Ανθρώπινες σχέσεις και επικοινωνία

Τελικά πόσο «κοντά» είμαστε ο ένας στον άλλον; Σε μια κοινωνία που οι αποστάσεις μικραίνουν μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο, η ανθρώπινη επικοινωνία γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Η επικοινωνία αποτελεί βασικό στοιχείο των ανθρώπινων σχέσεων ανεξαρτήτως εποχής. Καθώς ο άνθρωπος αποτελεί ον το οποίο εδώ και χιλιάδες χρόνια ζει οργανωμένο σε κοινωνίες, εξελισσόμενες και διαφορετικές βέβαια μεταξύ τους,  συνάπτει σχέσεις με τους υπόλοιπους ανθρώπους γύρω του. Οι σχέσεις αυτές μπορεί να είναι σχέσεις εξουσίας, εκμετάλλευσης, οικονομικές, πολιτικές, ιδιοκτησίας, γονεϊκές, ερωτικές, φιλικές, τυπικές είτε άλλου τύπου σε μια αλληλοσυνάρτηση μεταξύ τους μερικών από αυτών, όπως η εξουσία π.χ. και η γονική σχέση. Το πώς θα διαμορφωθεί μια σχέση ανάμεσα σε δυο ανθρώπους έχει άμεση σχέση με το κοινωνικοοικονομικό σύστημα στο οποίο θα γεννηθούν και θα ζήσουν. Για παράδειγμα αν κάποιος είχε γεννηθεί την εποχή του δουλοκτητικού συστήματος στη θέση του δούλου οι σχέσεις που θα δημιουργούσε θα γινόταν αναγκαστικά από αυτήν τη θέση. Άρα βλέπουμε ότι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούμε και διαμορφώνουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους είναι κάτι το οποίο δεν επιλέγουμε. Είναι κάτι το οποίο βρίσκουμε μπροστά μας από τη γέννησή μας και καλούμαστε είτε να προσαρμοστούμε σ’ αυτό είτε να αντιταχθούμε διεκδικώντας κάτι άλλο αλλά μέσα στις προϋπάρχουσες συνθήκες που βέβαια είναι εξελισσόμενες.

Στη δική μας εποχή οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων θα έλεγα ότι βρίσκονται σε απόλυτη συνάρτηση με την εξέλιξη του κοινωνικοοικονομικού συστήματος στο οποίο ζούμε. Σε ένα σύστημα καπιταλιστικό όπως όλοι γνωρίζουμε, ή οι περισσότεροι τουλάχιστον το έχουμε ακούσει ακόμη και αν δεν ξέρουμε και τόσο καλά τι είναι αυτό, διαμορφώνουμε τις σχέσεις μας με τους γύρω μας. Η θέση που έχουμε σ’ αυτό παίζει βασικό ρόλο για τη διαμόρφωση των σχέσεων που θα δημιουργήσουμε στο μέλλον αλλά και τις ευκαιρίες που θα μας δοθούν για  την σύναψη αυτών.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον καλούμαστε να συνάψουμε σχέσεις μεταξύ μας που βαθμιαία από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο αλλά και μετέπειτα στο χώρο εργασίας γίνεται όλο και περισσότερο ανταγωνιστικό. Σ’ αυτό το περιβάλλον οι κυρίαρχες αξίες είναι ο ανταγωνισμός  και ο ατομικισμός, για το ποιος θα βγάλει τον καλύτερο βαθμό με όποιον τρόπο και αν είναι αυτός, είτε αντιγραφή, είτε με «γλείψιμο» των καθηγητών, είτε οτιδήποτε μπορεί να περάσει από το μυαλό κάποιου, αρκεί να πετύχει το στόχο του. Και όλα αυτά όχι με σκοπό τη γνώση αλλά το βαθμό, ο οποίος δε θα αντικατοπτρίζει και τη γνώση που υποτίθεται έχεις πάρει. Ένας αγώνας δρόμου μέσα από φροντιστήρια για το ποιος θα πετύχει την πολυπόθητη θέση (που λιγοστεύουν με γεωμετρική πρόοδο κάθε χρονιά) σε ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Και καθώς τα φροντιστήρια αντικατέστησαν τα «δημόσια» σχολεία σε μεγάλο βαθμό, αυτός που μπορεί να πάει σε αυτά, έχει και τα εφόδια για να πετύχει.

Η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται πάνω-κάτω και μετέπειτα στο πανεπιστήμιο. Καθώς ο ανταγωνισμός αυξάνεται όλο και περισσότερο για το ποιος θα τελειώσει πιο γρήγορα, ποιος θα βγάλει καλύτερο βαθμό πτυχίου, ποιος θα πάρει πτυχίο για υπολογιστές, για αγγλικά, γαλλικά και πάει λέγοντας. Ο ανταγωνισμός, όπως πάντα, με ίσους όρους. Μια κούρσα όπου τα άλογα τρέχουν, καθώς κάποιοι έχουν ποντάρει σε αυτά συγκεκριμένες θέσεις για τη διατήρηση της εξουσίας τους.

Όπως διαφαίνεται, το περιβάλλον δεν προσφέρεται για σχέσεις ειλικρίνειας, αληθινές, ουσίας έχοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τις πραγματικές ανάγκες του. Το γεγονός ότι πλέον ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της νεολαίας επικοινωνεί μέσα από ένα επίπλαστο, ηλεκτρονικό περιβάλλον, που είτε λέγεται φεισμπουκ είτε οτιδήποτε άλλο, με άτομα τα οποία μπορεί να τα δει άμεσα, αλλά και ακόμη χειρότερα, ότι βλέπει αυτό το μέσο ως μοναδικό τρόπο για δημιουργία γνωριμιών και επικοινωνίας, είναι ένας δείκτης. Πέρα από τους κινδύνους που κρύβει ένας τέτοιος τρόπος επικοινωνίας και γνωριμιών (φακέλωμα από διάφορες «καλές» υπηρεσίες, χρήση για κερδοσκοπικούς λόγους) είναι και αποπροσανατολιστικό από την πραγματικότητα, από σχέσεις άμεσες που ο μόνος τρόπος για να γίνουν είναι η ζωή στη μη ηλεκτρονική σφαίρα.

Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι πολλές φορές η επικοινωνία γίνεται μέσω των κινητών (ομιλία, μηνύματα) αντικαθιστώντας και πάλι την πραγματική επικοινωνία. Πράγματα τα οποία θα λέγονταν πρόσωπο με πρόσωπο, πλέον λέγονται μέσω μιας συσκευής, κάνοντας όλο και πιο απρόσωπη την επικοινωνία μας. Ας αναρωτηθούμε πόσες φορές είπαμε κάτι μέσω κινητού γιατί δεν είχαμε τα κότσια να το πούμε από κοντά;

Οι τρόποι αυτοί που προσφέρονται στην σημερινή νεολαία, όχι μόνο για επικοινωνία, δεν είναι άσχετοι από το σύστημα που ζούμε Καθώς μέσω αυτών (ίντερνετ, κινητά) κάποιες πολυεθνικές εταιρείες θησαυρίζουν με ποσά αμύθητα. Το αποτέλεσμα είναι από τη μια πλευρά να υπάρχουν όλο και περισσότερο τρόποι ηλεκτρονικής επικοινωνίας και από την άλλη η άμεση επικοινωνία να μειώνεται όλο και πιο πολύ. Δεν νομίζω να υπερβάλω λέγοντας ότι χρησιμοποιώντας π.χ. το facebook, whatsapp, κτλ, όλο και πιο πολύ κάθε μέρα γινόμαστε όλο και πιο μόνοι, χωρίς να ξεχνάμε βέβαια τους χιλιάδες ηλεκτρονικούς «φίλους» που θα υπάρχουν καταχωρημένοι.

Πιο συγκεκριμένα, αυτός ο τρόπος επικοινωνίας έχει αντίκτυπο και στις άμεσες διαπροσωπικές σχέσεις (φιλικές η ερωτικές) που έχει ο νέος. Η τάση του να «περνάω καλά» χωρίς να υπάρχει κάποια ουσιαστική επικοινωνία στη σχέση δύο νέων και δε στηρίζεται τόσο στην επικοινωνία και στο ψυχικό δέσιμο είναι ενδεικτική των ερωτικών σχέσεων στην εποχή μας. Στην περίπτωση αυτή το «περνάω καλά» σημαίνει κατά πρώτον μη ουσιαστική επικοινωνία.

Ακόμα και στις φιλικές σχέσεις, η καχυποψία που υπάρχει στους νέους είναι αρνητικός παράγοντας για αυτές, πόσο μάλλον όταν αυτή δεν είναι αποτέλεσμα «ψαξίματος» αλλά απόρρια του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνουν. Πολλές φορές τα ζητήματα που κυριαρχούν στις συζητήσεις έχουν να κάνουν με τη ζωή των  σούπερ σταρ και ό,τι άλλο επιβάλει η τηλεόραση και κάθε είδους περιοδικό lifestyle. Ένα δυσεύρετο χαρακτηριστικό στις σχέσεις μεταξύ των νέων είναι η ειλικρίνεια, καθώς σε μια παρέα δεν υπάρχει λόγος να «χαλαστείς» με κάποιον όταν απλά θέλεις να περνάς καλά.

Οι ανθρώπινες σχέσεις, είτε αυτές είναι διαπροσωπικές είτε σχέσεις εργοδότη-εργαζόμενου, έχουν άμεση σχέση με το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον στο οποίο ζει. Σε ένα περιβάλλον λοιπόν όπως αυτό που ζούμε σήμερα, η αντίληψη της κυρίαρχης τάξης και ο τρόπος παραγωγής επιβάλλουν τις σχέσεις που περιγράφηκαν σε ένα βαθμό παραπάνω. Το γεγονός αυτό δεν κλείνει τις πόρτες για άλλες επιλογές όμως. Είναι στο χέρι του κάθε νέου να γνωρίσει ένα τρόπο ζωής που η επικοινωνία θα είναι ουσιαστική και δε θα ξεγελιέται με υποκατάστατα. Μια στάση ζωής που δε θα συμβιβάζεται με ψεύτικο η πληρωμένο ελεύθερο χρόνο αλλά με χρόνο που να ικανοποιεί τις πραγματικές του ανάγκες. Μια στάση ζωής που με συλλογικό τρόπο θα δρα, θα συζητά για τα προβλήματά του, θα ψυχαγωγείται, θα ζει. Που δε θα νοιάζεται για το χρόνο που ξόδεψε, διεκδικώντας μια ζωή ολόκληρη από το να μείνει χαμένος σε μια ζωή μισή.

Ο Παίκτης