Η δολοφονία του ανθρωπισμού (Ο Χαρίτος πάνω στο ψηλό κάστρο)

Η λέξη ανθρωπισμός είναι από τις πιο βασανισμένες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας γραμματικής, καθώς πολλές φορές έχει συνδεθεί με υστερόβουλα συμφέροντα, με διαπλοκή, με ανεκπλήρωτες υποσχέσεις. Όπως όμως και κάθε λέξη με ένα ιδιαίτερο συμβολικό και ιστορικό βάρος, έχει αξία η υπεράσπιση και η επαναθεμελίωσή της. Είναι αλήθεια πως σήμερα δεν είναι η καλύτερη εποχή για κάτι τέτοιο, καθώς ο ανθρωπισμός εκτός από όσα προαναφέρθηκαν θεωρείται στην καλύτερη ως ένας ξεπερασμένο ρομαντικό ιδεώδες, σε μια εποχή όπου θετικό βάρος έχουν λέξεις όπως η επιχειρηματικότητα, το κέρδος, το χρήμα, οι τεχνοκράτες, η τεχνολογία. 

Μια εποχή δηλαδή που το βάρος έχει φύγει από τον άνθρωπο, ο οποίος για άλλη μια φορά δεν έχει αξία ως οντότητα, παρά μόνο αν πληροί κάποιες προϋποθέσεις, συνυφασμένες με τις παραπάνω λέξεις. Αυτό είναι και το κύριο έγκλημα το οποίο πραγματεύεται το νέο μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη, “Η βία της αποτυχίας”. Μπορεί να ενσαρκώνεται σε μια σειρά κανονικών ανθρωποκτονιών, όμως το φόντο, η πραγματική ιδέα είναι η δολοφονία του ανθρωπισμού από τη σύγχρονη καθημερινότητα. 

Ο αστυνόμος Χαρίτος ήδη έχει παρακολουθήσει όλη την πορεία της μεταπολίτευσης, από την πτώση της χούντας έως τα μνημόνια και την πανδημία και μαζί με αυτόν η οικογένεια και οι φίλοι του, η κόρη του, η οποία τελικά επέλεξε να μείνει και να παλέψει στην Ελλάδα, ο σύζυγός της Φάνης, ο οποίος ξεκίνησε ειδικευόμενος και πλέον είναι διευθυντής σε ένα ΕΣΥ που έχει καταρρεύσει, ο κομμουνιστής φίλος του, που έπεισε την κόρη του ότι η λύση δεν είναι να φεύγεις αλλά να αγωνίζεται. Αυτή τη φορά ο Χαρίτος βρίσκεται αντιμέτωπος με το αποτέλεσμα όλων αυτών των χρόνων, με μια κοινωνία που χωρίζεται σε επιτυχημένους και αποτυχημένους, σε ανθρώπους που η αξία τους μετριέται με βάση το χρήμα.

Η περιχαράκωση των αποτυχημένων είναι τα σύγχρονα στρατόπεδα συγκέντρωσης στα οποία στοιβάζονται όνειρα και ζωές. Μια Ευρώπη η οποία κέρδισε τη μάχη απέναντι στο ναζισμό, έφτασε τελικά να ακολουθεί πολλές από τις πρακτικές του, από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης προσφύγων, έως την ύπαρξη ανθρώπων και υπανθρώπων, τα πογκρόμ και τους πολέμους. Όπως προφητικά είχε σημειώσει ο Philip K. Dick στον “Άνθρωπο στο ψηλό κάστρο”, σε έναν δυστοπικό κόσμο όπου έχουν φαινομενικά επικρατήσει οι ναζί στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο, και αν όμως η σκληρή αλήθεια είναι ότι δεν κέρδισαν ποτέ οι ναζί αλλά επικράτησαν τελικά οι ιδέες τους; Αν τελικά ο καπιταλισμός τις υιοθέτησε ως μέσο χειραγώγησης και επιβίωσης;

Σε αυτό το ψηλό Κάστρο βρίσκεται ο αστυνόμος Χαρίτος, σε μια εποχή όπου η μόνη διέξοδος πολλές φορές από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της αποτυχίας είναι η βία. Πολλές φορές η βία μάλιστα μπορεί να φαίνεται ως η μοναδική άμυνα ή η μοναδική απάντηση στη βία της αποτυχίας, ειδικά αν σκεφτεί κάποιος ποιοι θεωρούνται πλέον, με ποια κριτήρια και με ποιον τρόπο, οι επιτυχημένοι και πώς αυτό ωθεί όλο και περισσότερους ευσυνείδητους με αγάπη σε αυτό που κάνουν και όχι στα λεφτά ή στο στάτους στο περιθώριο (όλο αυτό περιγράφεται πολύ ωραία στην ταινία “Υποσχόμενη νέα γυναίκα”). Όπως πολύ έξυπνα σημειώνει ο συγγραφέας σε βιβλιοπαρουσίαση στον σύλλογο Σκουφάς Άρτας, αυτή είναι και η πραγματική αιτία των φαινομένων βίας στη νεολαία που ζει σε μια κοινωνία Εθνών, την Ευρωπαϊκή Ένωση, που όχι μόνο δεν ενθαρρύνει, αλλά πολλές φορές αποθαρρύνει τους νέους από τις ανθρωπιστικές σπουδές (και αφαιρεί τον ανθρωπισμό από τις υπόλοιπες επιστήμες)  για να τους οδηγήσει μόνο σε επαγγέλματα (ή σε τρόπο άσκησης επαγγελμάτων) που έχουν να κάνουν είτε με τον χρηματοπιστωτικό τομέα, είτε περιστρέφονται γύρω από το κέρδος, και να τους καλέσει μια φορά στα τέσσερα χρόνια για να διαλέξουν μόνο ηθοποιούς και ποτέ σκηνοθέτη…

Ιστορικά, το αστυνομικό μυθιστόρημα αποτελεί την πρώτη μορφή κοινωνικού και πολιτικού μυθιστορήματος, από τους Άθλιους του Ουγκό έως τις ιστορίες του αστυνόμου Μπέκα (με μια ημιχιουμοριστική διάθεση ακόμα και το κεφάλαιο του Μαρξ περιστρέφεται και αρχίζει γύρω από ένα έγκλημα, την πρωταρχική συσσώρευση πλούτου). Αυτή τη φορά όμως ο Μάρκαρης ξεπερνά τον εαυτό του και το είδος του δίνοντας μια πολιτική και ψυχολογική ανάλυση της σύγχρονης εγκληματικότητας πέρα από κλισέ και αφορισμούς. Και ο χρόνος πιέζει τόσο τον αστυνόμο Χαρίτο όσο και εμάς ώστε να σταματήσουν οι serial killers να δολοφονούν κάθε απομεινάρι και έκφραση ανθρωπισμού.