Η ατομική ευθύνη και η ατομικότητα

Ο Πρωθυπουργός στο διάγγελμά του τις προάλλες ανέφερε με έμφαση τις λέξεις ατομική ευθύνη. Το πήραν όλα τα μέσα ενημέρωσης, το επανέλαβαν μονότονα, έγιναν οι δύο αυτές λέξεις viral στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Το επαναλάμβαναν με κάθε ευκαιρία υπουργοί, βουλευτές, δημοσιογράφοι, πανελατζήδες, όλος δηλαδή ο επικοινωνιακός στρατός της κυβέρνησης. Και αν για τις εκάστοτε κυβερνήσεις του καπιταλιστικού κόσμου η μεταφορά της ευθύνης προς το άτομο, τον πολίτη, είναι κρίσιμη γιατί αποκρύπτει τις πολιτικές ευθύνες της κάθε κυβέρνησης, τις ευθύνες του συστήματος που έχει εδώ και δεκαετίες μετατρέψει την δημόσια υγεία σε εμπόρευμα, η έννοια της ατομικής ευθύνης είναι κομβική για να μας υπενθυμίσει τη διαλεκτική σχέση ατόμου και κοινωνίας.

Πού αρχίζουν και που τελειώνουν οι ατομικές μας ευθύνες; Πόσο ατομική είναι η ατομική μας ευθύνη; Τελικά, σε ποιον ανήκει το σώμα μας; Αυτά είναι μόνο ορισμένα από τα ερωτήματα που, αν έχεις ελεύθερο χρόνο, σε απασχολούν τέτοιες μέρες.

Γιατί να είναι δική μου ευθύνη το γεγονός ότι υπάρχουν τόσο λίγες κλίνες στις ΜΕΘ; Γιατί να είναι δική μου ευθύνη η υποστελέχωση των νοσοκομείων; Μαζί αποφασίσαμε να αφήσουμε τις εκκλησίες ανοιχτές και τους πιστούς να πίνουν από το ίδιο κουταλάκι; Μαζί αμελήσαμε να φροντίσουμε να υπάρχουν διαθέσιμα αντισηπτικά για όλους; Μαζί (δεν) πήραμε μέτρα προστασίας αφήνοντας όλους τους δημόσιους χώρους χωρίς έστω ένα μπουκάλι αντισηπτικό; Μαζί αφήναμε τον κάθε επιτήδειο καπιταλιστή να πολλαπλασιάζει τις τιμές σε μάσκες ή αντισηπτικά; Μαζί ιδιωτικοποιήσαμε την υγεία; Μήπως μαζί αποφασίσαμε να αφήνουμε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να στοιβάζονται σε σκηνές χωρίς πρόσβαση σε νερό; Πολύ περισσότερα θα μπορούσε να πει κανείς για τις πολιτικές ευθύνες, ίσως όμως δεν είναι τώρα η ώρα. Σίγουρα δεν είναι ατομική ευθύνη κανενός η ύπαρξη αυτού του ιού. Είναι όμως και δική μας ευθύνη να μην κάνουμε κακό στον διπλανό μας.

Σε κάθε κοινωνική οργάνωση, άτομο και κοινωνία βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση. Για να το πούμε απλά, το άτομο καθορίζεται από τις κοινωνικές σχέσεις εντός των οποίων και από τις οποίες διαμορφώνεται και ταυτόχρονα, διαμορφώνει με τις πράξεις του τις κοινωνικές σχέσεις αυτές. Τι σημαίνει αυτό; Αν έχεις μια κοινωνία η οποία πιστεύει ότι πίνοντας θεία κοινωνία ή ψεκάζοντας το πρόσωπο με αγιασμό ξεπερνάς τον κορωνοϊό, τότε τα άτομα επηρεάζονται από αυτό, ενεργούν με αντίστοιχο τρόπο και ταυτόχρονα συμβάλλουν ώστε να αναπαράγεται αυτή η αντίληψη. Αν έχεις μια κοινωνία στην οποία κυριαρχεί η αντίληψη ότι επιστημονικά αποδεικνύεται πως το σώμα μας μπορεί να είναι φορέας ιών τους οποίους μεταδίδουμε στους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω μας, τότε τα άτομα λειτουργούν και δρουν με αντίστοιχο τρόπο.

Η παρούσα συγκυρία μας δείχνει ξεκάθαρα ότι το σώμα μας δεν είναι κάτι μεταφυσικό, δεν είναι κάτι ιδιωτικό, δεν είναι κάτι απόκοσμο, ξεχωριστό από την κοινωνία εντός της οποίας υπάρχει, ζει, αναπτύσσεται και αναπαράγεται. Το σώμα μας είναι, θέλουμε δε θέλουμε, συλλογικό, κοινωνικό και μόνο μέσα από τη διαλεκτική σχέση ατομικού-συλλογικού θα πρέπει να το αντιλαμβανόμαστε. Με άλλα λόγια, η όποια αυτοδιάθεση του σώματός μας δεν είναι υπόθεση του ατόμου, δεν προκύπτει από καμία θεωρία περί ατομικών δικαιωμάτων αλλά μπορεί μόνο να υπάρχει εντός της κοινωνίας και σε αλληλεπίδραση με αυτή. Αν δεχόμασταν την αυτοδιάθεση του εαυτού άρα και του σώματός μας, αυτού του πολύπλοκου κουβαλητή ιών, θα έπρεπε να αναγνωρίζουμε σε όλα τα άτομα το δικαίωμα να συνωστισθούν, να μην πάρουν καμία προφύλαξη, να κοινωνήσουν, να πάνε στην παραλία ή να πράξουν με το σώμα τους όπως επιθυμούν. Όμως είναι έτσι;

Το σώμα μας λοιπόν, δεν είναι μόνο δικό μας για να το κάνουμε ό,τι θέλουμε. Έχουμε ευθύνη με αυτό να μην επιδεινώνουμε την κατάσταση για τους άλλους. Η ευθύνη αυτή δεν είναι ατομική με την έννοια που θέλουν να της δώσουν οι οπαδοί του ατομικισμού. Είναι συλλογική. Βάζουμε τον εαυτό μας στη διάθεση του κοινωνικού συνόλου γιατί είμαστε μέρος αυτού. Η πραγμάτωση της ατομικότητας έρχεται όταν το άτομο γίνεται ένα με την κοινωνία του. Στον ατομικισμό του συστήματος απαντάμε συλλογικά. Όπως εύστοχα δηλαδή καταγράφηκε: «Μόνο ο λαός μπορεί να σώσει το λαό».