Διατροφική ανεπάρκεια και παραγωγική αποσυγκρότηση

Ο συνήθης τίτλος σχολικών εκθέσεων των δύο προηγουμένων δεκαετιών ήταν περί διατροφικής επάρκειας ή περί παραγωγικής ανασυγκρότησης. Μια δεκαετία μετά οι τίτλοι έμειναν (για άλλη μια φορά) ευχολόγιο. Οπότε πλέον για να είμαστε πιο συμβατοί με την πραγματικότητα ως έχει πρέπει να εξετάσουμε το θέμα ως διατροφική ανεπάρκεια και παραγωγική αποσυγκρότηση.

Η ανυπαρξία ενός σχεδίου για τον πρωτογενή τομέα παραγωγής υποβάθμισε ακόμα περισσότερο τις μικρές εκτάσεις και καλλιέργειες: η θλιβερή περίοδος των χωματερών, όπου η ΕΟΚ αρχικά και η ΕΕ στη συνέχεια επιδοτούσαν την καταστροφή των γεωργικών προϊόντων, ώστε από τη μία να μην εμποδίσουν την κυριαρχία και επέκταση του μεγάλου αγροτικού κεφαλαίου και από την άλλη να μην αμφισβητηθεί η χρηματική ανταλλακτική αξία του προϊόντος κατά το δόγμα φωτιά και μπούρμπερη, οδήγησε στο πρώτο κύμα απαξίωσης του πρωτογενούς τομέα. 

Το φαινόμενο αυτό ενίσχυσε την τάση φυγής από τις αγροτικές περιοχές, στα αστικά κέντρα και στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, στην Αθήνα κυρίως, αλλά και στις υπόλοιπες αναδυόμενες εμπορικά και βιομηχανικά πόλεις. Αυτό όμως σήμαινε και μεγαλύτερη ανάγκη για τροφοδότηση του αυξανόμενου πληθυσμού χωρίς όμως να αναγκαστεί το κρατικό ή ιδιωτικό κεφάλαιο να αυξήσει τους μισθούς. Σε αυτό το σημείο αναπτύσσεται και στην Ελλάδα το σχέδιο της μαζικής παραγωγής φτηνών τροφίμων για να καλύψουν τις ανάγκες αυτές, και έτσι η παραγωγή μεταφέρθηκε από την ύπαιθρο στη βιομηχανική ζώνη πάλι των αστικών κέντρων. 

Το κενό στην παραγωγική αλυσίδα σε πρώτες ύλες κάλυψε η μεγάλη εισαγωγή από το εξωτερικό, φτάνοντας στο σημείο μια χώρα με τεράστια παραγωγή εσπεριδοειδών και ελαιόλαδου, να εισάγει χυμό σε παγοκολόνες και φυτικά/συνθετικά λιπαρά. Με αυτό τον τρόπο επιβλήθηκε στα μαζικής κατανάλωσης καταστήματα εστίασης να χρησιμοποιούν αυτά τα προϊόντα ώστε να κρατούν χαμηλά τις τιμές, και η ποιοτική παραδοσιακή κουζίνα μετατράπηκε σε ένα ακριβό σπορ, προσιτό μόνο ως ανάμνηση στο Master Chef. Οποιαδήποτε συζήτηση για νέες μορφές παραγωγής (βιολογικά προϊόντα), εκτροφής σε αναλογικό με τις ανάγκες πλαίσιο, και βελτίωσης των προϊόντων (ενισχυμένα τρόφιμα μέσω της χρήσης προβιοτικών και πρεβιοτικών) περιορίζεται σε επίπεδο ερευνών και μικρών εξαιρέσεων κατά τόπους βιοτεχνιών. 

Η μεταβολή αυτή είχε όμως ένα δυσάρεστο αντίκτυπο στη δημόσια υγεία. Αφενός οι νέες διατροφικές συνήθειες του πληθυσμού οδήγησαν σε προβλήματα υγείας (δυσλιπιδαιμία, παχυσαρκία, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση) τα οποία ως σύνολο αύξησαν τα ποσοστά εμφάνισης καρκίνων του γαστρεντερικού συστήματος. Αφετέρου οι συνθήκες και οι ανάγκες της μαζικής καλλιέργειας και εκτροφής εισήγαγαν τη χρήση φυτοφαρμάκων και αντιβιοτικών με μια νέα αλυσίδα επιπτώσεων: μόλυνση του εδάφους, τοξικότητα, εμφάνιση πιο ανθεκτικών στις αντιβιώσεις μικροβίων και επέκταση της εμφάνισης και επιρροής των ζωονόσων.

Το παραπάνω, ουσιαστικά, αποτελεί και το προοίμιο της εμφάνισης της πανδημίας του sars cov 2 και των συνεπειών της αστικής συγκρότησης των πόλεων και της παραγωγής. Και ενώ η πανδημία ήταν μια καλή ευκαιρία για αμφισβήτηση του υπάρχοντος μοντέλου διαβίωσης (το οποίο ουσιαστικά θα μπορούσε να αποτελέσει και το κομμουνιστικό πρόταγμα της σύγχρονης εποχής), έχουμε φτάσει στο σημείο να συζητάμε μόνο για την παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πάλι εις βάρος της εναπομένουσας πρωτογενούς παραγωγής. Δεν είναι τυχαίο πως και στην περιοχή της Άρτας (και της Ηπείρου συνολικά) υπάρχει σχέδιο για τεράστιο ιδιωτικό φωτοβολταϊκό πάρκο. 

Τα προβλήματα όμως θα παραμένουν. Ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος της επαρχίας; Να παράγει υπηρεσίες ώστε να είναι ένα μέρος για τουρισμό δύο μήνες τον χρόνο; Να περιορίζεται στην ανεργία και στη συνεχή υποβάθμιση της ποιότητας ζωής μέσα από μικρά διαμερίσματα και αλλεπάλληλα lockdown; Και μια ολόκληρη γενιά, η οποία απαγορεύεται να δημιουργήσει, να παράγει και να είναι δέσμια των αγχωτικών αστικών κέντρων; Γιατί, βασικό ζήτημα για την επιβίωση και αναπαραγωγή της ανθρωπότητας είναι η διατροφή, είμαστε ότι τρώμε έλεγε ένα ρητό. Και με βάση αυτό όπως φαίνεται παραμένουμε, είτε με πανδημία, είτε χωρίς ένα είδος fast food για το παγκοσμιοποιημένο επιχειρηματικό κεφάλαιο. 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης, μέλος τριμελούς επιτροπής γιατρών ΓΝ Άρτας