Εσύ τι θα ντυθείς τις Απόκριες; Τζόκερ ή Βαρουφάκης;

Μόλις είχαμε δει το “Τζόκερ”, ήμασταν βέβαιοι στην ομήγυρη για τη μάσκα-μεταμφίεση που θα κάνει θραύση τις Απόκριες. Κάποτε ήταν το V for Vendetta, πέρσι η μάσκα Νταλί από το Casa de Papel, φέτος θα ‘ναι σίγουρα ο Τζόκερ. Δεν είναι κρίμα όμως να μην έχει και ο Γιάνης τη δική του; V for Varoufakis…

Αν πετύχεις τις δύο ταινίες να παίζουν σε διπλανές αίθουσες, έχεις μπροστά σου το χάσμα γενεών σε ένα πλάνο. Το “Ενήλικες στο δωμάτιο” συγκεντρώνει κυρίως άσπρα κεφάλια -αλλά μπορεί και να τα βάφουν- ή αραιοκατοικημένα -αλλά αυτό είναι παρερμηνεύσιμο. Ενώ ο Τζόκερ μετά βίας μαζεύει ενήλικες -που λέει ο λόγος. Η μεγάλη πλειοψηφία είναι φοιτητές και μαθητές, ανάμεσά τους και δωδεκάχρονα ή 13χρονα, που τα τράβηξε προφανώς ο μύθος του Μπάτμαν, αλλά είναι ζήτημα τι ακριβώς καταλαβαίνουν από τα κοινωνικά, σκοτεινά μηνύματα της ταινίας. Η οποία έχει ελάχιστη σχέση με το κόμικ, δανείζεται απλώς τρεις ήρωες ως καμβά και εκτυλίσσεται μάλλον αυτόνομα. Ναι αλλά πώς είμαστε βέβαιοι ότι το κοινό των 60άρηδων -που κάποτε ψήφιζε ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ- προσλαμβάνει πολύ βαθύτερα μηνύματα από κάτι που απευθύνεται βασικά σε πολιτικά νήπια; Σόιμπλε κακός, Λαγκάρντ καλή, Γιάνης ημίθεος, αριστερός ευρωπαϊσμός. Πρώτο γκεστάλτ, τελεία.

Η μία ταινία ξεφεύγει συνειδητά από το κόμικ και τον κόσμο της μυθοπλασίας, για να μιλήσει για την πραγματική ζωή, τις ψυχικές ασθένειες και τη βία, τους κοινωνικούς παράγοντες που γεννάνε ή καθορίζουν αυτά τα φαινόμενα. Έχει σαφείς περιορισμούς, αλλά κάνει μια έντιμη προσπάθεια.
Αντιθέτως, η άλλη δανείζεται αμυδρά στοιχεία από την πραγματικότητα, για να μας παρουσιάσει έναν “ανίκητο ηττημένο”, έναν εξωπραγματικό υπερ-ήρωα, με… οικονομικές και διαπραγματευτικές υπερδυνάμεις, που τα βάζει με τους πανίσχυρους κακούς, τους διώχνει από τα υπουργεία, τους αποστομώνει (τους δίνει κλωτσιά στα αρχίδια, όπως λέει η καλτ ατάκα ενός ταξιτζή, που δε χώρεσε στο αφιέρωμά μας). Γενικώς, τους έχει…

Δεν είναι τυχαίο πως όσοι σπεύδουν να δουν αυτές τις ταινίες κινούνται κατά κύριο λόγο στο λεγόμενο “αριστεροχώρι” -χωρίς αυτό να τους περιγράφει όλους ή να είναι απαραίτητα μειωτικό. Όσοι νιώθουν δηλαδή αριστεροί -ας χρησιμοποιήσουμε συμβατικά τον όρο, χωρίς να τον προσδιορίσουμε με ακρίβεια- έχουν μια απορία να δουν την κινηματογραφική μεταφορά του Γαβρά, ακόμα και αν δεν έχουν ακούσει και τα καλύτερα λόγια για αυτήν, για να αποκτήσουν δική τους άποψη και να προβληματιστούν.

Εκ των υστέρων πολλοί εστιάζουν στη χαμηλή της καλλιτεχνική αξία, ως ταινία. Δε διαφωνώ απαραίτητα με το συμπέρασμα, αλλά θεωρώ πως επικεντρώνουν εκεί, για να αποφύγουν την πολιτική κριτική, η οποία θα αφορούσε εμμέσως και δικές τους αντιλήψεις. Είναι πολύ πιο εύκολο να πεις πόσο κακή ταινία έφτιαξε ο Γαβράς, παρά να κάνεις αυτοκριτική και να παραδεχτείς πόσο κακό ήταν το δικό σου πολιτικό κριτήριο.

Είναι αξιοσημείωτο, πάντως, πως ο Βαρουφάκης δεν παρουσιάζεται ως αριστερός ριζοσπάστης, που κλονίζει το κατεστημένο, αλλά ως ένας πραγματιστής οικονομολόγος, μετριοπαθής κεϊνσιανός -για να θυμηθούμε μια φράση του Λαπαβίτσα για το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-, που έχει εναλλακτικό σχέδιο και δεν αμφισβητεί τις δομές του συστήματος, αλλά επιχειρεί να τις μεταρρυθμίσει, να το κάνει να λειτουργήσει, πχ τονώνοντας τη ζήτηση.

Στην περίπτωση του Τζόκερ, κάποιοι είδαν μια εύστοχη καταγγελία του συστήματος, μια σχεδόν αντικαπιταλιστική κριτική, γιατί “τι βγαίνει αν πάρεις έναν ψυχικά ασθενή και μια άρρωστη κοινωνία που τον εγκαταλείπει και του φέρεται σαν σκουπίδι…;”. Ο πατέρας του Μπάτμαν παραπέμπει ευθέως στον Τραμπ και το φιλελέ αφήγημα της αριστείας. Τα μηνύματα είναι πανταχού παρόντα στην ταινία, ακόμα και αν δια στόματος του ίδιου του Τζόκερ, που αποκηρύσσει κάθε πολιτικό στίγμα και την ταμπέλα του επαναστάτη (δε με ενδιαφέρουν αυτά…)

Και στις δύο περιπτώσεις, ο πολιτικός χρωματισμός προέρχεται εν πολλοίς δια του ετεροπροσδιορισμού από τον αντίπαλο. Στις ΗΠΑ οι κριτικοί θάβουν την ταινία, πιστεύοντας πως προτρέπει στην τυφλή βία, ενώ το κοινό την αποθεώνει και της βάζει άριστα, σε έναν κάθετο -σχεδόν ταξικό, θα έλεγε κανείς- διαχωρισμό. Ενώ στην Ελλάδα, ο φιλελέ εσμός έθαψε βαθμολογικά την ταινία, πριν καν κυκλοφορήσει η ταινία. Δε χρειάζεται να είσαι όμως δεξιός, για να μη σου αρέσει πολιτικά η ταινία.

Σε κάθε περίπτωση, είναι εντυπωσιακό -όπως και αν το αναγνώσει κανείς, θετικά ή αρνητικά- η δίψα του κοινού για ταινίες που βάζουν έστω και έναν στοιχειώδη προβληματισμό, σε ένα άνυδρο χαζοχαρούμενο καλλιτεχνικό τοπίο. Ή αντίστροφα πόσο πρόθυμα τσιμπά ένα αριστερόστροφο κοινό, έτοιμο να πέσει σε κάθε εναλλακτική μόδα, που έχει το όνομα χωρίς τη χάρη. Παλιά με τον V -που όντως είχε κάτι λίγο να πει- μετά το Casa de Papel κοκ. Εναλλακτικό δώσε μας και την ψυχή μας πάρε…

Η κοινή τους συνισταμένη είναι ένας ήρωας που να αμφισβητεί μεν την εξουσία, αλλά χωρίς να την γκρεμίζει. Και ο πιο σίγουρος τρόπος για να το διασφαλίσεις αυτό είναι η λογική του μοναχικού καβαλάρη-υπερήρωα, που βαδίζει μόνος του μπροστά από τους άλλους -για αυτό και ξεχωρίζει από τον κόσμο- και δεν προσκυνά, δεν υποτάσσεται, παλεύει μόνος του, άρα χωρίς καμία ελπίδα να αλλάξει κάτι.

Δε χρειάζεται να είναι όλα σοσιαλιστικός ρεαλισμός, που να δείχνουν στο θεατή τη διέξοδο και την προοπτική. Είναι καιρός όμως να μην ικανοποιούμαστε με ψίχουλα, με ταινίες που έμειναν στην προσπάθεια και δεν ήπιαν νερό -όπως θα έλεγε παλιά ο Αντωνάκος- μένοντας στα αυτονόητα -που κι αυτά είναι ζητούμενο πάντως στις μέρες μας-, που δε λένε τίποτα, “αλλά για τα δεδομένα της Αμερικής…”. Και αν κάτι μας αρέσει τελικά για άλλους λόγους, ας το λέμε απενοχοποιημένα, χωρίς να ψάχνουμε πολιτικά άλλοθι να το ντύσουμε.

Να σταματήσουμε να γυρεύουμε υπερ-ήρωες να καλύψουν δικά μας κενά, την ανυπαρξία ηρωισμού και νοήματος στην πολιτική-κοινωνική μας ζωή, όπως ο Βαρουφάκης ή ο Τζόκερ -και βασικά ο πρώτος που προσπαθεί να ντυθεί σαν τον δεύτερο. Στην τελική, κανείς από τους δύο δεν είναι θεός Μαραντόνα…