Dead heart in a dead world (I want to believe)

“Η θρησκευτική οδύνη είναι έκφραση της πραγματικής οδύνης και συνάμα διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική οδύνη. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεσμένου πλάσματος, η καρδιά ενός κόσμου χωρίς καρδιά, η ψυχή άψυχων συνθηκών. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού.” Καρλ Μαρξ 

Η θρησκεία είναι πολλά πράγματα. Μια πολύ εύστοχη διατύπωση είναι η παραπάνω, αν και συνήθως εγκλωβίζεται στην τελευταία πρόταση. Η θρησκεία πολλές φορές αντανακλά υποσυνείδητες ανησυχίες των καταπιεσμένων, και για αυτό εκτός από αντικείμενο εκμετάλλευσης και καταστολής έχει υπάρξει και αντικείμενο εξεγέρσεων. Στον εικοστό αιώνα όλα αυτά μπορεί να θεωρούνται ντεμοντέ, ουτοπίες, κενοί ρομαντισμοί. Και η θρησκεία και ο Μαρξισμός. Συνήθως οι οραματιστές καταλήγουν στα ίδια κελιά, άσχετα αν διαφωνούν ο ένας με τον άλλο. 

This rotten hole that I call home bled dry again
This lesion marked upon my soul
Left an empty hanging man

Μια τέτοια κατάσταση περιγράφει και το θεατρικό του Σωτήρη Τσαφούλια (διασκευή σε έργο του Eric Emmanuel Schmitt le visiteur) Ο επισκέπτης. Ο Φρόιντ βρίσκεται κυνηγημένος στην ίδια του την πόλη λόγω θρησκείας (Εβραίος, άλλο ένα στοιχείο που θα αλλάξει τον επόμενο αιώνα). Το να μπορείς να φύγεις και να το κάνεις είναι ένα απεχθές προνόμιο δηλώνει στην κόρη του. Μια γενναιότητα που δε μπορεί να χωρέσει στα όρια της κυρίαρχης (γιατί κοινή δεν υπάρχει) λογικής. 

Η κόρη του συλλαμβάνεται και ένας περίεργος ξένος εμφανίζεται μέσα στο δωμάτιο. Ένας ξένος που αρχικά κάθεται στο ντιβάνι της ψυχανάλυσης μέχρι να απαγγείλει αναμνήσεις από τη ζωή του Φρόιντ. Το σπίτι είναι άδειο όταν ουρλιάζω και κλαίω. Κανείς δε με ακούει. Και ο κόσμος είμαι αυτό το απέραντο, άδειο σπίτι όπου δεν υπάρχει κανείς να απαντήσει. Ήρθα να σου πω ότι αυτό είναι λάθος. Πάντα υπάρχει κάποιος που σε ακούει και που έρχεται. Ο ξένος δηλώνει πως είναι ο Θεός. Και εδώ οι ρολόι αντιστρέφονται. 

Across the fields, into the sea
To find the light from within
Out of this lake I’ve tried to crawl
I think I’m there and then again I fall
Again I fall

Το έργο δεν παίρνει θέση στο τι είναι ακριβώς ο ξένος. Είναι ο Θεός; Το υποσυνείδητο; Το υπερεγώ; Ένας δραπέτης;  Αυτό είναι ένα από τα στοιχεία του στεναγμού του καταπιεσμένου πλάσματος, ότι και να αλλάξεις την μορφή της έκφρασης της καταπίεσης το νόημα παραμένει ίδιο. Η εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος, η υποταγή σε ένα μεταφυσικό υλισμό όπου όλα εξελίσσονται αλλά τίποτα δεν αλλάζει δεν άφησε χώρο όχι μόνο για το θεό, αλλά και για την επανάσταση. Αντικατέστησε η κοινωνία τον θεό με τα νούμερα και την επανάσταση με τον συμβιβασμό. Πόσες φορές έχουμε ακούσει το ότι τίποτα δεν αλλάζει; Το ότι όλοι ίδιοι είναι; Μήπως και αυτό είναι μια κραυγή αγωνίας του εαυτού μας, ότι και εμείς είμαστε ίδιοι; Ότι όχι δεν υπάρχει επανάσταση, όχι ότι δεν υπάρχει καλύτερη κοινωνία, αλλά ότι εμείς δεν την αξίζουμε. 

Η σοφία συχνά συνίσταται στο να ακολουθεί κανείς την τρέλα του παρά τη λογική του. Ειδικά όταν η λογική δεν είναι η δικιά του, αλλά ενός συστήματος που έχει καταφέρει να πείσει ότι η πηγή της αδικίας απαντάται με το εσύ φταις. Και αυτό που νόμιζες πως ήταν η εξουσία του δικαίου ήταν μόνο η κακή πίστη των αδαών. Και κατάλαβες ότι είχε αδυναμίες. Και συνειδητοποιείς ότι οι αρχές του ίσως δεν ήταν οι αιώνιες αρχές, όπως ο ήλιος πίσω από τα σύννεφα, αλλά απλώς οι δικές του αρχές.  Ο φόβος της απογοήτευσης συνεχίζει από την αρχή της ατομικής ευθύνης, αυστηροί στους εαυτούς μας, αυστηροί στους άλλους, όχι όμως σε αυτούς που γεννούν την αδικία. Περνούμε τόσες ώρες να τιμωρούμε τον εαυτό μας και τελικά ποιος θα τιμωρήσει τους πραγματικούς  ενόχους; Ο θεός; Ο Πούτιν; Ο Batman; Μια υπερφυσική οντότητα που θα αναλάβει αυτό που εμείς αρνούμαστε. Δεν είναι αυτό που θέλεις, έτσι δεν είναι; Ένας θεός που αγαπά; Προτιμάς έναν θεό που μαλώνει, έναν θεό με εκδικητικό βλέμμα, αυλακωμένο μέτωπο και κεραυνό στη γροθιά; Εσείς οι άνθρωποι, όλοι σας προτιμάτε έναν πατέρα που τιμωρεί και όχι έναν πατέρα που αγαπά. 

Burn your gods and kill the king
Subjugate your suffering
Dead heart, in a dead world (dead Heart in a dead World, nevermore) 

Αυτό είναι το παιχνίδι που μας έχουν βάλει να παίζουμε. Και όσο δεχόμαστε να το παίξουμε, όσο θεωρούμε ότι αυτό μας αξίζει, τόσο θα χάνουμε. Γιατί το παιχνίδι είναι στημένο, οι κανόνες του, όλα. Και όσο και να γίνουν πιο ανθρώπινες οι συνθήκες, θα παραμένει στημένο και άδικο. Το θέμα είναι να αντιληφθούμε ότι δεν είμαστε γεννημένοι για να επιβιώνουμε σε αυτή την κατάσταση. Ούτε μας αξίζει. Μας αξίζει μια ζωή στο ύψος των δυνατοτήτων μας και όχι των στερεοτύπων με τα οποία μας φόρτωσαν. 

Είναι το θηρίο μου μέσα που θέλει να πιστέψει, όχι το μυαλό. Είναι το σώμα που έχει βαρεθεί να μουλιάζει τα σεντόνια με άγχος, είναι η λαχτάρα ενός κυνηγημένου ζώου, είναι το βλέμμα του ελαφιού, μέσα από μια αγέλη σκύλων που ακόμα ψάχνει τρόπο διαφυγής. Ο θεός είναι μια κραυγή, η εξέγερση του κουφαριού. Λοιπόν δεν θέλετε να πιστέψετε γιατί μπορεί να σας κάνει καλό; (από το πρόγραμμα της παράστασης σε μετάφραση Σωτήρη Τσαφούλια)

 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης