για τη δική του ζωή δε μου έγραψε παρά δυο αράδες: “Πολύ άσχημα” -το κατάλαβα πριν καλά-καλά προλάβει να μου το εξηγήσει ο μεταφραστής.

Ο Μάρτεν δεν ενδιαφερόταν να μάθει την ημερομηνία γάμου μου και άλλες τέτοιες λεπτομέρειες. Ήθελε να μάθει πώς ήταν δυνατό για έναν άνθρωπο σαν και μένα να κάνει τη δική μου διαδρομή στη Σοβιετική Ένωση: Από εργάτρια γης, οδηγός τρακτέρ και κατόπιν νομοθέτης.

Είμαι συνδρομήτρια σ’ ένα αμερικανικό κι ένα βρετανικό περιοδικό που εκδίδονται στη ρωσική γλώσσα (Αμερική και Βρετανική Συμμαχία). Κατά τη γνώμη μου, πολλά πράγματα στρογγυλοποιούνται ή περιγράφονται με υπερβολικά “ρόδινα” χρώματα στα εν λόγω περιοδικά. Πράγματα, τα οποία έρχονται σε ευθεία αντίθεση με όσα διαμαρτύρεται ο Μάρτεν στην επιστολή του. Αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας αυτήν τη στιγμή…

Στα παραπάνω ξένα περιοδικά, λοιπόν, συναντάμε συχνά ρεπορτάζ γύρω από “καταπληκτικές καριέρες”, βιογραφίες “διακεκριμένων” ανθρώπων κλπ.

Θυμάμαι, για παράδειγμα, την υπερενθουσιώδη περιγραφή της ζωής ενός συγκεκριμένου κυρίου, ο οποίος, σύμφωνα με το περιοδικό “προήλθε από το λαό”. Ξεκίνησε ως εφημεριδοπώλης, για να καταλήξει στη συνέχεια εκατομμυριούχος, μεγιστάνας του Τύπου, με τίτλους ευγενείας.

Σκέφτηκα μέσα μου: Τώρα θα υπάρχουν δύο βιογραφίες σε αυτήν την εγκυκλοπαίδεια, η μία δίπλα στην άλλη: Η δική μου κι εκείνου το λόρδου (η δική μου κάτω από το γράμμα “Α” κι η δική του κάτω από το γράμμα “Β”. Γι’ αυτόν θα λέει: “Επώνυμο, όνομα, ημερομηνία γέννησης, ημερομηνία γάμου, από φτωχούς γονείς, ξεκίνησε ωως εφημεριδοπώλης κι έγινε λόρδος”. Για μένα θα γράφει: “Επώνυμο, όνομα, ημερομηνία γέννησης, ημερομηνία γάμου, ξεκίνησε ως εργάτρια γης κι έγινε βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ”.

Διαβάζοντας τα παραπάνω, ο Αμερικανός φίλος μου Βενιαμίν Μάρτεν -και χιλιάδες άλλοι σαν κι αυτόν- θ’ αναρωτηθούν: “Ποια λοιπόν η διαφορά μεταξύ τους;”

Ναι, είναι αλήθεια. Αν δε θέσεις το ερώτημα “υπό ποιες συνθήκες;”, δεν μπορείς να κατανοήσεις και να εκτιμήσεις την καταξίωση ενός Σοβιετικού πολίτη -κι επομένως τη δική μου. Το κύριο, το βασικό, δεν είναι το συγκεκριμένο άτομό μου, αλλά το γεγονός ότι η ανάδειξή μου δεν ήταν κάποια εξαίρεση στον κανόνα. Ενώ λοιπόν ο κύριος στον οποίο προαναφέρθηκα “ξεπήδησε μέσα από το λαό, “υπήρξε λαϊκό παιδί” (όπως πολύ σωστά έγραφε στο περιοδικό) κι έγινε λόρδος, εγώ αναδείχτηκα μαζί με το λαό, έγινα ηρωίδα μαζί με το σύνολο του ηρωικού λαού μου. Και αυτό είναι το κύριο, το βασικό.

Παραθέτουμε μερικά ακόμα αποσπάσματα, που είναι χαρακτηριστικά για τη ζωή στην ύπαιθρο και το δύσκολο καθήκον της κολεκτιβοποίησης.

Υπήρξα οδηγός τρακτέρ για πολλά χρόνια. Για μένα αυτό δεν ήταν “απλά μια δουλειά”. Ήταν η θέση που κατείχα στον αγώνα για την εκπλήρωση των Πεντάχρονων Πλάνων μας, ήταν η θέση μου στο μέτωπο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, ήταν η πηγή της ευτυχίας, της ευημερίας και της καταξίωσής μου…

Για μένα, όπως και για σύσσωμο το σοβιετικό λαό, η λέξη “τρακτέρ” δε σημαίνει απλά και μόνο μια “μηχανή έλξης με κινητήρα εσωτερικής καύσης”, αλλά κάτι πολύ περισσότερο. Το τρακτέρ μας βοήθησε ν’ αλλάξουμε όλη τη ζωή στην ύπαιθρο. Εξάλειψε τα όρια των στενών λωρίδων γης που ήταν σαν ουλές στο ζωντανό σώμα της υπαίθρου, έφερε εκατομμύρια αγρότες στον κολεκτιβιστικό τρόπο ζωής…

Δε θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη συνέλευση του χωριού στην πλατεία, μπρος στην εκκλησία. Ο πατέρας μου ένας σκληροτράχηλος, μετρημένος άνθρωπος, έκανε την πρώτη του δημόσια ομιλία εδώ. Θυμάμαι πράγματι κάθε λέξη. Είχε πει:

“Συγχωριανοί, βλέπετε εκείνο το σωρό με τις πέτρες; Είναι ένας μεγάλος σωρός… Αλλά μπορεί να διαλυθεί όχι μόνο με τα χέρια σας, αλλά και με μια μόνο κλοτσιά”. Για του λόγου το αληθές, ο πατέρας μου κλότσησε μια μεγάλη πέτρα που βρισκόταν στην κορυφή του σωρού κι εκείνος κατέρρευσε ολόκληρος. “Βλέπετε; Οι πέτρες είναι σκληρές και ανομοιόμορφες. Αλλά ας υποθέσουμε ότι τις παίρναμε για να χτίσουμε ένα τείχος. Πως ταιριάζαμε τη μία πέτρα με την άλλη, κουμπώνοντας τις εσοχές της μιας με τα βαθουλώματα της άλλης, έτσι ώστε να μη μένουν κενά. Αν το κάναμε αυτό, θα μπορούσαμε να χτίσουμε ένα τείχος, το οποίο δε θα μπορούσε να γκρεμιστεί ακόμα και το αν το έσπρωχναν πέντε άντρες. Εμείς, συγχωριανοί, ήμασταν έως τώρα σαν αυτόν το σωρό με τις πέτρες, ο καθένας για τον εαυτό του. Πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να φτιάξουμε ένα κολχόζ. Ο ένας να συμπληρώσει τον άλλο, όπως οι πέτρες του τείχους. Τότε θα μπορέσουμε να είμαστε δυνατοί όσο ένα οχυρό, κανείς και τίποτε δε θα μπορεί να μας νικήσει!…”

Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις του Αφιερώματος της Κατιούσα στην Οχτωβριανή Επανάσταση