Ερωτήματα για το 1821 – Γιατί η Επανάσταση του 1821 γιορτάζεται την 25η Μαρτίου;

Με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, η “Κατιούσα” δημοσιεύει σε συνέχειες μια σειρά από ερωτήσεις – απαντήσεις σχετικά με πτυχές του καθοριστικού αυτού γεγονότος της νεοελληνικής ιστορίας. Ανάμεσα σε άλλα, πώς φτάσαμε να γιορτάζουμε τον ξεσηκωμό την 25η Μαρτίου, γιατί η Επανάσταση ξεκίνησε από το Μοριά, ποιος ήταν ο χαρακτήρας της Επανάστασης κι αν ήμασταν “Όλοι οι Έλληνες ενωμένοι”.

Γιατί η Επανάσταση του 1821 γιορτάζεται την 25η Μαρτίου;

Είναι σχετικά γνωστό ότι ο ξεσηκωμός των Ελλήνων δεν ξεκίνησε την 25η Μαρτίου, λιγότερο γνωστό όμως πότε πραγματικά ξεκίνησε η Επανάσταση στο Μοριά και υπό ποιες συνθήκες καθιερώθηκε ο εορτασμός που φτάνει ως τις μέρες μας. Πριν απαντήσει κανείς στο ερώτημα, οφείλει να ανατρέξει στις παραμονές του ξεσηκωμού, όταν τα αόριστα ως τότε σχέδια της Φιλικής Εταιρείας άρχισαν να προσανατολίζονται ολοένα και περισσότερο στην πρακτική δράση. Την 1η Οκτωβρίου 1820 πραγματοποιήθηκε η τελευταία συλλογική συνάντηση της ηγεσίας της Φιλικής, με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στο Ισμαήλιο της Ρωσίας, παρουσία μεταξύ άλλων του Εμμανουήλ Ξάνθου και του Γρηγορίου Δικαίου ή Παπαφλέσσα. Η στιγμή θεωρούνταν ευνοϊκή για το πέρασμα στον ένοπλο αγώνα, λόγω της αντιπαράθεσης της σουλτανικής εξουσίας με τον Αλή Πασά στην Ήπειρο, αλλά κι ως απάντηση στα κατασταλτικά μέτρα της Υψηλής Πύλης κατά του ελληνικού στοιχείου, λόγω των εντεινόμενων φημολογιών για επερχόμενη ανταρσία σε βάρος του οθωμανικού κράτους. Για μια σειρά λόγους, ο Υψηλάντης αποφάσισε να ξεκινήσει η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες στις 15 Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς, ημερομηνία που λόγω των περιστάσεων μεταφέρθηκε για τις αρχές του 1821.

Στο μεταξύ, ο πάντα δραστήριος Παπαφλέσσας, αναχωρώντας από το Ισμαήλιο και περνώντας από μια σειρά σταθμούς, έφτασε στο Μοριά με την πρόθεση να κινήσει τους τροχούς του ξεσηκωμού. Για μια σειρά λόγους, ο Μοριάς συγκέντρωνε τις καλύτερες πιθανότητες για την επιτυχία του ριψοκίνδυνου επιχειρήματος. Στο διάστημα 26 ως 29 Γενάρη έλαβε χώρα η συνέλευση της Βοστίτσας (Αίγιο), με συμμετοχή σημαντικών προκρίτων και εκκλησιαστικών ηγετών της Πελοπονννήσου, ώστε να υπάρξει συντονισμός για το αν, πότε και πώς θα δινόταν το σύνθημα της γενικής εξέγερσης. Στη συνέλευση αυτή, που χαρακτηρίστηκε μεταξύ άλλων από την έντονη αντιπαράθεση μεταξύ Παπαφλέσσα και Παλαιών Πατρών Γερμανού, για πρώτη φορά έπεσε στο τραπέζι η 25η Μαρτίου ως μια από τις πιθανές ημερομηνίες της Επανάστασης, με εναλλακτικές την 23η Απριλίου ή το αργότερο την 21η Μαΐου.

Στις 24 Φλεβάρη 1821 ο Υψηλάντης προχώρησε τελικά στην υλοποίηση του επαναστατικού του σχεδίου στο Ιάσιο της Μολδαβίας, το οποίο ως γνωστόν πνίγηκε στο αίμα, ενέτεινε όμως τον αναβρασμό στον ελλαδικό χώρο. Μπαίνοντας στο Μάρτιο, μικροεπεισόδια γίνονται σπίθα που θα ανάψουν την απελευθερωτική πυρκαγιά. Οι ένοπλες επιθέσεις ξεκίνησαν από την ορεινή Αχαΐα, με πρωτοβουλία κάποιων από τους τολμηρότερους προκρίτους της περιοχής κι αφορούσαν αρχικά τη φυσική εξόντωση φοροεισπρακτόρων και “γραμματοκομιστών” του οθωμανικού κράτους. Σύντομα η Βοστίτσα και τα Καλάβρυτα εγκαταλείπονται από τις οθωμανικές αρχές και τις μουσουλμανικές τους οικογένειες, ενώ κομβικής σημασίας είναι η απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου.

Λίγα χρόνια μετά την ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (1830), ο Ιωάννης Κωλέττης ως υπουργός εξωτερικών της Αντιβασιλείας του Όθωνα είχε την ιδέα να οριστεί η 25η Μαρτίου ως επέτειος της Επανάστασης, ώστε να υπάρξει σύνδεση με τη θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, πρωτοβουλία που έμεινε στα χαρτιά λόγω της μετάθεσής του ως πρέσβη της Ελλάδας στο Παρίσι. Τελικά η αντιβασιλεία, με διάταγμα της 15ης Μαρτίου 1838 καθιέρωσε την ημερομηνία αυτή ως εθνική εορτή, την τρίτη στη σειρά από καταβολής κράτους και τη μόνη που δεν είχε σύνδεση με τον Όθωνα, αφού ως τότε εορτάζονταν μόνο η έλευση του βασιλιά στην Ελλάδα στις 25 Γενάρη και τα γενέθλια του άνακτα στις 20 Μαΐου. Δε θα ήταν η τελευταία παρέμβαση των Βαυαρών που θα άντεχε στο χρόνο, από το αυτοκέφαλο της Ελλαδικής Εκκλησίας μέχρι τη θέσπιση των δημοτικών σχολείων.