Η «Αριστερή» Κοινωνιολογία

Τις επαναστατικές ή ριζοσπαστικές ιδιότητες της επιστήμης της Κοινωνιολογίας συχνά τις επικαλούνται Κοινωνιολόγοι που ανήκουν με κάποιο τρόπο στην Αριστερά, μάλιστα προβαίνοντας σε άλματα σκέψης που απέχουν από την πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, έχει σχηματοποιηθεί η αλυσίδα: οι κοινωνικές επιστήμες μας κάνουν να προβληματιζόμαστε, ο προβληματισμός οδηγεί σε αμφισβήτηση, η αμφισβήτηση οδηγεί σε υιοθέτηση ή παραγωγή ριζοσπαστικών ιδεών. Αυτή η σχηματοποίηση ενδημεί σε Αριστερούς ή ριζοσπάστες και πρόκειται μάλλον μια απλοϊκή και λανθασμένη αντίληψη της διαλεκτικής.

Επίσης, μοιάζει περιττό να παράγεται πολιτικός, επιστημονικός ακόμα και συνδικαλιστικός λόγος στη βάση ενός απολύτως λανθασμένου διπόλου Κοινωνιολογία ή Λατινικά. Είναι απολύτως εξηγήσιμο το γιατί υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός, αλλά όσο υπάρχει, και οι δύο πλευρές θα ολισθαίνουν στον στείρο συντεχνιασμό. Ίσως το ερώτημα θα ήταν για ποιο λόγο να μην υπάρχουν και τα δύο ή –ακόμα πιο σωστά- για ποιο λόγο να υπάρχουν τα λατινικά εξαρχής στο πρόγραμμα σπουδών των σχολείων μας, ανεξάρτητα από το αν αυτά παίρνουν τη θέση της Κοινωνιολογίας ή όχι. Ή, ακόμα καλύτερα, τι σχολείο τέλος πάντων θέλουμε;

Προφανώς και ο νέος νόμος για την Παιδεία θέλει τα παιδιά φυτά, άβουλα, παθητικά. Προφανώς και δεν στοχεύει στην καλλιέργεια των μαθητών, στην πολύπλευρη ανάπτυξη των ικανοτήτων τους. Προφανώς και οι τελικές προτάσεις για το σχολικό πρόγραμμα είναι ένα κράμα συντεχνιακού power game και σκληρά συντηρητικών αντιλήψεων. Δεν χρειαζόταν η κατάργηση της Κοινωνιολογίας για να το αντιληφθούμε. Ενδεχομένως όμως αυτή η απόφαση να συνέβαλε για να αναδειχθεί η ιδεοληψία της κυβέρνησης η οποία ωστόσο δεν έμεινε μόνο στις Κοινωνικές Επιστήμες, αλλά προχώρησε και στην εξαφάνιση από το Λύκειο των Καλλιτεχνικών και της Μουσικής. Όμως, το να πούμε ότι πλέον θα καταστραφεί το μέλλον των παιδιών ή ότι από εδώ και πέρα τα σχολεία θα παράγουν παιδιά που δεν θα έχουν κριτική σκέψη είναι σαν να υποστηρίζουμε ότι μέχρι σήμερα είχαμε ένα σχολείο πρότυπο, ένα σχολείο που ευνοούσε την κριτική σκέψη, τον προβληματισμό, την πολύπλευρη ανάπτυξη των μαθητών και ήρθε η Κεραμέως και το γκρέμισε. Είχαμε ένα σχολείο που από τις δέσμες ή το σύστημα Αρσένη και έπειτα λειτουργεί ως εξεταστικό κέντρο και ως προγύμναση για τα φροντιστήρια.

Το σχολείο προετοιμάζει τους αυριανούς εργάτες, βάζει τις βάσεις ώστε να εμπεδωθεί ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας από τις μελλοντικές βάρδιες της εργατικής τάξης. Φιλτράρει, εκπαιδεύει, παρέχει όσα χρειάζονται για να διασφαλιστεί η αναπαραγωγή του συστήματος. Αυτά μας τα έχει μάθει η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, στις πιο παραγωγικές της στιγμές.

Αρκεί η Κοινωνιολογία για να αναστρέψει αυτή την κατάσταση ή μήπως είναι και αυτή συνένοχη; Όποιος πιστεύει ότι η Κοινωνιολογία είναι μια «αριστερή» επιστήμη είτε δεν γνωρίζει Κοινωνιολογία είτε δεν γνωρίζει από Αριστερά.

Η Κοινωνιολογία είναι μια ανθρωπιστική επιστήμη, που όπως σε όλες, στο περιεχόμενό της εγγράφονται οι αντιθέσεις, οι συσχετισμοί και οι υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις. Αυτά κάθε φορά, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες, διαμορφώνουν το περιεχόμενο, το επιστημονικό της ενδιαφέρον και κατ’ επέκταση πολιτικό της πρόσημο. Η Κοινωνιολογία είναι τόσο πολιτική όσο η κάθε επιστήμη. Είναι τόσο Αριστερή ή Δεξιά όσο οι κοινωνίες εντός των οποίων διαμορφώνεται και αναπτύσσεται.

Ιστορικά, λίγες υπήρξαν οι στιγμές που η Κοινωνιολογία προσέγγισε το ριζοσπαστισμό ή την Αριστερά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι σημαντικότεροι κλασσικοί Κοινωνιολόγοι δεν είχαν καμία σχέση με την Αριστερά, το εργατικό κίνημα, τον σοσιαλισμό ή τον κομμουνισμό. Οι βάσεις της επιστήμης τέθηκαν από τον Κοντ, τον Παρέτο, τον Βέμπερ, τον Ντιρκέμ και άλλους Κοινωνιολόγους, ορισμένους από τους οποίους κανείς θα μπορούσε ακόμα και να χαρακτηρίσει προοδευτικούς, όμως σίγουρα όχι Αριστερούς ή ριζοσπάστες. Κανείς από αυτούς δεν υπήρξε επαναστάτης. Κανείς από αυτούς δεν είδε την προοπτική της αλλαγής του κόσμου. Η Κοινωνιολογία εγκλωβίστηκε στη μελέτη και την εξήγησή του υπάρχοντος.

Η ιδέα ότι το ζήτημα δεν είναι απλά να εξηγήσουμε τον κόσμο, αλλά να τον αλλάξουμε, ήρθε από τον Μαρξ, ο οποίος δεν ήταν Κοινωνιολόγος –άσχετα αν συγκαταλέγεται συχνά στους κλασικούς της Κοινωνιολογίας. Κατά τον 20^ό αιώνα η επιστήμη της Κοινωνιολόγιας επηρεάστηκε από το Μαρξισμό και αυτή η συνάντηση ήταν που την οδήγησε στα ριζοσπαστικά της όρια. Ωστόσο, με το πέρασμα των ετών και με την διεθνή υποχώρηση του Μαρξισμού πολιτικά και ακαδημαϊκά, συρρικνώθηκε και η ριζοσπαστική της τάση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι αναγνωρισμένοι και πολυδιαβασμένοι Κοινωνιολόγοι του δεύτερου μισού του 20^ου αιώνα, όπως ο Χάμπερμας ή ο Γκίντενς, παρά τη φαινομενικά προοδευτική τους επιστημονική παρουσία, εμπέδωσαν την ιδέα της πλήρους υποταγής στον καπιταλισμό, συνέβαλαν στην θεωρητικοποίηση της αντίληψης ότι ο κόσμος δεν αλλάζει. Ακόμα, αυτό που ακολούθησε την πρώτη εικοσαετία του νέου αιώνα σε ό,τι αφορά στην Κοινωνιολογία διεθνώς είναι ακόμα πιο «συστημικό». Από την επιστήμη της Κοινωνιολογίας έχουν αφαιρεθεί ακόμα και οι απλές αναφορές σε κοινωνικές τάξεις, κοινωνική διαστρωμάτωση, ταξικές αντιθέσεις για χάρη των σύγχρονων κοινωνικών θεωριών οι οποίες στοχεύουν στον περιορισμό της όποιας επιστημονικής ή πολιτικής κριτικής μόνο εντός του πλαισίου που επιτρέπει το ίδιο το σύστημα.

Δεν έχω σκοπό να επεκταθώ σε αυτό. Χρειάζεται άλλωστε μια Κοινωνιολογία της Κοινωνιολογίας προκειμένου να αναλύσουμε πώς και γιατί εμφανίζεται με αυτό τον τρόπο σε αυτές τις κοινωνίες αυτή η επιστήμη. Χρειάζεται όμως και κάτι περισσότερο από την Κοινωνιολογία προκειμένου να μπορέσουμε, όχι απλά να εξηγήσουμε, αλλά να αλλάξουμε την Κοινωνιολογία. Χρειάζεται αλλαγή των συνθηκών εκείνων που την έχουν καθιερώσει ως μια επιστήμη που εξηγεί, ερμηνεύει και αναλύει τις κοινωνικές σχέσεις και συνθήκες.

Ίσως, το προοδευτικό σήμερα θα ήταν, εκτός από το σωστό αίτημα της αναβάθμισης του ρόλου της στην εκπαίδευση, να αναστοχαστούμε και για το περιεχόμενό της Κοινωνιολογίας. Στον δίκαιο προβληματισμό για τον αριθμό των Κοινωνιολόγων που θα μείνουν άνεργοι από τα σχολεία, θα πρέπει να προστεθεί και ένας παραγωγικός προβληματισμός για την Κοινωνιολογία που θέλουμε, για τις επιστήμες που θέλουμε, για τα σχολεία που θέλουμε, για τα παιδιά που θέλουμε, για την κοινωνία που θέλουμε.

Στάθης Μανδαλάκης