Ένα δάκρυ για την Ελιά της Παλαιστίνης

Αρχές Φθινοπώρου 2012 και στην Puerta del Sol της Μαδρίτης, η παρέα συζητούσε με αγωνία τα οικολογικά εγκλήματα των Ισραηλινών στην Παλαιστίνη. Ο πόλεμος της ελιάς ήταν ακήρυκτος και διαρκής αφού χιλιάδες  ελιές κόπηκαν στη γη της Παλαιστίνης από Ισραηλινούς εποίκους. Η καταστροφή των ελαιώνων παρά τις εκθέσεις του ΟΗΕ (2011,2012) αποτελούσε κανονικότητα.   

Η Yasmine, δασκάλα ελληνικής γλώσσας στη Μαδρίτη έδειχνε σκεπτική. Την εποχή της συγκομιδής της ελιάς, κάθε χρόνο, ήλπιζε να ταξιδέψει στην Παλαιστίνη για να δει από κοντά τον ελαιώνα του παππού της. Το 2012  ο αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ συνεχιζόταν. Η μητέρα της Yasmine, εξόριστη Παλαιστίνια παντρεμένη με Ισπανό ελληνικής καταγωγής, της είχε μιλήσει για την Παλαιστίνη και τις χάρες της. Οι χαρές ήταν λίγες. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν η εποχή της λαδιάς.

 Για τις οικογένειες ήταν γιορτή που την περίμεναν κάθε χρόνο. Μάζευαν τις ελιές και κάτω από τα δέντρα έτρωγαν και διασκέδαζαν χορεύοντας dabke. Οι Έλληνες της παρέας που άκουγαν την Yasmine μπορούσαν να καταλάβουν, γιατί το λιομάζωμα και στην Ελλάδα είχε κυρίαρχο ρόλο στην ετήσια αγροτική παραγωγή. Τη θλίψη όμως στα μάτια της για το ανικανοποίητο του ταξιδιού και τον αποκλεισμό της πατρίδας, μόνο εκείνη ένιωθε βαθιά στην ψυχή της. 

Ωστόσο, η φιλοπαλαιστίνια παρέα για συμπαράσταση τής ζήτησε να τους μάθει να χορεύουν dabke. Το πρόσωπό της φωτίστηκε και η ιδέα ενίσχυσε την επιθυμία γιατί ο Χορός είναι Ζωή, όπως έγραφε και ο αγαπημένος της φιλόσοφος Roger Garaudy. Στην επιθυμία τής παρέας, η Yasmine τους εξήγησε ότι dabke σημαίνει πατάω τα πόδια κάτω, δυνατά στη γη. Ένα απόγευμα στο μικρό διαμέρισμα, κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του Yasser Arafat με την παλαιστινιακή καφίγια (μαντήλα με μια σειρά φύλλων ελιάς)  έκαναν τα πρώτα βήματα… 

Έντεκα χρόνια μετά,  η Yasmine βρέθηκε στην Αθήνα και ξανασυναντήθηκε με τους φίλους της από τα παλιά. Στην Ελλάδα, τα νέα για την ελιά ήταν κακά αλλά για την Παλαιστίνη ήταν χειρότερα. Στις μαύρες μέρες του πολέμου, Φθινόπωρο του 2023, στην πολύπαθη Γάζα κατάλαβαν για τα καλά τι σημαίνει να χορεύεις dabke και να έχεις γη, για να πατάς γερά τα πόδια σου.

 Η γη της Παλαιστίνης ταυτίζεται με την ελιά γι’ αυτό και όταν πατάνε τα πόδια στη γη, χορεύοντας κατά το λιομάζωμα, αντιστέκονται σε όποιον προσπαθεί να τους εκτοπίσει. 

Εξάλλου, από τους προϊστορικούς χρόνους (3.500 π. Χ) στην Παλαιστίνη έχουμε τις πρώτες ενδείξεις καλλιέργειας της ελιάς. Στη λωρίδα της Γάζας, στη Δυτική Όχθη και στα Παλαιστινιακά χωριά του Ισραήλ, δεκαετίες τώρα, με κάθε μέσο και ευκαιρία οι Ισραηλινοί στρατιώτες και οι Εβραίοι έποικοι προσπαθούν να  ξεριζώσουν ελιές και ανθρώπους. Μάταια, γιατί οι Παλαιστίνιοι γύρω από τη ριζωμένη ελιά στη γη δυναμώνουν και τις δικές τους ρίζες. Το αντάμωμα στους ελαιώνες είναι σύναξη ελευθερίας. Όπως η ελιά ριζοβολεί έτσι και οι Παλαιστίνιοι αντιστέκονται. Για το λόγο αυτό οι Ισραηλινοί  κόβουν συνεχώς χιλιάδες ελαιόδενδρα και φυτεύουν πεύκα στο πλαίσιο επιβολής της “πράσινης”αποικιοκρατίας του Ισραήλ. 

Ακολουθώντας αυτή την πολιτική το Ισραήλ φυτεύει ως επί το πλείστον πεύκα που δεν είναι ιθαγενή, συχνά ακόμα εκεί που ήταν και ελαιώνες, σε έναν πολιτιστικό, εθνικό και οικονομικό πόλεμο εναντίον της Παλαιστίνης. Υπενθυμίζεται ότι η οικονομία των Παλαιστινίων στηρίζεται σε μεγάλο ποσοστό στην καλλιέργεια της ελιάς. (Σχετικά βλέπε Ghada Sasa, “Καταπιεστικά πεύκα: Ξεριζώνοντας την πράσινη αποικιοκρατία του Ισραήλ και εμφυτεύοντας Παλαιστινιακή A`wna”, Sage Journal, 8-10-2022 και  Liat Berdugo, “Μια Κατάσταση: Ένα δένδρο στην Παλαιστίνη”, Places Journal, Ιανουάριος 2020).

Στο πλαίσιο αυτό, ο πόλεμος της ελιάς και του πεύκου συμπυκνώνει σε συμβολικό επίπεδο την Ισραηλινο-Παλαιστινιακή σύγκρουση καθόσον το πεύκο ως εργαλείο πολέμου αμφισβητεί την ελιά που είναι αυτόχθον μεσογειακό στοιχείο. Παράλληλα, με τον παράλογο “ανθρώπινο” πόλεμο διεξάγεται δεκαετίες τώρα ένας “πόλεμος δένδρων” για οικονομική κυριαρχία και την εθνική κατοχύρωση της γης. (Σχετικά βλέπε Ainara Huarte Aranda, Η Παλαιστινιο-ισραηλινή σύγκρουση μέσα από το πρίσμα της ελιάς και του πεύκου, The Arab Word Geographer (2020), τόμος 23,τεύχος 4, σσ.229-256).

 Στον πόλεμο της Ελιάς ακόμα και ο ο Θεός επιστρατεύεται αφού ο απόηχος της σύγκρουσης Δαβίδ και Γολιάθ, Εβραίων και Φιλισταίων αντηχεί παραμορφωμένος, ως “κύμβαλον αλαλάζον” στη ρητορική των “σύγχρονων” υπερορθόδοξων Εβραίων:  “Εις το όνομα της Βίβλου, στη “Γη της Επαγγελίας” δεν πρέπει να ριζώσουν ελιές Παλαιστινίων” 

 Σ’ αυτό το “Βιβλικό πνεύμα” ένα εκατομμύριο δένδρα καταστράφηκαν από τα οποία 800.000 είναι ελαιόδενδρα, από το 1967, σύμφωνα με το Visualizing Palestine. (Σχετικά βλέπε Sama Mousa, Γιατί οι ελιές είναι σύμβολο της Παλαιστινιακής αντίστασης, Amwal Al Ghad, 19-11-2023). 

H ελιά, δένδρο ευλογημένο στην Ελληνική και Εβραϊκή Μυθολογία, στη Βιβλική θεολογία και τις Αβραμικές θρησκείες κακοποιείται από την οργή των Ισραηλινών και όχι από την οργή του Θεού όπως πιστεύεται. Καμία φυσική καταστροφή ή εγκληματική ενέργεια δεν δικαιολογείται στο όνομα του Θεού, του Γιαχβέ ή του Αλλάχ, όπως  και οι επιθέσεις στους Παλαιστίνιους αγρότες και στους ελαιώνες τους. 

Ο θεαματικός και τρομακτικός πόλεμος των ημερών μας συσκοτίζει τον καθημερινό αθέατο πόλεμο που φαίνεται στο παράπονο του Γιουσέφ: “Κάθε φορά που προσπαθώ να πάω στον ελαιώνα μου ένας Ισραηλινός στρατιώτης μου λέει ότι δεν μπορώ να μπω μέσα γιατί έχει ανακηρυχθεί κλειστή στρατιωτική ζώνη”. ( Σχετικά βλέπε Ειρήνη Μητροπούλου, Λάδι ελιάς στις πληγές του Παλαιστινιακού, Το Βήμα, 8-12-2014).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα “εμπόλεμης” ζώνης αποτελεί το Battir, χωριό της Βηθλεέμ στη Δυτική Όχθη, το οποίο εγγράφηκε το 2014 στον κατάλογο των μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ως χώρα των ελιών και των αμπελιών. Το χωριό έλαβε το Διεθνές βραβείο Μελίνα Μερκούρη για τη Διαχείριση Πολιτιστικών Τοπίων με εξαιρετικό αρδευτικό σύστημα 3.000 ετών. Η κατασκευή διαχωριστικού φράγματος στο Battir αλλοιώνει “εντέχνως” το  τοπίο και διχάζει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. 

Ακόμη και στις “ειρηνικές”περιόδους η εχθρότητα των ανθρώπων ξεσπούσε στα δένδρα. Ο Παλαιστίνιος ποιητής Raja Mattar γράφει “κλάψε πατρίδα μου για τα ξεριζωμένα δένδρα”.

 Στ’ αλήθεια οι Παλαιστίνιοι νιώθουν τα λιόδενδρα σαν παιδιά τους και κλαίνε για τα δένδρα που ξεριζώνονται όπως κλαίνε και για τα παιδιά που χάνουν. Για τους Παλαιστίνιους, η ελιά είναι σύμβολο αντίστασης και ελευθερίας. 

Ο Yasser Arafat  στην ομιλία του (ΟΗΕ, 1974) μεταξύ άλλων είπε: “Σήμερα ήρθα μ’ ένα κλαδί ελιάς και ένα όπλο μαχητή της ελευθερίας. Παρακαλώ μην αφήσετε το κλαδί ελιάς να πέσει απ’ τα χέρια μου.” Μάταια, τα επόμενα χρόνια με τις πολεμικές επιχειρήσεις  (1967) όχι μόνο δεν μπόρεσε να κρατηθεί το κλαδί της ελιάς αλλά ξεριζώθηκε και ολόκληρο το δένδρο. 

Οι μαύρες μνήμες έγιναν ποίηση καθώς ο Tawfiq Zayyad θρηνεί “Στον κορμό μιας ελιάς”

“Για να θυμούμαι
  θα χαράξω πάντα
  της τραγωδίας όλες τις πράξεις και
  τις φάσεις
  όλης της συμφοράς
  πάνω στον κορμό μιας ελιάς
  στην αυλή του σπιτιού μου.”

Καθώς η τέχνη ακολουθεί τη ζωή, η αδικία σε βάρος των Παλαιστινίων καταγράφεται ζωντανά στον κινηματογράφο με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού που νιώθει ότι αυτός ο πόλεμος είναι μακριά και δεν τον αφορά. Στο ερώτημα “πόθεν ο πόλεμος”  ενδιαφέρον παρουσιάζει η κινηματογραφική απάντηση και η σχετική φιλμογραφία με θέμα τον αγώνα του Παλαιστινιακού λαού για την ελιά και τη γη τους. 

1.Στο “Χρώμα της ελιάς” (The color of olives, 2006), πολιτικό ντοκιμαντέρ (97 λεπτά) σε σκηνοθεσία Carolina Rivas, φωτίζεται η αλήθεια για τη ζωή και τους αγώνες των Παλαιστινιακών οικογενειών που ζουν περικυκλωμένοι από το διαβόητο τείχος της Δυτικής Όχθης.

2.Στην ταινία “Η συγκομιδή της ελιάς” (The Olive Harvest, 2003) της Hanna Elias που γυρίστηκε στη διάρκεια της συγκομιδής της ελιάς, Νοέμβριος 2000, η δημιουργός απεικονίζει την προσκόλληση των Παλαιστινίων στη γη τους και αναφέρει σχετικά: “Επιτρέψτε μου να σας δώσω μικρή ιστορία γι’ αυτή την ταινία. ‘”Η συγκομιδή της ελιάς” βρισκόταν εδώ και πολύ καιρό στα σκαριά. Ενώ δούλευα ως σύμβουλος του ΟΗΕ, ταξίδεψα στη Δυτική Όχθη για να δω που χρειάζονταν τηλεοπτικοί σταθμοί. Με συγκίνησαν οι ατελείωτοι ελαιώνες που χρονολογούνται στη ρωμαϊκή εποχή. Τότε άκουσα μια φωνή να με ρωτάει, “Γιατί μας άφησες;” Εκείνη τη στιγμή αποφάσισα να κάνω μια ταινία που θα αποδείκνυε ότι δεν έφυγα ποτέ από την Παλαιστίνη.” (Για την κριτική παρουσίαση της ταινίας βλέπε “The Olive Harvest” του Pat McDonnell Twair, Washington Report, 16-11-2004).

3.Στο “Zeitunat” , ντοκιμαντέρ του 2000, (37 λεπτά) η Liana Badr καταγράφει τους αγώνες των γυναικών για τις ελιές όταν οι Ισραηλινές δυνάμεις κατοχής καταστρέφουν τους ελαιώνες. Ο τίτλος παραπέμπει στην αραβική λέξη Zeitun/zitoun που σημαίνει ελιά. ( Από το σημιτικό zeit, το λάδι)

4.Στο “The people and the Olive” (Οι άνθρωποι και η ελιά) ντοκιμαντέρ του 2012, (70 λεπτά) ο σκηνοθέτης Aaron Dennis παρουσιάζει μια ομάδα Αμερικανών υπερμαραθωνοδρόμων να τρέχει στη Δυτική Όχθη και να διαπιστώνει ότι ξαναφυτεύοντας ξεριζωμένες ελιές αναγεννιέται  η ελπίδα για την Παλαιστίνη που αγωνίζεται.

5.Το “The Rooted” ντοκιμαντέρ μικρού μήκους (2012), JAI Palestine, αφηγείται τις ιστορίες δυο αγροτών του Taha και του Firas των οποίων τους ελαιώνες κατέλαβαν ισραηλινές δυνάμεις και έκοβαν με αλυσοπρίονα μπροστά στα μάτια τους τις αιωνόβιες πατρικές ελιές. (Για την παρουσίαση βλέπε Anna Lusia Salerno, Παλαιστινιακές ελιές υπό επίθεση, The Evergreen State College, 2017)

Στο ατελείωτο δράμα των Παλαιστινίων, τα βάσανα της ελιάς αποτελούν αφορμή για στοχασμό στις κοινές αξίες της Αντίστασης και της Ελευθερίας, που ενώνουν τους λαούς της Ελλάδας και της Παλαιστίνης. Ιστορικά και διαχρονικά η Ελλάδα ήταν πάντοτε στο πλευρό του Παλαιστινιακού λαού για αυτοδιάθεση και πατρίδα, σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΟΗΕ. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι ο εθνικός ύμνος της Παλαιστίνης είναι δημιουργία του Μίκη Θεοδωράκη που είχε όραμα την ειρήνη και τη συναδέλφωση των λαών. (βλέπε “Ο Εθνικός Ύμνος της Παλαιστίνης”, mikisguide.gr, 24-1-1982).

Στο πνεύμα της συναδέλφωσης, η Αθήνα πόλη της θεάς Αθηνάς και της ελιάς αδελφοποιήθηκε με τη Βηθλεέμ το 1986 και η αδελφοποίηση ανανεώνεται έως σήμερα. Παράλληλα, η πολύπαθη Κύπρος που ζει υπό κατοχή και διχοτομημένη από το 1974, κατανοώντας το δράμα των αδελφών Παλαιστινίων δημιούργησε στο Τσέρι τον “Κήπο της Παλαιστίνης” (13-4-2019) με ελαιόδενδρα που συμβολίζουν την ειρήνη και τη φιλία των δυο λαών.

Αντίστοιχη προσπάθεια έγινε στην πόλη των Τρικάλων, κατά την 30η επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου (17-11-2003), ενώ ακόμα ζούσε ο Yasser Arafat ως εκδήλωση συμπαράστασης της ηρωικής Δεύτερης Ιντιφάντα, παρουσία του Mορφωτικού ακόλουθου της Παλαιστινιακής Αρχής.

Η Yasmine, φοιτήτρια τότε στην Ελλάδα παραβρέθηκε στην εκδήλωση στα Τρίκαλα και θυμόταν ότι στη μαρμάρινη βρύση της οδού Ασκληπιού φυτεύτηκε μια ελιά. Η Παλαιστινιακή ελιά. Αυθόρμητα, οι Έλληνες φίλοι της πρότειναν ένα ταξίδι στα Τρίκαλα, αφού μπορούσε να παρατείνει τη διαμονή της στην Ελλάδα για μια ακόμη εβδομάδα. Χάρηκε τόσο πολύ που θα  έβλεπε και θα  φωτογράφιζε την είκοσι ετών ελιά . Μεγάλο δένδρο πια, που ρίζωνε στα Τρίκαλα και συμβόλιζε τη φιλία, την ειρήνη και την αγάπη των δυο λαών!

 Για τη Yasmine ήταν η νιότη της, που ωρίμαζε με την πίκρα του πολέμου για την Παλαιστίνη! Ωστόσο, η πίκρα και η απογοήτευση ήταν μεγαλύτερη όταν έφτασαν μεσημέρι στα Τρίκαλα. Ποιος το περίμενε ότι θα έβλεπαν στη θέση της βρύσης και της  ελιάς μια ομπρέλα! Η Yasmine δάκρυσε και θυμήθηκε τα λόγια του Ποιητή Mahmoud Darwish: “Αν οι ελιές ήξεραν τα χέρια που τις φύτεψαν, το λάδι τους θα γινόταν δάκρυα.” Μην κλαις, της είπαν οι φίλοι της, οι άνθρωποι που την ξερίζωσαν “ου γαρ οίδασι τι ποιούσι.”

Για τις εξελίξεις ενημερώθηκαν από τους ντόπιους που τους εξιστόρησαν τα γεγονότα. Η ελιά δεν πρόλαβε  να γίνει είκοσι ετών γιατί ο πρώην Δήμαρχος Τρικαίων (2014-2023) και νυν Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης  κ. Δημήτρης Παπαστεργίου με  απόφαση της Δημοτικής Αρχής γκρέμισε τη βρύση και ξερίζωσε την ελιά. Στη θέση αυτών τοποθετήθηκε το γλυπτό έργο “Ομπρέλα”, έργο του αείμνηστου Γιώργου Ζογγολόπουλου (1903-2004), με την αιτιολογία ότι η βρύση ήταν εστία μόλυνσης ενώ για την ελιά ούτε κουβέντα… ακόμα και από τη Δημοτική αντιπολίτευση; ( Σχετικά βλέπε Χρήστος Σταμόπουλος, “Ο Παπαστεργίου αναθεωρεί την Ιστορία. Σταματήστε τον!”, ΤΡΙΚΚΗPRESS, 4-9-2022).

Φαίνεται ότι η συγκεκριμένη επιλογή του Δημάρχου ακολούθησε τον “μοντερνισμό” της έξυπνης πόλης με την προβολή της “Ομπρέλας” που χαρακτηρίστηκε “φιλοσοφικό έργο”. Αντίθετα,  ξεριζώθηκε η Παλαιστινιακή ελιά που είναι σύμβολο  της Αντίστασης και του Αγώνα για λευτεριά και πατρίδα. Σε μια καινοτόμο και ευρύχωρη πόλη όπως είναι τα Τρίκαλα υπήρχε στενότητα χώρου και δεν μπορούσε να συνυπάρξει η Παλαιστινιακή ελιά με την Ομπρέλα; Άραγε, οι αξίες της Αντίστασης και του Αγώνα θεωρούνται παρωχημένες και επικίνδυνες;

(Για την ιστορία της βρύσης και της ελιάς βλέπε Δημήτρης Παδιός, “Χρήστος Σταμόπουλος: Ο Παπαστεργίου ξεριζώνει (στην κυριολεξία) την ιστορία της πόλης”, trikalaIN.gr, 20-6-2022 και Πρωτοβουλία Τρικαλινών Πολιτών, “Ζητάμε, εδώ και τώρα την πλήρη αποκατάσταση του Μνημείου στην προτέρα κατάσταση.” ΤΡΙΚΗPRESS, 14-7-2022.) 

Η τραγική κατάληξη της Παλαιστινιακής ελιάς στα Τρίκαλα δεν αρμόζει στην ιστορία και τον πολιτισμό των δυο λαών, της Ελλάδας και της Παλαιστίνης. Η Παλαιστινιακή ελιά δεν ξεριζώνεται γιατί είναι ποτισμένη με τα δάκρυα και το αίμα του Λαού της. 

Η Yasmine σκέφθηκε τους Ελεύθερους Πολιορκημένους της Γάζας μέσα από τους στίχους του Ποιητή:

“Θα πεθάνουμε εδώ, εδώ στο τελευταίο πέρασμα,
 Εδώ κι εδώ το αίμα μας θα φυτέψει την ελιά του.”

Ανδριανή Στράνη

Υ.Γ.  Το παρόν άρθρο γράφτηκε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελιάς  (Word Olive Tree Day) Κυριακή 26 Νοέμβρη 2023  και αποτελεί ελάχιστο φόρο τιμής στην Ελιά της Παλαιστίνης και του αγωνιζόμενου Λαού της για Λευτεριά και Πατρίδα.