Επιστημονικοφανείς ερμηνείες

Τις μέρες των εορτών του Πάσχα σε δύο δηλώσεις, ενός δήμαρχου κι ενός ψυχίατρου, τηλεοπτικού προσώπου για χρόνια, αναζητούνται αποκλειστικά βιολογικές εξηγήσεις για κίνητρα και συμπεριφορές.

Στη μία, ο δήμαρχος Καλαμάτας Παναγιώτης Νίκας, πριν ζητήσει συγγνώμη μετά την κατακραυγή, με απόλυτη βεβαιότητα δήλωνε, λίγο μετά το θανάσιμο τραυματισμό του εικονολήπτη, ότι «το έθιμο του σαϊτοπολέμου δεν θα καταργηθεί γιατί είναι καταγεγραμμένο στο DNA των Μεσσήνιων και θα υπάρξουν αντιδράσεις». Στην άλλη, ο ψυχίατρος Θ. Ασκητής με αφορμή τους φόνους αλλοδαπών γυναικών στην Κύπρο, στην προσπάθεια ψυχογράφησης του δράστη και αναζήτησης αιτιών της δολοφονίας τους αναφέρθηκε στις γυναίκες από τις Φιλιππίνες που εκ γενετής έχουν το χαρακτηριστικό της υποταγής.

Κι αν αυτές οι δηλώσεις είναι ενδεικτικές για το πώς μπορεί να προσαρμόζεται και να παραποιείται η επιστημονική γλώσσα για εξυπηρέτηση κοινωνικών, οικονομικών ή πολιτικών σκοπιμοτήτων, συγχρόνως είναι και παραδείγματα λανθασμένων ερμηνειών,  σε εκλαϊκευμένη μορφή, θεωριών της  βιολογίας, σύμφωνα με τις  οποίες τα  χαρακτηριστικά των ανθρώπων είναι απλά προϊόντα μιας  βιολογικής διαδικασίας και όχι το σύνθετο αποτέλεσμα μιας διαρκούς αλληλεπίδρασης φυσικού  και κοινωνικού  περιβάλλοντος.

Δεν  είναι πρωτόγνωρο  από τον κυρίαρχο λόγο να γίνονται αποδεκτές  και να διαχέονται στην κοινωνία λέξεις και ιδέες που χρησιμοποιούνται από τους επιστήμονες για να περιγράψουν σ’ επιστημονική γλώσσα τμήματα του κόσμου, τις οποίες υιοθετούν κοινωνιολόγοι και πολιτικοί για να ερμηνεύσουν και να αιτιολογήσουν κοινωνικά φαινόμενα. Ο κοινωνικός δαρβινισμός, η πρακτική της κακής εφαρμογής της  βιολογικής εξελικτικής γλώσσας του Δαρβίνου στην πολιτική, την οικονομία και την κοινωνία, δεν έχει χρησιμοποιηθεί  για να δικαιολογηθεί το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των πλουσίων και φτωχών, όπως και οι πολλές διαφορές των πολιτισμών σε όλο τον κόσμο;

Στις μέρες μας είναι η γενετική επιστήμη με τις προόδους της στους γονιδιακούς μηχανισμούς της κληρονομικότητας γνωρισμάτων που με τις ερμηνείες της, πολλές φορές αλλοιωμένες, μοιάζει να επηρεάζει ή και να αιτιολογεί πεποιθήσεις και θέσεις της δημόσιας πολιτικής. Μάλιστα θεωρίες που υιοθετούν εξωτερικά χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου, χωρίς την ουσία του, είναι πρόθυμα να τις διαχέουν τα ΜΜΕ αλλά και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, τα οποία ανταποκρινόμενα στη ζήτηση της αγοράς …ιδεών ανασύρουν ακόμα και περιθωριοποιημένες απόψεις, συμπεριλαμβανομένων κι εκείνων που δικαιολογημένα έπρεπε να εκδιωχθούν στο περιθώριο (απόψεις ενάντια στα εμβόλια).

Δεν είναι λοιπόν δύσκολο να αναζητηθούν ή και να εφευρεθούν ερμηνείες με επιστημονικό μανδύα που να επιβεβαιώνουν προκαταλήψεις ή υποστηρίζουν μια  θεωρία ή στερεότυπα. Έτσι στο βαθμό που πιστεύεται ότι τα γονίδια επηρεάζουν διάφορα ανθρώπινα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές, ενισχύονται αντίστοιχες πεποιθήσεις που δικαιολογούν πολιτικές επιλογές, οι οποίες με τη σειρά τους επηρεάζουν τις ίδιες αυτές πεποιθήσεις. Ο κυρίαρχος λόγος λοιπόν μπορεί να ενσωματώσει έναν  επιστημονικοφανή λόγο για να επιβεβαιώνει την αλήθεια και το κύρος του, υποβαθμίζοντας στοιχεία που θα μπορούσαν  να τον διαψεύσουν. Παράδειγμα η δήλωση του Κ. Μητσοτάκη σε ομιλία του στη ΔΕΘ το 2017 πως η ισότητα είναι αντίθετη στην ανθρώπινη φύση, λες και η δέσμευση για πολιτικοκοινωνική ισότητα είναι απόρροια του ισχυρισμού πως οι άνθρωποι είναι κλώνοι.

Επιπλέον, εάν ορισμένα κοινωνικά προβλήματα αποδίδονται  στο ότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς επιβαρυμένοι,  τότε οι προσπάθειες για αλλαγές της κοινωνικής κατάστασης δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα, κι επομένως προσφέρεται στους ανθρώπους ένας ρεαλιστικός λόγος για να μην αγωνίζονται για αυτό. Μόνο που ιστορικά ξέρουμε ότι έχουν υπάρξει, μετά από αγώνες, κοινωνικές αλλαγές, όπως π.χ. τέλος δουλείας, που βελτίωσαν την ανθρώπινη ζωή. Εξάλλου οι γενετικές εξηγήσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να περιθωριοποιήσουν τον ρόλο της προσωπικής ευθύνης, αποδίδοντας τη συμπεριφορά σε γενετικά αίτια κι απομονώνοντάς τη από το κοινωνικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα η αντιμετώπιση, στην καλύτερη περίπτωση, των ανθρώπων ως ασθενών, που επιβαρύνουν βέβαια το κοινωνικό σύνολο,  ν’ αφήνει στο απυρόβλητο τις κοινωνικές συνθήκες και την επιρροή τους.

Οι επιστημονικές ανακαλύψεις γίνονται επικίνδυνες για τους ανθρώπους από τον τρόπο που χρησιμοποιούνται από την κυρίαρχη εξουσία. Η επιστήμη χρησιμοποιείται συχνά ως δικαιολογία για την πρόταση, το σχεδιασμό και την εφαρμογή ρατσιστικών κοινωνικών πολιτικών. Στην ιστορία της ευγονικής είδαμε πώς η γενετική επιστήμη μπορεί να παραμορφωθεί από την κυρίαρχη εξουσία και να γίνει ολέθρια οδηγώντας σε γενοκτονίες.  Και δεν ήταν μόνο ο φασισμός που τη χρησιμοποίησε για να δικαιολογήσει την εξολόθρευση εκατομμυρίων ανθρώπων. Ήδη, πριν από τη Γερμανία, στην Ευρώπη αλλά ιδιαίτερα στην  Αμερική αξιόλογοι καθηγητές, πανεπιστήμια, πλούσιοι βιομήχανοι και κυβερνητικοί αξιωματούχοι αστικών κυβερνήσεων προώθησαν με συνέδρια, συγκεντρώσεις κι εκδηλώσεις την ευγονική που δικαιολογούσε τις φρικαλεότητες των αποικιοκρατών, την επικράτηση των ιμπεριαλιστών και στόχευε στη δημιουργία της ανώτερης φυλής.

Κι αν τότε ανακαλύφτηκε σε υποθέσεις για κατώτερες φυλές, ως  φορείς κληρονομικών παραγόντων που αναπόφευκτα είχαν αντικοινωνική συμπεριφορά κι ανεπαρκείς ικανότητες, το θεωρητικό υπόβαθρο για να δικαιολογηθεί η καπιταλιστική εκμετάλλευση φυλών και κοινωνικών τάξεων, στην εποχή μας οι ερμηνείες για την ανθρώπινη συμπεριφορά που στηρίζονται στα γονίδια μπορεί να χρησιμοποιηθούν για  να ερμηνεύσουν …εξορθολογιστικά το ρατσισμό και τη φτώχεια. Οι γενετικές εξηγήσεις προσφέρονται να χρησιμοποιηθούν για να δικαιολογήσουν τις αντιδράσεις της ταξικής εξουσίας σε κάθε αγωνιστική προσπάθεια κοινωνικού μετασχηματισμού για να  αντιμετωπιστούν οι  ταξικές ανισότητες, παρόλο που γονίδια και περιβάλλον αλληλεπιδρούν με τόσο περίπλοκο τρόπο, ώστε να είναι εμπειρικά αδύνατο ακόμη και να πούμε ποια είναι η μεγαλύτερη επιρροή σε οποιοδήποτε δεδομένο τομέα. Έτσι όμως μπορεί να δικαιολογηθεί η άθλια ζωή και η περιθωριοποίηση των ανθρώπων ως συνέπεια διαφοροποιημένων ικανοτήτων που οφείλονται στα γονίδια και να απαξιωθεί κάθε προσπάθεια για βελτίωση της κοινωνίας, εφόσον είναι τα γονίδια κι όχι το κοινωνικό περιβάλλον  που καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων. Η ευγονική φαίνεται να επανέρχεται με άλλο πρόσωπο, χωρίς να είναι όμως μικρότεροι οι κίνδυνοι.

Στη τελική, κάθε επιστημονική ανακάλυψη, κάθε επιστημονική θεωρία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εκφράσει την επιδίωξη της κυρίαρχης εξουσίας του κεφαλαίου για αντιμετώπιση του ανθρώπου έξω από τα …επικίνδυνα πλαίσια της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.