Χόρτασε πρώτα, ηθικοί κανόνες μετά

Θα μπορούσε να είναι ανέκδοτο, αν δεν ήταν τόσο τρομακτικό, τουλάχιστον στην όψη. Κυκλοφόρησε λοιπόν τις προηγούμενες μέρες ο Κώδικας Ηθικής και Επαγγελματικής Συμπεριφοράς Υπαλλήλων του Δημοσίου Τομέα. Όπως ενημερωνόμαστε από το εξώφυλλο σχεδόν,

“ο παρών Κώδικας εκπονήθηκε με την πολύτιμη καθοδήγηση του Υπουργού Εσωτερικών Μάκη Βορίδη, της Γενικής Γραμματέως Ανθρώπινου Δυναμικού Δημόσιου Τομέα του Υπουργείου Εσωτερικών Βιβής Χαραλαμπογιάννη καθώς και του Διοικητή της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας Άγγελου Μπίνη. Η σύνταξη του Κώδικα αποτελεί προϊόν συνεργασίας του Υπουργείου Εσωτερικών και της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, κατόπιν διαβούλευσης με τον Συνήγορο του Πολίτη.”

Ο κύριος Βορίδης, στον πρόλογό του, μας ενημερώνει ότι “η διαμόρφωση ενός ηθικού και ακέραιου εργασιακού περιβάλλοντος αποτελεί θεμέλιο λίθο της δημόσιας διοίκησης.” Με άλλα λόγια, θεμέλιος λίθος δεν είναι η εξυπηρέτηση του λαού, αλλά το ηθικό και ακέραιο εργασιακό περιβάλλον. Αν δηλαδή διεκπεραιωθεί το ξεπούλημα της ΛΑΡΚΟ ηθικά και ακέραια, τότε η δημόσια διοίκηση θα έχει λειτουργήσει καλά. Αν χαριστούν ηθικά και ακέραια τα δεκάδες δις του Ταμείου Ανάκαμψης στους μεγαλοκαρχαρίες που τα λυμαίνονται, τότε θα μπορούμε να πανηγυρίσουμε για μια διοίκηση άριστη και χρηστή.

Έχει πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι συντάκτες αυτού του κειμένου καλούν τους Δημοσίους Υπαλλήλους να δεσμευτούν “στις αξίες της ακεραιότητας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς.” Την ώρα που το αστικό κράτος έχει κουρελιάσει κάθε υποψία ή ακόμα και αυταπάτη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, οι Δημόσιοι Υπάλληλοι θα πρέπει να κάνουμε κάποιο ταχυδακτυλουργικό για να την ενισχύσουμε. Την ώρα που όλες οι αστικές κυβερνήσεις, με την τρέχουσα να διακρίνεται πραγματικά για την επίδοσή της, έχουν απαξιώσει κάθε έννοια λογοδοσίας και διαφάνειας, οι Δημόσιοι Υπάλληλοι καλούμαστε να σταθούμε σε κάποιο ιδεατό βάθρο τιμιότητας.

Μήπως τελικά το γεγονός ότι καίγεται όλη η χώρα απ’ άκρη σ’ άκρη οφείλεται σε κάποια ανηθικότητα από πλευράς πυροσβεστών; Οι υπέρογκοι φόροι στα καύσιμα εφαρμόστηκαν με αδιαφάνεια από τους κρατικούς λειτουργούς; Ο Λιγνάδης αποφυλακίστηκε με διοικητικές πράξεις υπαλλήλων που έχουν ελλιπή ακεραιότητα;

Αν, όπως λέει ο Κώδικας, “οι υπάλληλοι διέπονται από μία και μοναδική υποχρέωση, την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος”, τότε αυτός ο Κώδικας είναι μια ανοιχτή πρόσκληση σε στάση. Μια μεγάλη μερίδα των υποθέσεων που χειρίζονται και διεκπεραιώνουν οι Δημόσιοι Υπάλληλοι είναι εναντίον του δημόσιου συμφέροντος. Η ιδιωτικοποίηση αρμοδιοτήτων αλλά και δημόσιας περιουσίας, η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου προς αντιλαϊκή κατεύθυνση, η κατασπατάληση δημόσιου χρήματος σε ιδιώτες για παροχή άχρηστου έργου, η επιβολή προστίμων και άλλων ποινών στο λαό επειδή ζει και αναπνέει, είναι βασικές διαδικασίες που διεκπεραιώνουν οι Δημόσιοι Υπάλληλοι, πολύ συχνά παρά τη θέλησή τους.

Πάρτε για παράδειγμα τις 10.000 κενές θέσεις στα Πανεπιστήμια, που προέκυψαν φέτος από τον “κόφτη” του Υπουργείου Παιδείας. Αυτό είναι αποτέλεσμα διοικητικών πράξεων που έχουν διεκπεραιώσει υπάλληλοι. Αν έπαιρνε κανείς τοις μετρητοίς τον Κώδικα, θα έπρεπε αυτοί οι υπάλληλοι να αρνηθούν να εφαρμόσουν αυτόν το νόμο, και πρακτικά κάθε νόμο.

Θα περίμενε κανείς να διατυπώνεται από την αρχή η ανάγκη που οδήγησε σ’ αυτόν τον Κώδικα και στις αιτίες που υποτίθεται ότι οδηγούν τους υπαλλήλους στην ανηθικότητα και τον κρετινισμό. Τζίφος. Δεν υπάρχει κάποια τέτοια αναφορά, οπότε θα πρέπει να κάνουμε υποθέσεις βασιζόμενοι στο γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν φυτρώνει σαν τα φυτά, αλλά αντίθετα έχει εμπειρία και συνείδηση που όταν συνδυάζονται και οργανώνονται, το αποτέλεσμα είναι θεωρία.

Σε αυτό το θέμα, η δουλειά μας είναι πιο εύκολη, καθώς από τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε τι θεωρούν οι συντάκτες ως πηγή ανηθικότητας. Είναι εν τέλει το στομάχι του ανθρώπου, και μάλιστα όχι οποιοδήποτε στομάχι. Το άδειο στομάχι. Διαφορετικά, γιατί κάποιος να δεχθεί δώρα, γιατί να χρησιμοποιήσει τις γνωριμίες της γυναίκας του, γιατί να πάρει το υπηρεσιακό αυτοκίνητο για ίδια χρήση, αφού έχει δικό του, και με γεμάτο το ρεζερβουάρ; Ή μήπως δεν έχει;

Ποιος φροντίζει με συνέπεια και αδιαλλαξία να είναι άδειο το στομάχι του Δημοσίου Υπαλλήλου ώστε να είναι ευάλωτος σε κάθε είδους χρηματισμό;

Μα, όλες οι κυβερνήσεις, τουλάχιστον τα τελευταία 10-15 χρόνια, που έχουν τσεκουρώσει τους μισθούς, έχουν ακρωτηριάσει μάλιστα και δύο από αυτούς (τον 13ο και 14ο), έχουν εξαφανίσει ετσιθελικά δύο χρόνια υπηρεσίας από οποιανδήποτε ωρίμανση, έχουν ούτως ή άλλως εξευτελίσει τις ωριμάνσεις, έχουν αποψιλώσει τα επιδόματα, έχουν εν ολίγοις απελευθερώσει τους Δημόσιους Υπαλλήλους από τα υλικά αγαθά και από το σαρκικό φορτίο που τα συνοδεύει.

Να μη μασήσουμε τα λόγια μας: αν υπήρχε ανάγκη για ένα τέτοιο Κώδικα τότε οι ίδιοι οι συντάκτες θα εκπροσωπούσαν τη βασική αιτία! Αντί για 36 σελίδες θα μπορούσαν κάλλιστα να διακινήσουν μόνο την προτροπή του Μπέρτολτ Μπρεχτ:

Χόρτασε πρώτα, μετά ηθικοί κανόνες!

Παρεμπιπτόντως, για Κώδικα Ηθικής που καταπολεμά τις διακρίσεις, τα παραδείγματα τα βρήκα αρκούντως σεξιστικά, απευθυνόμενα μάλλον σε άντρες. Ίσως επειδή οι γυναίκες να θεωρούνται ηθικές από τη φύση τους. Ίσως εν τέλει να μη φταίει καμιά επιχείρηση που δίνει μίζα και καμιά κυβέρνηση που περιθάλπει τη δυσώδη δράση του κεφαλαίου κι ενίοτε χρησιμοποιεί το Δημόσιο Τομέα για εξυπηρέτηση εκλογικών συμφερόντων και για να κρατάει εργαζόμενους σε ομηρία, αλλά η …φύση του ανθρώπου, όπως για τις φωτιές φταίει μάλλον η …φύση της φύσης.

Έχουν όμως ενδιαφέρον και μερικά ακόμα ζητήματα σε αυτόν τον Κώδικα. Πρώτον, οι εξαιρέσεις. Εξαιρούνται τέσσερις μεγάλες κατηγορίες Δημοσίων Υπαλλήλων:

1. οι δικαστικοί λειτουργοί, το κύριο προσωπικό του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και οι ιατροδικαστές,
2. οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων
3. οι στρατιωτικοί, συμπεριλαμβανομένου του προσωπικού της ΕΥΠ (!) και – βέβαια –
4. οι παπάδες.

Με άλλα λόγια, εξαιρούνται αυτοί στους οποίους θα είχε ένα κάποιο νόημα η ύπαρξη ενός Κώδικα, κι αυτό επειδή υπάρχει ένα κάποιο πεδίο αυτενέργειας στο λειτούργημά τους. Με άλλα λόγια, εδώ υπάρχει μια έμμεση ομολογία έλλειψης ακεραιότητας, λογοδοσίας και διαφάνειας από τους συντάκτες του Κώδικα. Δεν μας λένε τους λόγους της εξαίρεσης, οπότε μπορούμε να φανταστούμε ό,τι θέλουμε. Κι επειδή η φαντασία μας μπορεί να οργιάσει, πάρτε μερικούς πρόχειρους λόγους εξαίρεσης.

Για παράδειγμα: Ο Κώδικας υποκρύπτει “κυνήγι μαγισσών” και “ρουφιανιλίκι”. Οι εξαιρέσεις γίνονται για μεν τους εκπαιδευτικούς για να τους διασπάσει από τους υπόλοιπους δημοσίους υπαλλήλους, όπως έχει γίνει στο παρελθόν και με την αξιολόγηση, λόγω του ισχυρού τους κινήματος. Για αυτούς θα φέρει ένα Κώδικα ξεχωριστό για το τι θα πρέπει να λένε και να μη λένε στα παιδιά μας επί ποινή απόλυσης (ή και εκτέλεσης, γιατί όχι;). Για δε τις υπόλοιπες κατηγορίες, για να τις προστατέψει επειδή αποτελούν όργανα του στενού πυρήνα του κράτους, τόσο στενού ώστε να μη χωράνε αξίες.

Άλλο προϊόν φαντασίας. Το κράτος σκοπεύει να εξαπολύσει (ακόμα) μια στοχευμένη επίθεση στο Δημόσιο Τομέα (πλην των εξαιρουμένων κατηγοριών) και προετοιμάζεται για τις αντιδράσεις. Θα μπορούσε να είναι ακόμα και μισθολογική αυτή η επίθεση και θα μπορούσε να έχει και τη μορφή των ειδικών μισθολογίων, δηλαδή τη μορφή των μπόνους για τους “καλούς” και των ποινών για τους “κακούς” υπαλλήλους. Αμέσως-αμέσως διαφαίνεται η ανάγκη οριοθέτησης του “καλού” και του “κακού”. Αν το τραβήξουν πολύ το σχοινί, μπορεί να πάρει και βαθμολογία αυτή η προσέγγιση: πες μου πόσο καλός είναι ο καλός και πόσο κακός είναι ο κακός, για να σου πω τι μισθό θα πάρει ο ένας και τι μισθό θα πάρει ο άλλος. Βέβαια, όλο αυτό το σύστημα ξεκινάει από την παραδοχή ότι το κονδύλι των μισθών θα μειωθεί συνολικά, οπότε το σύστημα ηθικής αποτίμησης θα πρέπει απλά να αποφασίζει το πώς θα κατανεμηθεί αυτή η μείωση με τρόπο που να δικαιολογείται, αν όχι στις συνειδήσεις των ίδιων των υπαλλήλων, τουλάχιστον στη συνείδηση της κοινωνίας.

Το δεύτερο που έχει ενδιαφέρον είναι το σλάλομ μεταξύ νόμων και αποφάσεων, εσωτερικών κανονισμών και άλλων οδηγιών. Δείτε για παράδειγμα το σημείο όπου προβλέπεται ότι οι υπάλληλοι αναμένεται να

“εφαρμόζουν τυχόν ειδικά πρότυπα, πρωτόκολλα, πολιτικές, κώδικες ή εσωτερικούς κανονισμούς, συμπεριλαμβανομένων των εσωτερικών εγκυκλίων ή κατευθυντήριων οδηγιών, που εκδίδει ο φορέας όπου υπηρετούν, με σκοπό την επίτευξη του οράματος, της αποστολής, καθώς και της στρατηγικής και επιχειρησιακής στοχοθεσίας του.”

Για να ξεκινήσουμε, η “στρατηγική και επιχειρησιακή στοχοθεσία” είναι ορολογία του στρατού και των επιχειρήσεων, που εξαιρούνται από τον Κώδικα. Αλλά, ας αφήσουμε την προβολή των επιθυμιών των συντακτών να κάνουν το Δημόσιο Τομέα ένα ιδιωτικό στρατόπεδο, κι ας πιάσουμε την ουσία. Μέχρι τώρα ξέραμε ότι ο νόμος υπερτερεί όλων των αποφάσεων, εγκυκλίων, οδηγιών κλπ. Αυτό το ζήτημα έχει πολλές φορές προκύψει στη Δημόσια Διοίκηση και ο υπάλληλος προστατεύεται όταν αρνείται να εφαρμόσει πάσης φύσεως και μορφής εντολές που αντιβαίνουν το νόμο. Τώρα, όχι μόνο δεν υπάρχει προϋπόθεση αυτές οι “εντολές” να είναι σύννομες, αλλά δημιουργείται πρακτικά και έμμεσα ένα παράλληλο νομοθετικό πλαίσιο από “ειδικά πρότυπα, κανονισμούς, πρωτόκολλα κλπ”.

Το τρίτο είναι η πρόβλεψη για εξ αποστάσεως εργασία χωρίς αυτό να εντάσσεται σε κάποια ειδική περίσταση. Μάλιστα ο Κώδικας καλεί τους υπαλλήλους να “οργανώνουν σωστά το εργασιακό τους περιβάλλον ώστε να είναι φιλικό και να τηρεί τις απαραίτητες προδιαγραφές”, καθώς και να “λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφάλειας για την προστασία του χώρου εργασίας […]”. Εδώ μιλάνε για το σπίτι μας!!!

Τέλος, αξίζει να γίνει μια αναφορά στο κομμάτι της εποπτείας του Κώδικα. Σε αυτό το σημείο ξεδιπλώνεται αβίαστα το καμτσίκι του κράτους απέναντι στους δημοσίους υπαλλήλους.

“Η παραβίαση πολλών από τα ειδικά πρότυπα συμπεριφοράς που περιλαμβάνει ο παρών Κώδικας συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα ή/ και ποινικό αδίκημα.”

(Η αλήθεια είναι ότι αυτό το “πολλών” τσακίζει κόκαλα. Στα πόσα παραβιασμένα πρότυπα καίγομαι, μάστορα;)

“Ο παρών Κώδικας αποτελεί δομικό στοιχείο του Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου που αναπτύσσεται σε κάθε δημόσιο φορέα, το οποίο αξιολογείται από τη Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου και λοιπούς εσωτερικούς και εξωτερικούς εποπτικούς φορείς, που παρέχουν εύλογη διασφάλιση για την ωριμότητα και την αποτελεσματική λειτουργία των επιμέρους στοιχείων και δικλίδων ελέγχου αυτού.” [Η υπογράμμιση δική μου, η ανορθογραφία δική τους, ΓΛ]

Ξεκινά λοιπόν η εξυγίανση του Δημόσιου Τομέα (πλην των εξαιρέσεων, πάντα). Ο οποίος μάλλον ασθενεί. Και για αυτήν τη νοσηρότητα οφείλονται οι υπάλληλοι που δεν είναι ακέραιοι, ηθικοί και δεν λογοδοτούν. Το κράτος όμως διέγνωσε το πρόβλημα, αν και όχι τις αιτίες, εξέδωσε Κώδικα Ηθικής και συστήνει σώμα αδιάφθορων παντού για να ξετρυπώσει τους τεμπελχανάδες αρουραίους και τους ανήθικους μιζαλήπτες. Μάλιστα…

Θα ήταν ένα ωραίο προεκλογικό αφήγημα προς το συντηρητικό κοινό, αν εξέλειπε ακριβώς αυτή η λεπτομέρεια: η Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου. Το “κυνήγι μαγισσών”.

Αυτή η Μονάδα εμπεριέχει μια χτυπητή αντίφαση. Ο Δημόσιος Τομέας όντως νοσεί, και μια από τις πηγές ασθενείας, που έχει διαπιστωθεί από όλους τους εργαζόμενους είναι η υποστελέχωση. Είναι γνωστό ότι όχι μόνο δεν γίνονται προσλήψεις, αλλά δεν τηρείται ούτε ο κανόνας αναπλήρωσης των υπαλλήλων που συνταξιοδοτούνται. Προφανώς, δεν υπάρχει Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου των κυβερνήσεων για την τήρηση των νόμων, ακόμα κι αυτών που συντάσσει και ψηφίζει η ίδια η κυβέρνηση. Όμως, αντί το κράτος να στελεχώσει το Δημόσιο Τομέα στην άσκηση των αρμοδιοτήτων του, θα στελεχώσει μια Μονάδα για να φοβερίζει και να τιμωρεί τους υπαλλήλους που δεν κάνουν τη δουλειά τους, συχνά επειδή δεν μπορούν να την κάνουν.

Συνοπτικά: Λείπουν εργαζόμενοι; Θα πάρω μπράβους.

Ο Κώδικας Ηθικής μιας βαθιά ανήθικης και παρηκμασμένης πολιτικής ηγεσίας, ενός σάπιου και βρωμερού συστήματος παραγωγής είναι καταδικασμένος να αποτύχει ως τέτοιος γιατί δεν φτιάχτηκε ποτέ γι’ αυτό το σκοπό. Εξάλλου, πάει πολύ να ζητάει κανείς από τους Δημόσιους Υπαλλήλους να ράψουν τη χαμένη παρθενιά του αστικού κράτους. Όλοι οι αποδέκτες αυτού του κειμένου, τόσο δηλαδή οι Δημόσιοι Υπάλληλοι, όσο και όλος ο λαός αργά ή γρήγορα θα εκλάβουν και αυτό το εργαλείο σαν αυτό που είναι. Άλλος ένας ευφάνταστος βούρδουλας για τη συμμόρφωση των εργαζομένων.

Μιας και μιλάμε με όρους ηθικής, το κακό είναι ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι θα έχουν άλλον ένα εχθρό, αρκετά ύπουλο γιατί θα βρίσκεται ανάμεσά τους. Το καλό όμως είναι ότι ο αντίπαλος υπολογίζει στην αντίδραση των εργαζομένων.

Θα είναι πραγματικά ανήθικο από μεριάς μας να διαψεύσουμε αυτή τη πρόβλεψη.