Επιδημιολογία κοινωνικού σεξισμού: Από την Harley Quinn στη Barbie (Μηνύματα στο μπουκάλι ή an emancipation by Margot Robbie)

“Οι άνθρωποι κάποια στιγμή πεθαίνουν, οι ιδέες όχι”, Barbie 

Σεξισμός. Πολλές φορές γίνεται αντιληπτό ως ατομικό πρόβλημα. Στην καλύτερη ως πρόβλημα της πλειοψηφίας ή και όλων των αντρών. Ένα φαινόμενο όμως το οποίο εμφανίζεται σε διαφορετικούς τόπους και σε διαφορετικά άτομα, δε μπορεί να είναι αποκλειστικά πρόβλημα ενός ατόμου ή μιας ομάδας. Μπορεί να παρουσιαστεί ως ένας ιός, ο οποίος για να αναπτυχθεί χρειάζεται ένα σχετικό οικοσύστημα, αδύναμο ανοσολογικά και με κενά στην προστασία και τα μέτρα υγιεινής. Και επειδή η υγεία δε νοείται μόνο με βιολογικούς όρους, αλλά και με όρους ψυχικής υγείας, ένα πρόβλημα το οποίο διαταράσσει τη ψυχική ευεξία της κοινωνίας είναι και αυτό ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας. Εφόσον λοιπόν ο σεξισμός ως φαινόμενο καταπιέζει μια (μεγάλη μάλιστα) μερίδα πληθυσμού, οδηγώντας πολλές φορές σε φαινόμενα δολοφονιών (γυναικοκτονίες). Το συγκεκριμένο φαινόμενο εντείνεται όσο εντείνονται και οι συνθήκες καταπίεσης, κάτι που έγινε τα τελευταία χρόνια με τις διαδοχικές οικονομικές κρίσεις και την πανδημία. 

Ήθελα τόσα να σου πώ τόσα να σου φωνάξω, Ήθελα να σε κράξω ήθελα να είμαι ποιητής, Είπα να γίνω ακίνδυνος μα πως να το βαστάξω, Που να σταθώ να αράξω που να σταθείς να εκδικηθείς, Γκρεμίσαμε και οι δυο τον τοίχο του μυαλού, Μα εσύ αλλού χαράμισες κάθε σου πέτρα, αυτή η ζωή σε θέλει μάχιμη και τσαμπουκαλού, Κοίτα σε σημαδεύουνε τώρα στα τρία μέτρα

Συνήθως η εξήγηση όλων αυτών είναι αντικείμενο είτε περίπλοκων ταινιών είτε σκληρά οικονομίστικων ντοκιμαντέρ, με ό,τι στερεότυπο αυτό συνεπάγεται. Και εδώ εισέρχεται το φαινόμενο Margot Robbie (Μάργκοτ Ρόμπι). Στην (βασισμένη σε αληθινά γεγονότα) ταινία Big short, τις οικονομικές βάσης της κρίσης του 2008 στις ΗΠΑ εξηγεί η Margot Robbie μέσα σε μια μπανιέρα γεμάτη αφρούς, αποδομώντας το ρόλο μιας όμορφης ηθοποιού σε μια ταινία. 

Η συνέχεια έρχεται με την ταινία Birds of pray or the emancipation of Harley Queen, όπου η Margot Robbie υποδύεται το χαρακτήρα της Harley Quinn, ενός χαρακτήρα που εμφανίστηκε για να συνοδεύει ως χαριτωμενη γλάστρα τον Joker (σε μια συνολική στροφή και προσπάθεια να αλλάξει ο σκοτεινός χαρακτήρας των κόμικ Batman και να απαλειφθούν οι όποιες ομοφυλοφιλικές υπόνοιες) και εξελίσσεται μέσα από την ταινία ως μια ανεξάρτητη οντότητα με προσωπικότητα. Ο επανακαθορισμός αυτός της Harley Quinn, από μια τοξική και κακοποιητική σχέση σε έναν χαρακτήρα συνειδητοποιημένο που προσπαθεί να χτίσει τη ζωή της μακριά από το έγκλημα, είναι ένα πολύ ωραίο υπόδειγμα. Παραμένει όμως και εδώ επικεντρωμένο στο ατομικό επίπεδο. 

Βάζω στο μπουκάλι μου βενζίνη και στουπί, Όταν το βρείς να διαβάσεις την οργή μου, Και αν νόμιζες πως έκλαψα μια νύχτα σαν κι αυτή, Φταίνε τα δακρυγόνα που καίνε την ψυχή μου

Μέχρι την ταινία Barbie, όπου η Margot Robbie αναλαμβάνει μέσα από ένα τυπικά στερεοτυπικό για αυτή ρόλο (όπως επισημαίνει και η ταινία σε ένα breaking the fourth wall στιγμιότυπο) να παρουσιάσει τη barbie ως ένα -παραφράζοντας τον Μαρξ- όπιο των γυναικών, μια καρδιά ενός κόσμου χωρίς καρδιά, μια απεγνωσμένη κραυγή αγωνίας για ανεξαρτησία και ισότητα. Then in barbie land having a doctor barbie, a supreme court barbie, a black president barbie, they though that they have resolved all the problems of the feminism and of equal rights. They were wrong. Κάπως έτσι ξεκινά μια φοβερή ταινία, με μια κριτική και προβληματισμό όχι μόνο στα αιτήματα του φεμινισμού, αλλά στο πώς δομούνται και πως αλλάζουν οι κοινωνίες. 

Μια Barbie που βρίσκεται στον πραγματικό κόσμο για να απορήσει πού είναι οι γυναίκες μέσα στο ΔΣ της Matel όταν συζητάνε για τη χειραφέτηση των γυναικών. Και τελικά γυρνάει στη Barbie Land για να βρει τον Κεν να έχει εγκαθιδρύσει μια πατριαρχική  κοινωνία, όπως οι Ισπανοί εύκολα (και βίαια στο τέλος) κατέλαβαν τη Λατινική Αμερική (όπως πάλι αναφέρει η ταινία). Μια ταινία που θέτει το φεμινισμό στη σωστή διάσταση σε μια κοινωνία σκληρά κεφαλαιοκρατική εκτός από πατριαρχική. Και όχι μόνο. Η barbieland είναι ο τόπος που η τέλεια ζωή συντρίβεται στην εισβολή του πραγματικού κόσμου, όπου τα κατορθώματα και οι επιθυμίες του καθενός συντρίβονται κάτω από την καταπίεση, όπου τα θετικά θεωρούνται δεδομένα μέχρι που ένα πρωί δεν υπάρχουν. 

Η barbieland είναι η πιο ρεαλιστική εικονική πόλη του μυαλού. Και η ταινία καταφέρνει μέσα από μια στερεοτυπικά σε πρώτη ματιά σειρά παιχνιδιών να θέσει ζητήματα με εμφανή τρόπο, σε βαθμό που λίγες ταινίες το έχουν καταφέρει. Μια μεγάλη ταινία που παρουσιάζει με πολύ απλό τρόπο την απλή και ταυτόχρονα τόσο περίπλοκη λύση: ο μόνος τρόπος να απελευθερωθεί το σύνολο μιας κοινωνίας, είναι να απελευθερωθούν τα καταπιεσμένα κομμάτια της, ώστε κανείς να μη ζει στο περιθώριο. 

Κλείσε την πόρτα και ασε με και πέτα το κλειδί, Μπαίνω παιδί και γέρασα λίγο πριν κοιμηθώ, Δεν εχω ακούσει τίποτα και τίποτα δε δεί, Κάνε το ραβδί σου ρόπαλο μα δεν θα θυμηθώ, Τρέχει το αίμα πλήγιασαν και οι δυο μου οι καρποί, Γιατί η σιωπή σου μου έσφιξε τις χειροπέδες

Το παραπάνω είναι και η λύση σε κάθε φαινόμενο που απειλεί τη δημόσια υγεία. Και επειδή δεν είναι μόνο ένα το φαινόμενο, αλλά συναθροίζονται μια σειρά προβλημάτων που απορρέουν από την καταπίεση αφενός και από την ανάγκη επιβολής του κέρδους ενάντια στις κοινωνικές ανάγκες από την άλλη, χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση η οποία θα εντάσσει στην επιδημιολογική μελέτη και τις κοινωνικές, οικονομικές και εν γενεί ταξικές συνθήκες, ώστε η κοινωνική ιατρική να αντιμετωπίζει το σύνολο των προβλημάτων που υποβαθμίζουν την ευεξία και την ποιότητα ζωής. Συνοπτικά χρειάζεται η σύγχρονη δημόσια υγεία να μη περιορίζεται στις βιολογικές προσεγγίσεις αλλά να συμβάλει στο συνολικό αγώνα για χειραφέτηση ενάντια σε μια κοινωνία άγχους, κατάθλιψης και αποκλεισμών. 

Μην ψάχνεις μήνυμα να βρείς στους πέντε ωκεανούς, Γιατί το ‘χω στα χέρια μου ακόμα το μπουκάλι (Μήνυμα στο μπουκάλι, Βέβηλος) 

Πάνος Χριστοδούλου, Βιοπαθολόγος/Εργαστηριακός Ιατρός, Ιατρός Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, MSc Διατροφής, Τροφίμων και Μικροβιώματος, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης