Αυταπάτες (Από τον Φουκουγιάμα στον Χαράρι)

Σε μια ζωή πιο υποφερτή μ’ ένα φυτίλι στα χείλη, Ποιος θα κρίνει εμάς κι όλα αυτά που βιώνουμε; Κάποιες μέρες ζούμε, τις άλλες επιβιώνουμε Εδώ μαζεύουν για να ξεπληρώσουν την πόρτα, Κι άλλοι πληρώνουμε με ίδρωτα νοίκια, νερά και φώτα, Μέσα στο στόμα του λύκου, στο ακριβώς, όχι περίπου
(Λεξ, απλοί άνθρωποι)

Στις αρχές της δεκαετίας του 90 έως τα μέσα του 2000 η mainstream πολιτική τοποθέτηση ήταν το τέλος των ιδεολογιών, εμπνευσμένη από πολιτικό σύγγραμμα του Φουκουγιάμα. Δεν υπάρχει αριστερά και δεξιά, δεν υπάρχουν οράματα, κλπ. Η τοποθέτηση αυτή ήταν πολύ προσφιλής, εκτός από τα ΜΜΕ, στους μεσοαστούς και κυρίως στους (πρώην) αριστερούς μεσοαστούς. Ο βασικός λόγος είναι ότι αυτή η τοποθέτηση βόλευε τους εναλλακτικούς, κουλτουριάρηδες, προοδευτικούς, ακουγόταν πολύ πιο σοφιστικέ από το βολεύτηκα, συμβιβάστηκα, τα κονόμησα και πλέον δε με συμφέρει να είμαι αριστερός και να έχω οράματα. Όσο για τους δεξιούς και τους αστούς, ήταν κάτι σαν κραυγή νίκης. Κερδίσαμε και οδεύουμε προς ένα δημοκρατικό και ελεύθερο κόσμο. 

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 όμως άρχισε να φαίνεται πως αυτός ο θαυμαστός νέος κόσμος ούτε δημοκρατικός ούτε ελεύθερος ήταν. Οι πόλεμοι όχι μόνο συνεχίστηκαν, αλλά εντάθηκαν μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, ενώ οι ανισότητες οξύνονται, όχι μόνο όσο αφορά την εργατική τάξη, το περιθώριο, τους καταπιεσμένους, οι οποίοι θεωρούνταν έτσι και αλλιώς άξιοι της μοίρας τους, αλλά κυρίως τους μεσοαστούς οι οποίοι άρχισαν να εξαφανίζονται γρηγορότερα από τις καρέτα-καρέτα μετά τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Η χρηματοοικονομική κρίση εξαφάνισε μια σειρά μικρών επιχειρήσεων, ενώ συρρίκνωσε τα εισοδήματα της λεγόμενης μεσαίας τάξης. Οπότε, πάει το αφήγημα του τέλους των ιδεολογιών σε κουβά μεγαλύτερο και από αυτόν που ρίχνει το Μουντιάλ του Κατάρ. Παρόλα αυτά για κάποιο περίεργο λόγο του Φουκουγιάμα του παίρνουν ακόμα συνεντεύξεις.

Σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του βαρύγδουπου αυτού μάντη, ακούγεται πως το τέλος των ιδεολογιών αντικαταστάθηκε με τον πόλεμο των πολιτισμών, το οποίο οδηγεί στο νέο no politica αφήγημα με κύριο εκφραστή τον Χαράρι: Η επιστήμη έχει προοδεύσει τόσο πολύ που πλέον έχουμε απελευθερωθεί από τις πανδημίες (χαρακτηριστικά στα πρώτα κεφάλαια του Homo Sapiens αναφέρεται πως αν εμφανιστεί πανδημία θα είναι αίτιο πολιτικών ανεπαρκειών και οι ένοχοι θα λογοδοτήσουν) και από τον ασφυκτικό κλοιό της χειρωνακτικής εργασίας που το μόνο που απειλεί την ανθρωπότητα είναι η τρομοκρατία των φονταμενταλιστών που κρατάνε την ανθρωπότητα πίσω. Πολύ πετυχημένη και αυτή η ανάλυση, αν εξαιρέσει κάποιος μια πανδημία το 2019, πολλά ακαταδίωκτα, τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση. 

Οι αναλύσεις αυτές, όσο σοφιστικέ και avant guard αν ακούγονται, αποτυγχάνουν γιατί πουθενά δεν υπολογίζουν τον παράγοντα ταξική πάλη, την ανάγκη του κεφαλαίου να αποσπά υπεραξία και την ανάγκη των προλετάριων να ζήσουν ελεύθερα. Οι αναλύσεις αυτές είναι χρήσιμες για όσους για να μην αποδεχθούν ότι οι ίδιοι δεν αγωνίζονται και δεν έχουν οράματα, έχουν την ανάγκη να πείσουν πως δεν υπάρχουν αγώνες και ιδανικά. Σε όσους επιστήμονες στραβώνονται από το διάβασμα, μένουν άυπνοι για την έρευνα και βλέπουν τις πολυεθνικές να θησαυρίζουν από τους κόπους τους, οι αναλύσεις αυτές δεν έχουν καμία αξία. Σε όσους εργάτες σκοτώνονται για να αναγερθούν γήπεδα και εργοστάσια, οι αναλύσεις αυτές δεν έχουν καμία αξία. Σε όσους αγρότες δεν μπορούν να βγάλουν το μήνα γιατί τα προϊόντα τους κοστολογούνται στο ένα εκατοστό της μεταπωλούμενης αξίας τους, οι αναλύσεις αυτές δεν έχουν καμία αξία. 

Η ταξική πάλη και η αναγκαιότητα του σοσιαλιστικού προτάγματος υπάρχει όχι γιατί το λέει ένα σύνθημα, αλλά γιατί αναπαράγονται οι ανισότητες και οι εκμεταλλευτικές σχέσεις κάθε μέρα, γιατί παρά το τέλος των ιδεολογιών και την πρόοδο της επιστήμης, στο 2022 η πλειοψηφία φοβάται να ανάψει ένα καλοριφέρ. Οποιαδήποτε ελπίδα για ένα ειρηνικό κόσμο με τους εργαζόμενους να επιβιώνουν, αδύναμοι να ζήσουν, είναι, στην καλύτερη, αυταπάτη. Στη χειρότερη, ένα νανούρισμα για τις συνειδήσεις. Την ώρα όμως που ο χειμώνας, κοινωνικός και φυσικός, πλησιάζει, δεν υπάρχει χώρος για αυταπάτες. Και πάλι όχι γιατί το λέει ένα σύνθημα. Γιατί το λέει η ανάγκη του να πάρουμε ό,τι μας αξίζει. 

Ξέρω τι θα χάσω αν δεν κερδίσω, Γι’ αυτό δακρύζω μόνο όταν κοιτάζω πίσω (πίσω), Δε θα έρθω σήμερα (όχι σήμερα), Ψηλά πάν’ απ’ τα σύννεφα
(Λεξ, όχι σήμερα)

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης